حالا ديگر ميدان مشق نه از دست بلندمرتبه‌سازي و ساخت‌وسازها كه از دست موريانه‌ها هم به ستوه آمده است. ساختمان موزه پست، ساختمان شماره 9 يا همان كاخ شهرباني وزارت امور خارجه، دانشگاه هنر و بخشي از موزه ملي ايران با هجوم موريانه‌ها مورد تهديد جدي قرار گرفته‌اند. كارشناسان مبارزه با عوامل بيولوژيك بناهاي تاريخي معتقدند تهران به‌دليل نوع اقليم و تعداد اندك بناهاي خشتي كمتر در معرض آفت موريانه قرار داشته اما هم‌اكنون وضعيت ميدان مشق و بخش تاريخي شهر تهران به جايي رسيده كه درصورت ناتواني در كنترل عوامل بيولوژيك آسيب‌رسان همچون موريانه‌ها و سوسك‌هاي چوب‌خوار، بناهاي تاريخي آن با آسيب جدي مواجه مي‌شوند.
موريانه‌ها امان بناهاي تاريخي تهران را بريده‌اند. سال‌هاست اين بلاي پنهان به جان خانه« امام‌جمعه»، خانه« نصيرالدوله» و «اميربهادر»،«عمارت مسعوديه» و خانه دختر مظفرالدين شاه قاجار در مدرسه روشنگر و... افتاده و موريانه‌ها قصد بلعيدن سازه و تزئينات بناهاي فاخر تهران را كرده‌اند.تا جايي كه حتي سم‌پاشي‌هاي گاه و بيگاه اهالي و متوليان هم نتوانسته كلوني پرجمعيت حشرات پنهان را زيرپوست بناهاي تاريخي شهر دفع كند. كارشناسان مي‌گويند با آنكه موريانه‌ها حشراتي مفيد براي اكوسيستم هستند اما وقتي به ميراث فرهنگي كشور رخنه كنند آفتي بزرگ محسوب مي‌شوند. آرواره‌هاي گونه‌اي از موريانه‌هاي سرباز به قدري قدرتمند است كه ظرف مدت يك شبانه روز مي‌توانند يك در چوبي بزرگ را تبديل به يك اسنفج گلين كنند. تصور كنيد كه كلوني پرجمعيت موريانه‌ها در مركز تاريخي شهر تهران هم لانه كرده باشند. حالا ديگر رد موريانه‌ها نه زيرپوست بناهاي نم گرفته و خشت و سازه‌هاي گلين بافت و بناهاي تاريخي شهر تهران كه بر ديواره‌هاي ساختمان‌هاي تاريخي ميدان مشق هم مشاهده مي‌شود.
- سيطره موريانه‌ها و سوسك‌هاي چوب‌خوار بر ميدان مشق تهران
محوطه ميدان مشق تهران مدتي است در سيطره موريانه‌ها قرار گرفته و هر چه سريع‌تر بايد پايش و كنترل اين آفت در بناهاي تاريخي اين ميدان انجام شود. هم‌اكنون ساختمان شماره 9وزارت خارجه (كاخ شهرباني) به‌دليل افزايش جمعيت موريانه‌ها و سوسك‌هاي چوب‌خوار به‌شدت آسيب ديده است. يك كارشناس ميراث فرهنگي به همشهري مي‌گويد: در اواخر دهه 70وقتي نمازخانه ساختمان شماره9 براي احداث و گسترش حياط تخريب شد در عمق 3متري زمين كلوني وسيع موريانه‌ها مشاهده شد و متأسفانه برطرف‌كردن خطر تهديد جمعيت موريانه‌ها براي ساختمان‌هاي تاريخي ميدان مشق از آن سال تاكنون رها شده است. در سال‌هاي اخير، طبقه سوم موزه ارتباطات و پست هم به‌دليل افزايش جمعيت سوسك‌هاي چوب‌خوار به‌شدت آسيب ديد اما علي‌اكبر نصرآبادي، رئيس شوراي‌عالي تمبر و موزه ارتباطات به همشهري گفته است كه با سم‌پاشي‌هاي انجام شده در سال 93 جمعيت سوسك‌هاي چوب‌خوار كنترل شد ولي،كلوني موريانه‌ها در زيرزمين و ضلع شرقي موزه به‌شدت افزايش يافته است.
نوشاد ركني، رئيس اداره اطلاعات فرهنگي و حفاظت فني كتابخانه و موزه ملي ملك است. او نيز درخصوص عوامل بيولوژيك آسيب‌رسان از جمله جمعيت زياد موريانه‌ها در موزه ملك كه در ميدان مشق تهران واقع شده است اينگونه افزايش جمعيت موريانه‌ها در ميدان مشق را براي همشهري توضيح مي‌دهد: «مصالح چوبي به‌كار رفته در ساختمان كتابخانه و موزه ملي ملك بسيار اندك است و خوشبختانه هنوز موريانه‌ها موفق به جويدن اندك مصالح چوبي به‌كار رفته در اين موزه نشده‌اند اما سال گذشته شواهدي از جمعيت موريانه‌ها بر ديواره‌هاي موزه ملك در ميدان مشق مشاهده شد و ما نيز نگران تزئينات معلق موزه ملك همچون مقرنس‌هاي به‌كار رفته در اين موزه شديم و سال گذشته 2بار به بازبيني ديواره‌ها اقدام كرديم. » او رد موريانه‌ها بر ديواره‌هاي ميدان مشق تهران را تأييد مي‌كند و مي‌گويد: «موريانه‌ها معمولا در معرض نور قرار نمي‌گيرند و مدام به‌دنبال مهاجرت و ايجاد كلوني جديد هستند. اما وقتي جمعيت موريانه‌ها روي ديواره‌هاي ميدان مشق مشاهده مي‌شود بيانگر آن است كه جمعيت آنها به قدري افزايش يافته كه بايد هر چه سريع‌تر براي حفاظت از ساختمان‌هاي ميدان مشق فكري اساسي كرد.»
آتوسا مهرتاش يكي از معماران دانشگاه خوارزمي است. او به مرمت ساختمان دانشگاه خوارزمي در خيابان مفتح اشاره مي‌كند كه موريانه‌ها به شكل عجيبي درها و چارچوب پنجره‌هاي اين دانشگاه را جويده‌اند. او مي‌گويد: «تخريبي كه موريانه‌ها در دانشگاه خوارزمي انجام داده‌اند از سال‌هاي گذشته آغاز شده، چون جمعيت آنها چندين سال در يك نقطه متمركز بودند و با غذاي كافي در فضاي مناسب تكثير شدند و به مرحله خطرساز ورود كردند.» به گفته مهرتاش، دانشگاه خوارزمي كه از ميدان مشق بسيار دور است هم‌اكنون با مشكل كلوني وسيع موريانه‌ها مواجه است اما جمعيت موريانه‌ها هنوز مشكل سازه‌اي براي ساختمان اين دانشگاه ايجاد نكرده‌اند و تنها موفق به جويدن درها و چارچوب پنجره‌ها شده‌اند. ساختمان دانشگاه خوارزمي از بناهاي تاريخي شهر تهران است كه در سال 1297 بنا شد. مسئولان اين دانشگاه از سازمان ميراث فرهنگي تقاضا كرده‌اند كه فكري براي مقابله با هجوم موريانه‌ها به ساختمان تاريخي اين دانشگاه كنند تا با پاكسازي بناي اين دانشگاه از كلوني پرجمعيت موريانه‌ها مسير جشن گرفتن يكصدسالگي تاسيس آن نيز هموار شود.
- فراخوان نبرد با موريانه‌هاي مهاجم
وزارت امورخارجه كشور حدود 3ماه پيش در نامه‌اي از سازمان ميراث فرهنگي خواست تا براي حل مشكل موريانه‌ها در ساختمان شماره 9 كه به كاخ شهرباني شهرت دارد و در اختيار آن وزارتخانه است ، اقدام كند. با ارسال اين نامه كارشناسان ميراث فرهنگي به بازديد از بناهاي تاريخي ميدان مشق، ازجمله ساختمان‌هاي موزه ملك، موزه پست، موزه ملي، پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري، دانشگاه هنر و ساختمان شماره 9وزارت خارجه رفتند و به جست‌وجو و بررسي جمعيت موريانه‌ها و خطر آنها براي بناهاي تاريخي اين ميدان پرداختند. خطر موريانه‌ها در بررسي‌هاي اوليه براي بناهاي ميدان مشق تهران به اندازه‌اي حاد شد كه موضوع به تنها مركز تحقيقات و كنترل خسارت ناشي از عوامل بيولوژيك كشور مستقر در پايگاه پژوهشي شهر تاريخي يزد ارجاع و قرار شد كارشناسان اين مركز براي كنترل عوامل بيولوژيك آسيب‌رسان به تهران اعزام شوند.
مرضيه صفار يكي از 2كارشناس موجود در كشور براي مبارزه با عوامل بيولوژيك آسيب‌رسان درخصوص تهديد موريانه‌ها،براي بناهاي تاريخي به همشهري مي‌گويد: جمعيت موريانه‌ها بومي مناطق و اقليم‌هاي گرم و خشك هستند و بيشترين خسارت آنها در استان‌هاي كرمان، شيراز، خوزستان، يزد و اصفهان گزارش شده است. در تهران به‌دليل نوع اقليم و تعداد اندك ساختمان‌هاي خشتي تاكنون با جمعيت گسترده موريانه‌ها مواجه نبوديم اما وضعيت به‌گونه‌اي شده است كه اكنون در مجموعه ميدان مشق تهران كلوني موريانه‌ها چنان افزايش يافته كه به مرحله آسيب‌رساني رسيده‌اند و بناها در شرايطي قرار گرفته‌اند كه بايد هر چه سريع‌تر جمعيت موريانه‌ها در آنها كنترل شود تا از آسيب‌هاي بعدي به اين بناها جلوگيري شود. صفار به ساختمان تاريخي دانشگاه هنر در مجموعه ميدان مشق اشاره مي‌كند كه در ساخت آن از مصالح خشتي استفاده شده است. به گفته او، با اينكه نماي بسياري از بناهاي ميدان مشق تهران از سنگ و آجر است اما داخل آنها مانند ساختمان دانشگاه هنر از الوارهاي چوبي و خشت‌خام استفاده شده است. او در پاسخ به اين سؤال كه سم‌پاشي و روش‌هاي مبارزه با موريانه‌ها و سوسك‌هاي چوب‌خوار تا چه اندازه موفق به كنترل جمعيت اين حشرات براي جلوگيري از آسيب‌رساني به بناهاي تاريخي ميدان مشق شده است، مي‌گويد: بسياري از نهادها كه متولي بناهاي تاريخي هستند از سم‌پاشي استفاده كرده‌اند. حتي از كمك شركت‌هايي كه در زمينه سم صاحب‌نام بوده‌اند بهره گرفته‌اند اما بايد توجه داشت كه به‌دليل زندگي مخفيانه موريانه‌ها و پيچيدگي بناهاي تاريخي روش كنترل عوامل بيولوژيك آسيب‌رسان نيز متفاوت است. بنابراين لازم است براي جلوگيري از پيشروي آفت حشرات در بناهاي تاريخي از نيروهاي متخصص استفاده شود. در غير اين صورت حتي سم‌پاشي‌ها نيز تأثيري در تكثير و افزايش جمعيت موريانه‌ها نخواهد داشت.
- سرانجام موريانه‌ها در بافت‌هاي تاريخي و ميدان مشق
آنطور كه كارشناس مقابله با عوامل بيولوژيك آسيب‌رسان به بناهاي تاريخي در ايران كشور مي‌گويد، پايگاه ميراث جهاني بافت تاريخي يزد تنها پايگاهي در ايران است كه در زمينه كنترل عوامل بيولوژيك آسيب‌رسان تخصص دارد و 12سال است به فعاليت مستمر و جدي در اين خصوص مشغول است. به گفته صفار، در طول اين 12سال در شهر خشتي يزد و استان‌هاي مجاور، كنترل عوامل بيولوژيك در بناهاي تاريخي متعدد انجام شد و اكنون قرار است شيوه‌هاي تخصصي مقابله با موريانه‌هايي كه به ميدان مشق هجوم آورده‌اند با روش‌هاي پيشگيرانه و كنترل جمعيت از آسيب‌هاي احتمالي و جدي به بناهاي تاريخي ميدان مشق جلوگيري شود. او مي‌گويد: بقعه سيد شمس‌الدين و مسجد جامع فهرج در يزد به‌دليل جويده شدن توسط موريانه‌ها خسارت‌هاي شديدديدند به‌طوري كه سازه و تمامي تزئينات بناها به‌دليل حمله موريانه‌ها به‌شدت تخريب شدند و البته با پاكسازي و كنترل كلوني آنها از طريق سيستم طعمه‌گذاري و پايش مداوم معضلات اين دو بناي ارزشمند تاريخي شهر جهاني يزد مرتفع شد. آنطور كه صفار اعلام مي‌كند، شناخت روش‌هاي كنترل عوامل آسيب‌رسان در مناطق مختلف كشور امري ضروري است. همچنين لازم است كه پايش بناها به‌صورت منظم انجام شود چون در غيراين صورت روش‌هاي پيشگيرانه و كنترل آسيب ناشي از افزايش جمعيت موريانه‌ها و جويده شدن بناها توسط آنها موفق نخواهد بود.
غلامرضاميثاقيان مديركل حفظ و احياي بناها، بافت‌ها و محوطه‌هاي تاريخي كشور،حمله موريانه‌ها به مركز تاريخي شهر تهران را تأييد مي‌كند.به گفته او،بخش مركزي تهران دچار دو آسيب هجوم موريانه‌ها و سوسك‌هاي چوب‌خوار شده و خسارت اين عوامل بيولوژيك به بناها و آثار تاريخي به‌دليل فعاليت كند و غيرمحسوس آنها و البته دانش كم نحوه مبارزه كمتر مورد توجه واقع شده. او تأكيد كرد: سازمان ميراث فرهنگي آسيب‌شناسي و اقدامات خود را در ميدان مشق تهران آغاز كرده و به محض ارسال درخواست نهادها و مشاركت آنها براي مقابله با جمعيت موريانه‌ها و عوامل بيولوژيك آسيب‌رسان به بناهاي تاريخي، آماده اقدام عملي براي كنترل جمعيت موريانه‌ها ست.
نظر شما