در مورد رسانه‌ها، برخوردها و بازداشت‌ها چنان سخت بوده است كه بر اساس گزارش‌هاي بين‌المللي، اين كشور در سال 2016 بزرگترين زندان روزنامهنگاران در دنيا بوده است. فشارها بر روزنامهنگاران در اين كشور، همچنان با شدت زيادي ادامه دارد و وارد مرحله تازه‌اي شده است. همچنان روزنامهنگاران بيشتري دادگاهي و محاكمه مي‌شوند و حالا كار، به محاكمه روزنامهنگاران دوتابعيتي و حتي افرادي كه در رسانه‌هاي خارجي فعاليت مي‌كنند رسيده است. برچسب ارتباط با كودتاگران، بزرگترين اتهامي است كه دولت تركيه به روزنامهنگاران مي‌زند. با اين حال، به نظر مي‌رسد، كه اين اتهام بهانه‌اي براي سركوب صداي مخالف در تركيه بوده است. در اين ميان، ديوار روزنامهنگاران و رسانه‌هاي تركيه، واقعا كوتاه بوده است؛ البته اگر اصولا ديواري وجود داشته باشد.
مدت زيادي از كودتاي نافرجام در تركيه گذشته است. در اين مدت، اين كشور درگير حملات تروريستي بوده، يك همه‌پرسي بسيار مهم براي تغيير قانون اساسي را تجربه كرده و به ناچار سياست‌هايش را مقابل كشورهاي منطقه تغيير داده است. اما چيزي كه تغيير نكرده، شرايط روزنامهنگاران و البته بخش‌‌هاي خاص ديگري از جامعه تركيه است. روزنامهنگاران همچنان دستگير مي‌شوند، به زندان‌هاي بلندمدت محكوم مي‌شوند و البته به چشم خود مي‌بينند كه تحريريه‌هايشان به كام دولت ضبط مي‌شود. بزرگترين زندان روزنامهنگاران دنيا در سال2016، با جديت براي حفظ اين عنوان تلاش مي‌كند و اجازه نمي‌دهد تب تند حمله به روزنامهنگاري در اين كشور فروكش كند. آخرين نمونه از اين تلاش‌ها، واگذاري دفتر روزنامه زمان در آنكارا به روزنامه آكيت بود؛ روزنامه‌اي كه نه‌تنها هوادار دولت است كه به‌نظر مي‌رسد پيوند‌هايي عميق‌تر با قدرت حاكم و شخص رجب طيب‌اردوغان رئيس جمهور تركيه دارد. اين واگذاري، تنها چند روز بعد از محكوم‌كردن غيابي يك روزنامهنگار و برگزاري دادگاه براي يك همكار ديگر او، نشانه‌اي از برخورد برنامه‌ريزي‌شده و ساختاري دولت با رسانه‌هاست.
روزنامه زمان در ماه مارس2016 به‌صورتي غيرقانوني مصادره و بدون هيچ مناقصه‌اي به گروه رسانه‌اي توركواز فروخته شد. گروه رسانه‌اي توركواز توسط سرحت آلبايراك، برادر برات آلبايراك وزير انرژي و داماد رجب طيب اردوغان اداره مي‌شود.
البته زمان، تنها رسانه‌اي نبود كه به جرم ارتباط با فتح‌الله گولن، از دم تيغ دولت تركيه گذشت. فتح‌الله گولن كه از او به‌عنوان يك شخصيت روحاني مخالف دولت تركيه نام برده مي‌شود، از سال1999 در تبعيدي خودخواسته در آمريكا به سر مي‌برد. دولت تركيه او را متهم مي‌كند كه كودتاي جولاي 2016 را سازماندهي كرده است؛ اتهامي كه گولن رد مي‌كند. با اين حال، رسانه‌ها و روزنامهنگاران، قرباني رابطه خصمانه اردوغان- گولن هستند. از زمان كودتا، ده‌ها شبكه تلويزيوني، ايستگاه راديويي، روزنامه، مجله و آژانس خبري با همين اتهام توسط دولت تعطيل شده‌اند.
آنطور كه روزنامه جمهوريت در تركيه گزارش داده، برخي از اين رسانه‌هاي تعطيل‌شده مانند تلويزيون سامان‌يولو، تلويزيون كانالتورك، شبكه راديويي برج، راديوي كانالتورك، راديو مهتاپ و راديو جيهان به گروه رسانه‌اي توركواز فروخته شده‌اند.
- ماهي بزرگ در تور اردوغان
در ميان تمام رسانه‌هاي تعطيل‌شده، زمان، از جايگاه و اهميت بسيار زيادي برخوردار بود. پرتيراژترين روزنامه تركيه، مواضعي مستقل داشت و مشخصا با دولت اردوغان همراهي نمي‌كرد. دولت هم از هديه‌اي كه كودتا فراهم كرده بود، نهايت استفاده را برد و زمان را با وجود مخالفت سرسختانه بخش بزرگي از مردم تركيه، تعطيل كرد. زمان چنان جايگاهي در ميان مردم تركيه داشت كه تعطيلي و بعد از آن انتقال مديريت و مالكيت آن به معتمدين دولت توسط يك دادگاه، با مخالفت سنگيني در جامعه مواجه شد. اين البته پايان كار نبود. وقتي كه مأموران دولتي براي اجراي حكم تعطيلي روزنامه به دفتر مركزي آن رفتند، با مقاومت صدها نفري مواجه شدند كه اطراف اين ساختمان موضع گرفته بودند. پليس درنهايت براي اجراي حكم مجبور شد مردم را با شليك گاز اشك‌آور و گلوله‌هاي پلاستيكي و استفاده از ماشين آبپاش متفرق كند. البته اين پايان تقابل دولت و زمان نبود. بعد از آن، بسياري از روزنامهنگاران، مديران و كارمندان آن به اتهام داشتن ارتباط با جنبش فتح‌الله گولن بازداشت شدند.
چنين برچسبي، دردوران بعد از كودتا، مسئله ساده‌‌اي نيست و تركيه با اتكا به همين اتهام، خود را در سال2016 به بزرگترين زندان روزنامهنگاران دنيا تبديل كرد. براساس گزارش كميته محافظت از روزنامهنگاران، همين حالا نزديك به 81 روزنامهنگار در اين كشور پشت ميله‌هاي زندان هستند. اين آمار، هرچند نسبت به ماه‌هاي بعد از كودتا كم شده اما نشانه‌اي از دامنه برخورد دولت با روزنامهنگاران است. براساس گزارش مركز آزادي استكهلم، تا ماه مي سال‌جاري، 240 روزنامهنگار در حبس بودند. علاوه بر اينها، تعداد زيادي از روزنامهنگاران توسط سيستم قضايي فراخوانده و به اتهام ارتباط با فتح‌الله گولن، از كار بيكار شده‌اند.
- تنگناي حبس و كسب‌وكار
البته اتهام داشتن ارتباط با فتح‌الله گولن، چيزي فراتر از حبس معمولي براي روزنامهنگاران داشته است. براساس گزارشي كه مارس سال2017 توسط گاردين منتشر شده، روزنامهنگاران شرايط روحي سختي را در زندان تجربه و چند نفر از آنها در گفت‌وگو با همكاران خود در اين نشريه انگليسي، از رعايت نشدن حقوق اوليه خود و حتي حبس در زندان انفرادي صحبت كرده‌اند. مهمت (محمد) آلتان، يكي از روزنامه‌‌نگاراني كه در آن زمان با گاردين گفت‌وگو كرده بود، محيط زندان را به‌عنوان جايي كه «نيازهاي ذهني هيچ‌كس مورد توجه قرار نمي‌گيرد» توصيف كرده است؛ «مثل پوشيدن پيژامه‌هاي راه‌راه بود. يك زندگي حداقلي بدون كوچك‌ترين لذت يا احساساتي.»
زماني كه اين گزارش در گاردين منتشر شد، نزديك به 2500روزنامهنگار به‌خاطر تعطيلي رسانه‌ها بيكار شده بودند، كارت روزنامهنگاري بيش از 800 نفر لغو و پاسپورت بسياري از آنها مصادره شده بود. تنگ‌كردن زندگي، نه‌تنها براي روزنامهنگاران كه براي رسانه‌هاي باقيمانده هم يك الگوي رفتاري از سوي دولت بوده است. نه‌تنها خطوط قرمز رسانه‌ها بعد از كودتا بيشتر شد( مواردي مانند كردها، اسلام‌‌گرايان و حزب حاكم عدالت و توسعه) كه دست دولت، بر گلوي حيات اقتصادي روزنامهها هم فشرده شد. گروه‌هاي مستقل زيادي اعلام كرده‌اند كه بعد از كودتا، دولت بر شركت‌ها فشار وارد كرده تا تبليغات خود را به روزنامه‌هاي مخالف نسپارند. اين كار، يعني كاهش درآمد چشمگير براي روزنامهها.
همه فشارها، به بهانه وجود ارتباط بين رسانه‌ها و روزنامهنگاران با فتح‌الله گولن اعمال شد اما حتي در همان زمان، بسياري اين اتهام را يك بهانه براي قطع‌كردن صداهاي مخالف مي‌دانستند. نمونه احمد شيك، به خوبي نشان مي‌دهد كه در پس اتهام‌زني سريالي دولت به روزنامهنگاران، چيزي فراتر از ظن ارتباط با گولن مطرح است. شيك كه يك روزنامهنگار تحقيقي است، بعد از كودتا به جرم ارتباط با فتح‌الله گولن به زندان افتاد. چنين اتهامي وقتي كه بدانيم او كتابي به نام «ارتش امام» عليه اين شخصيت روحاني و آموزه‌هاي مسمومش نوشته است، بيشتر به يك شوخي مي‌ماند. يك فعال حقوق بشر درباره زنداني كردن احمد شيك، به گاردين گفته بود: «مثل اين مي‌ماند كه مارتين لوتر كينگ (فعال سرشناس رفع تبعيض عليه سياهپوستان در آمريكا) به اتهام عضويت در گروه كوكلاكس‌كلان‌ها (گروهي از سفيد‌پوست‌هاي افراطي كه معتقد به پست بودن نژاد سياهان و حتي حذف فيزيكي آنها بودند) بازداشت شود».
حتي روزنامه جمهوريت كه بعد از كودتا توسط دولت به‌شدت تحت فشار قرار گرفت و بسياري از روزنامهنگاران سرشناس آن، ازجمله يكي از سردبيرانش، بازداشت شدند، مواضعي عليه فتح‌الله گولن داشت و مرتبا عليه جنبش او مي‌نوشت. با اين حال، بعد از كودتا، هر شهروند تركيه كه از نظر دولت يك روزنامهنگار دردسرساز به شمار مي‌رفت، گزينه‌اي بالقوه براي بازداشت بود. شايد از كودتا مدت زيادي گذشته باشد اما شرايط، نه‌تنها بهتر نشده كه حتي دامنه گسترده‌تري هم پيدا كرده است.
- برخورد با روزنامه نگاران غيرتركيه‌اي
برخورد دولت تركيه در ماه‌هاي بعد از كودتا، عموما با روزنامهنگاران رسانه‌هاي تركيه‌اي بوده است. با اين حال 2 دادگاهي كه چند روز قبل از واگذاري ساختمان روزنامه زمان در اين كشور برگزار شد، ابعاد تازه‌اي به روند در تنگنا‌قراردادن روزنامهنگاران داده است. يازدهم اكتبر، تنها يك روز بعد از اينكه يك روزنامهنگار سرشناس به 2سال زندان محكوم شد، دادگاه يك روزنامهنگار ديگر در تركيه برگزار شد. مسالا تلو متهم است كه با حزب كمونيست ماركسيست-لنينيست ارتباط دارد. با اين حال اتهام اصلي او، انتشار پروپاگانداي تروريستي عنوان شده است. اين اتهام، در كنار موارد ديگري مانند اقدام عليه حكومت يا اقدام براي ايجاد دست‌‌انداز براي فعاليت‌هاي دولت، اتهام‌هايي هستند كه روزنامهنگاران تركيه‌اي عموما با آن روبه‌رو بوده‌اند. يك روز قبل از برگزاري دادگاه خانم تلو، خانم آيلا آلبايراك، يك روزنامهنگار ديگر، به اتهام انتشار پروپاگانداي تروريستي به 2سال حبس محكوم شد. خانم آلبايراك، يكي از روزنامهنگاران وال‌استريت ژورنال است و هنگام صدور حكم، در نيويور‌ك، شهري كه دفتر اين روزنامه در آن قرار دارد، حضور داشت. محكوم كردن روزنامهنگاران به حبس‌هاي بلندمدت، در دوران بعد از كودتا چيز عجيبي نيست، اما چيزي كه اين 2 مورد را متمايز مي‌كند، تابعيت دوگانه اين روزنامهنگاران است. مسالا تلو تابعيت آلماني- تركيه‌اي دارد و آيلا آلبايراك هم تركيه‌اي- فنلاندي است. برخلاف تلو كه به‌عنوان خبرنگار و مترجم براي خبرگزاري تركيش اي‌تي‌اچ‌اي كار مي‌كند، آلبايراك هيچ ارتباطي با رسانه‌هاي تركيه‌اي ندارد و به‌خاطر پوشش فعاليت‌هاي شبه‌نظاميان كُرد در تركيه دادگاهي و محاكمه شده است. مسالا تلو از سي‌ام آوريل به همراه فرزند خردسالش در زندان است و حتي همسرش هم براي مدتي بازداشت شده بود. به نظر مي‌رسد محاكمه او در شرايطي كه 2 كشور آلمان و تركيه روابط سرد و نااميدكننده‌اي را تجربه مي‌كنند، چيزي بيشتر از برخورد صرف با روزنامهنگاران تركيه‌اي باشد. وزارت امور خارجه آلمان گفته است اتهام‌ها عليه تلو و 10شهروند آلماني ديگر كه در تركيه در بازداشت هستند «مطلقا غيرقابل قبول هستند و واقعيت ندارند».
شايد در پس پرده محاكمه اين 2نفر چيزي بيشتر از برخورد با روزنامهنگاران و قطع كردن صداي آنها وجود داشته باشد اما موردي كه آن را برجسته مي‌كند، صدور حكم توسط سيستم قضايي تركيه براي اتباع خارجي و در مورد آلبايراك، يك رسانه خارجي است. دولت تركيه معمولا به‌صورت موردي درباره پرونده‌هاي روزنامهنگاران صحبت نمي‌كند اما عموما آنها را با سازمان‌‌هاي تروريستي مرتبط مي‌داند. ارتباط با سازمان‌‌هاي تروريستي، درحالي‌كه بسياري از متهمين با صراحت آن را رد مي‌كنند، برچسبي نيست كه بتوان به‌راحتي به روزنامهنگاران در هيچ جايي از دنيا زد. اما تركيه فرق مي‌كند. اين كشور بزرگترين زندان روزنامهنگاران دنياست و سال گذشته، يك‌سوم روزنامهنگاران زنداني سراسر جهان، در زندان‌هاي اين كشور نگهداري مي‌شدند. در تركيه، روزنامهنگاري، جرم است. دست‌كم اگر دولت اينطور بخواهد.
33 درصد
يك سوم روزنامهنگاران زنداني سراسر دنيا در سال2016 در تركيه پشت ميله‌هاي زندان بودند
156 رسانه
دولت تركيه بعد از كودتا بيش از 156 رسانه را تعطيل كرده است
50 هزار
بعد از كودتاي نافرجام در تركيه، دولت اين كشور 50 هزار نفر را بازداشت كرده است
150 هزار
بعد از كودتا 150هزار معلم، سرباز، استاد دانشگاه و روزنامهنگار از كار بركنار شده‌اند
نظر شما