معلولان علاوه بر نیازهای مختلف و برحقی که به عنوان یک شهروند در شهر محل زندگی‌شان دارند، نیازمند امکانات و تسهیلاتی در محیط‌های کوچک‌تر از آن، یعنی خانه و محل کارشان نیز هستند. با توجه به اینکه فراهم کردن تسهیلات مورد نیاز در محیط‌های بزرگ‌تر و حتی محل کار، موضوع این بحث نیست، قصد داریم در اینجا به بهانه روز سوم دسامبر مطابق با 12 آذرماه – روز جهانی معلولان (توان‌یابان)– به ارائه نکات و پیشنهاداتی برای تسهیل شرایط زندگی این دسته از افراد در محیط خانه‌شان بپردازیم. اصولا خانه هر فرد باید بهترین و آرامش‌بخش‌ترین فضای خصوصی او باشد تا در این محیط علاوه بر اینکه احساس آرامش روحی و روانی کند، به لحاظ جسمی نیز در شرایط مناسب و مساعدی به سر برد.
این نیاز در افراد گوناگون با سنین و توانایی‌های مختلف متفاوت است؛ به عنوان مثال به طور قطع نیازهای یک جوان با یک فرد سالمند تفاوت‌های بسیاری دارد؛ چه برسد به افرادی که به لحاظ جسمی گاهی از ناتوانی‌های بسیار بزرگی نیز برخوردارند.
انتخاب بهترین مکان برای زندگی
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های لازم در انتخاب خانه‌ای مناسب برای خانواده‌هایی که یکی از اعضای آن از معلولیت جسمی و حرکتی در رنج است، دسترسی آسان از فضای بیرون خانه به محیط داخل و برعکس است که در واقع این موضوع از جمله تمهیداتی است که هنگام ساخت یک ساختمان، باید مد نظر قرار گیرد. البته این روزها با همین هدف، قوانینی جهت لزوم نصب آسانسوری مخصوص برای تسهیل این دسترسی- بدون نیاز به بالا و پایین رفتن حتی از یک پله - وضع شده است که سازندگان ساختمان موظف هستند به آن توجه کنند.
ا تمام این تفاسیر، خانه‌ای انتخاب کنید که یا در طبقه همکف واقع شده باشد یا اینکه امکانات لازم در این مسیر – از فضای بیرون تا ورودی خانه یا کنار در آسانسور – در آن وجود داشته باشد.
علاوه بر این، نکته مهم دیگر اینکه تنها انتخاب خانه‌ای مجهز به آسانسور کفایت نمی‌کند بلکه اگر معلول شما از صندلی چرخ‌دار برای حرکت کردن استفاده می‌کند، این آسانسور به لحاظ ابعاد باید گنجایش صندلی چرخ‌دار را داشته باشد و در صورتی که عصا تکیه‌گاه حرکتی اوست، به یکی از دیواره‌های ثابت اتاقک آسانسور، دستگیره‌ای نصب شود تا هنگام ورود و خروج از آسانسور، راحت‌تر بتواند تعادل خود را حفظ کند.
امکانات لازم در داخل خانه
حالا که تمامی موارد را در انتخاب ساختمانی مناسب در نظر گرفتید، نوبت به فضای داخل خانه می‌رسد که البته درصد زیادی از شرایط لازم و همچنین تغییراتی که قرار است توسط شما انجام شود، بستگی به 2 عامل بزرگ و مهم دارد؛ یکی وضعیت جسمانی معلول ساکن در خانه و لوازم کمکی مورد استفاده او شامل عصا یا صندلی چرخ‌دار و دوم، نقش فرد معلول در خانواده و حوزه کاری او در خانه؛ زیرا به عنوان مثال، در مورد دوم،تجهیزاتی که مادر معلول خانواده برای انجام امور خانه نیاز دارد، با نیازهای فرد معلول غیرخانه‌دار بسیار متفاوت خواهد بود. لازم به توضیح است که در این زمان، بعضی از امکانات و تسهیلات مورد نیاز چندان ارتباطی به 2 مورد فوق ندارند که البته ما به همه موارد با توجه به شرایط فرد و مکان خواهیم پرداخت.
فضاهای عمومی خانه
- اگر معلول جسمی خانه شما از عصا برای حرکت استفاده می‌کند، کفپوشی را برای پوشش کف محیط‌های مختلف خانه - به‌خصوص آشپزخانه و سرویس‌های بهداشتی- انتخاب کنید که سطح آن کمی برجستگی داشته و خیلی لیز نباشد، زیرا صاف و صیقلی بودن سطح آن، احتمال سر خوردن فرد را هنگام حرکت با عصا – به خصوص در شرایطی که روی زمین کمی آب هم ریخته باشد– بالا می‌برد. ولی این موضوع در مورد معلول روی صندلی چرخ‌دار درست برعکس است؛ چون هر چه کف صاف‌تر باشد، چرخ‌ها راحت‌تر روی آن حرکت می‌کنند.
- روی کفپوش‌های سخت و لیز خانه‌تان مانند سنگ و سرامیک – به‌خصوص در مسیرهای پررفت و آمد – تا حد ممکن از کفپوش‌های منسوج مثل گلیم، گبه و فرش در اندازه‌های کوچک و سبک وزن استفاده نکنید زیرا این کفپوش‌ها نه‌تنها مانعی برای حرکت راحت صندلی چرخ‌دار می‌شوند، بلکه ممکن است هنگام عبور معلول با عصا، کفپوش روی سطح زیرین لیز خورده و سبب افتادن فرد روی زمین شود. بنابراین اگر شرایط مکان طوری است که برای استفاده از کفپوش منسوجی در این مسیرها اجبار دارید، یا آنها را در ابعاد بزرگ‌تری تهیه کنید به صورتی که بخش کامل‌تری از فضا را بپوشاند یا اینکه امکان حرکت و جابه‌جایی آنها را با قرار دادن وسیله دکوراسیونی سنگینی روی گوشه‌ای از آنها کاهش دهید.
- سعی کنید خانه‌ای انتخاب کنید که در آن اختلاف سطح میان فضاهای مختلف خانه وجود نداشته باشد تا حرکت بین این فضاها برای معلول با هر شرایط جسمی به‌راحتی انجام پذیرد.
- اگر معلول جسمی خانه شما از صندلی چرخ‌دار استفاده می‌کند، هنگام نصبدیوارکوب‌های کاربردی شامل طبقه، چوب لباسی در ورودی خانه و لوازم دیگری مانند اینها، ارتفاع و سطح دسترسی او را مد نظر قرار دهید. علاوه بر این، همه کلیدها و پریزها هم باید در ارتفاعی نصب شوند که برای معلول نشسته روی صندلی قابل دسترسی باشند.
- از چیدن لوازم دکوراسیونی زیاد و بزرگ به خصوص در فضاهای کوچک مانند هال، پذیرایی و حتی اتاق‌های خواب خودداری کنید. همواره راه‌های عبوری معلول را با در نظر گرفتن ابعاد و ابزاری که از آن به عنوان کمک برای حرکت استفاده می‌کند، باز نگه دارید.
این مسیر عبوری باید برای فردی که روی صندلی چرخ‌دار نشسته، حداقل 83 سانتی‌متر و برای فرد با عصا یک متر باشد.
سرویس‌های بهداشتی
- با توجه به اینکه برای کاربرد کفپوش‌های صاف و لیزی همچون سنگ و سرامیک در محیط‌های سرویس‌های بهداشتی چاره دیگری وجود ندارد، لاجرم باید راهکارهای دیگری را به کار برد. به عنوان مثال، برای این منظور با توجه به ابعاد سرویس دستشویی و به‌خصوص حمام، از لایه‌های پلاستیکی مخصوص که یک سطح آنها را بادکش‌های ریز و سطح دیگر را برجستگی‌های زبر پوشانده‌اند، استفاده کنید.
شما می‌توانید با چسباندن آنها از قسمت بادکش روی قسمت‌های پررفت و آمد سطح سرامیکی یا سنگی حمام یا دستشویی‌تان، مانعی برای لیز خوردن ایجاد کنید. علاوه بر اینها برچسب‌های زبر دیگری نیز در بازار وجود دارند که سطح زبر آنها مانند سمباده بوده و معمولا برای جلوگیری از لیز خوردن افراد هنگام بارندگی روی کف‌های سنگی فضاهای بیرون از خانه و به‌خصوص پله‌ها چسبانده می‌شوند. این برچسب‌ها با توجه به اینکه مقاومت لازم را در برابر آب دارند، قابل استفاده برای محیط‌های حمام و دستشویی نیز هستند.
- یکی از مهم‌ترین تمهیداتی که رفت و آمد و حرکت فرد معلول را در همه محیط‌های خانه به‌خصوص سرویس‌های بهداشتی آسان می‌کند، نصب انواع و اقسام دستگیره‌ها در مکان‌هایی است که معلول برای انجام کارهای زندگی‌اش در آنها تردد دارد؛ به عنوان مثال، نصب دستگیره‌های محکم روی همه دیوارهای محیط سرویس بهداشتی به‌خصوص در نزدیکی توالت، دوش حمام، وان و دستشویی، هم خطر افتادن روی زمین را کاهش می‌دهند و هم آسایش بیشتری را برای او فراهم می‌کنند.
- اگر در حمام شما وانی در زیر دوش وجود ندارد، ساخت سکویی در آن مکان، ازجمله راهکارهای ایجاد آسایش جسمی برای معلول – آن هم هنگام دوش‌گرفتن - است. بعضی‌ها به جای این سکوی ثابت، از صندلی استفاده می‌کنند که در این صورت امکان لیزخوردن و وارونه‌شدن صندلی وجود داشته و خطرآفرین است.
- نصب توالت فرنگی، بی‌شک ضروری‌ترین اقدام برای آسایش بیشتر همه معلولان جسمی و حرکتی است. فقط همان‌طور که در بالا نیز اشاره شد، نصب دستگیره‌ها را در طرفین توالت و همچنین روی دیوار کنار دستشویی از یاد نبرید.
- اگر معلول شما از صندلی چرخ‌دار استفاده می‌کند، توجه داشته باشید که سطح شیرآلات حمام و همچنین محل نصب آیینه باید طوری باشد که او هنگام نشستن روی صندلی نیز بتواند خود را در آیینه دیده و از شیرآلات استفاده کند.
آشپزخانه
- محل نصب کابینت‌های دیواری برای افرادی که هنگام حرکت از عصا استفاده می‌کنند، نیاز به تغییر خاصی ندارد ولی برای معلولان روی صندلی چرخ‌دار - به‌خصوص درصورتی که فرد معلول، خانم خانه باشد – تغییرات عمده‌ای لازم است.
- ارتفاع کابینت‌های زمینی آشپزخانه‌ها به‌طور معمول و استاندارد، 85 الی 90 سانتی‌متر است ولی برای افراد معلول روی صندلی چرخ دار، این ارتفاع باید 75 سانتی‌متر درنظر گرفته شود.
- کابینت های دیواری نیز باید در ارتفاعی نصب شوند که فرد به حالت نشسته بتواند لااقل به طبقات پایینی آن دسترسی پیدا کند.
هنگام نصب سینک و لوله‌کشی آب آن نیز امکان شست‌وشوی ظروف و تسلط فرد را در چنین شرایطی مدنظر قرار دهید؛ این موضوع درمورد اجاق‌گاز نیز صدق می‌کند. معمولا پایه‌های اجاق‌گازها قابل تنظیم هستند؛ بنابراین شما می‌توانید با پیچاندن پایه‌ها، آنها را پایین‌تر بیاورید.
اتاق خواب
- نصب دستگیره‌های محکم روی دیوار کنار تختخواب، فرد را هنگام بلندشدن از روی تخت و نشستن روی صندلی چرخ‌دار یا به دست‌گرفتن عصا بسیار یاری می‌دهد.
- در طبقه‌بندی کمدهای دیواری نیز قابل دسترس‌بودن طبقات و فواصل میان آنها را مورد توجه قرار داده و طبقه‌های پایینی کمد را به معلول نشسته اختصاص دهید. در این کمدها نیز میله آویختن لباس‌ها باید در ارتفاع پایین‌تری نصب شود یا اینکه از میله‌های مخصوصی که با اهرمی به سمت پایین کشیده می‌شود، استفاده کنید.
