اینجا جنگ تمامی ندارد

رهبران فاسد، منابع كشورشان را غارت مي‌كنند؛ گروه‌هاي شبه‌نظامي مردم بي‌گناه را به شنيع‌ترين شكل قتل عام مي‌كنند؛ ده‌ها و صدها نفر يكباره در بمب‌گذاري‌هاي تروريستي كشته مي‌شوند؛ گروه‌هاي بنيادگرا مي‌كشند و فرار مي‌كنند و قوميت‌ها به رقابت تاريخي براي پاكسازي يكديگر مشغولند. آفريقا، شايد براي مدتي از تيتر رسانه‌ها دور باشد اما هرگز آرام نمي‌گيرد. در اين مدت كه خاورميانه و حملات تروريستي در صدر اخبار رسانه‌هاي بزرگ دنيا بوده‌اند، فساد سازمان‌يافته، شبكه منسجم تروريست‌هاي بنيادگرا، جنگ‌هاي داخلي و كشتار كور مردم بي‌گناه، بدون هيچ وقفه‌اي بر زندگي مردم آفريقا سايه انداخته و قرار نيست به اين زودي‌ها، مردم فقيرترين قاره دنيا را رها كند. براي درك عمق فاجعه در آفريقا، كافي است اين را بدانيم كه شمار آوارگان كنگو در يك سال گذشته، بيشتر از مجموع آوارگان جنگ‌هاي داخلي در سوريه و عراق بوده است. و كنگو، فقط گوشه‌اي از صحنه شلوغ و درهم جنگ و ناآرامي در آفريقاست. هر گوشه‌اي از اين قاره، درگير تروريسم و جنگ‌هاي داخلي متفاوت است و حالا بايد به اين بازار آشفته، داعش را هم اضافه كنيم. آفريقا، تروريست و جنگ داخلي را كم داشت، حالا مورد توجه فراري‌هاي داعش از خاورميانه هم قرار گرفته است. بازگشت داعش و همين‌طور شرايط بحراني در كنگو، احتمالا به‌زودي آفريقا را دوباره به صدر اخبار برمي‌گرداند. اينكه قاره سياه چقدر مهمان رسانه‌هاي دنيا باشد مشخص نيست اما چيزي كه مشخص است اينكه دوباره از چشم رسانه‌ها خواهد افتاد و جنگ‌هاي داخلي، كشتار مردم بي‌گناه و انفجارها و حملات تروريستي، دوباره با همان جديت، در سكوت رسانه‌ها ادامه پيدا خواهد كرد.

• ميدان جنگ جديد براي داعش

داعش، در عراق و سوريه به‌سرعت در حال ازدست‌دادن قلمرو است. نفس‌هاي اين خلافت خودخوانده تروريستي در خاورميانه به شماره افتاده است. اين شرايط، داعش را به آفريقا خواهد فرستاد؛ جايي كه گروه‌هايي مانند القاعده و بوكوحرام و الشباب، با آغوش باز از اين گروه تروريستي استقبال خواهند كرد. همين حالا هم به‌خوبي مي‌توان رد پاي داعش را در آفريقا ديد. انفجار‌هاي بيشتر در سومالي و همين‌طور حملات تروريستي در نيجر و مصر به‌خوبي نشان مي‌دهد كه آفريقا، به ميدان جنگ جديد داعش تبديل شده است. داعش، البته با آفريقا ناآشنا نيست. بسياري از نيروهاي اين گروه تروريستي، از شمال آفريقا هستند. فقط از تونس 65هزار داوطلب به داعش و القاعده در سوريه و عراق پيوسته‌اند. و حالا انتظار مي‌رود نيروهاي بيشتري به شبكه در حال گسترش داعش در غرب و مركز آفريقا بپيوندند. در همين حال كه داعش در اين مناطق گسترش پيدا مي‌كند، القاعده هم تمركز خود را روي نيجر، بوركينافاسو و نيجريه خواهد گذاشت؛ كشورهايي كه با حضور گروه‌هاي مشابهي مانند بوكوحرام مدت‌هاست درگير ناآرامي و ترور هستند. همين حالا هم نيجر محل فعاليت‌هاي تروريستي داعش به شمار مي‌رود. ابتداي اكتبر، حمله شبه‌نظامياني كه گفته مي‌شود به داعش وفادار هستند به گروهي از نظاميان آمريكايي، 4كشته به جا گذاشت. در موگاديشو هم الشباب فعاليت‌هايش را بيشتر كرده است. در انفجار خودروي بمب‌گذاري‌شده در پايتخت سومالي، 350نفر كشته شدند. اين حادثه، بدترين حادثه تروريستي بعد از حمله 11سپتامبر به شمار مي‌رود. الشباب كه توسط دولت، مسئول اين حمله معرفي شده، يكي از گروه‌هاي وفادار به القاعده است اما به‌تازگي گزارش‌هايي از گرايش و همكاري اين گروه با داعش منتشر شده است. در مصر، درگيري گروه‌هاي شبه‌نظامي با نيروهاي دولتي، افزايش چشمگيري داشته است. در يك حمله خونبار كه كمتر از 2هفته پيش در مصر (صحراي غربي) روي داد، بيش از 10افسر پليس كشته شدند. اين يكي از حملات متعددي است كه داعش در مصر ترتيب مي‌دهد. اين گروه تروريستي، سه چهارم حملات تروريستي خود را در آفريقا پياده مي‌كند. داعش همچنين در ليبي با گروه‌هاي رقيب به‌شدت در حال مقابله و مبارزه است و اميدوار است با غلبه بر آنها، جايگاه خود را در اين كشور پرآشوب و چندپاره مستحكم كند. اين حضور چشمگير، باعث شده است كه كشورهاي غربي هم حضور خود را در آفريقا پررنگ‌تر كنند. فرانسه حدود 4هزار نيروي نظامي به آفريقاي مركزي و غربي فرستاده است تا با بنيادگرايان در كامرون و نيجريه مبارزه كند. آلمان هم هزار سرباز براي كمك به عمليات ضدتروريستي سازمان؟ در مالي مستقر كرده است. آمريكا هم با افزايش نيروهايش در آفريقا، ضمن مبارزه مستقيم با تروريست‌ها، با برنامه‌هاي تمريني و مانورهاي مشترك، سعي در بالابردن توان نظامي كشورهاي مختلف آفريقايي دارد. ارتش آمريكا نه‌تنها 800سرباز به نيجر فرستاده كه يك پايگاه هوايي هم در اين كشور احداث كرده است. نيروهاي اين كشور در سومالي هم در يك سال، 3 برابر شده و به 400نفر رسيده است. همه اينها به‌خوبي نشان مي‌دهد كه آفريقا، به‌زودي جاي خاورميانه را به‌عنوان ميدان جنگ داعش با كشورهاي غربي خواهد گرفت.

65 هزار : داوطلب تونسي به داعش و القاعده پيوسته اند.

75 درصد : سه چهارم حملات آفريقايي داعش در مصر صورت مي گيرد.

• نيجريه؛ آيا بوكوحرام پاياني هم دارد؟

باباكورا لاوان، يكي از صدها نظامي نيجريه‌اي است كه در درگيري با بوكوحرام مجروح شده است. بوكوحرام، گروهي تروريستي است كه رسما اعلام كرده به داعش وفادار است. لاوان ابتداي همين تابستان به همراه همقطارانش مسئول امنيت كارگراني بود كه روي پروژه‌هاي اكتشافي نفتي در نزديكي مايدوگوري كار مي‌كردند. او به‌خوبي روزي را كه بوكوحرام به آنها حمله كرد به ياد دارد. همه‌‌چيز آرام بود و آنها در آخرين روز كاري خود اميدوار به بازگشت به خانه بودند. اين حمله، بدترين حمله سال2017در نيجريه به‌ شمار مي‌رود. لاوان مي‌گويد وقتي كه گردوخاك به زمين نشسته، متوجه شده‌اند 50نفر كشته شده‌اند. او و يكي از همقطارانش واقعا خوش‌شانس هستند كه زنده مانده‌اند چون يك موشك، دقيقا از ميان ماشين گشتي آنها عبور كرده است. لاوان با جراحات زيادي از بيمارستان مرخص شده اما همقطارش مجبور شده است مدت زمان بيشتري را در بيمارستان بماند. بعد از اين حمله، ارتش نيجريه نيروها و تجهيزات نظامي بيشتري را به منطقه اعزام كرده و همين باعث شده است تا فضاي ترس، بيشتر منطقه را در بر بگيرد. درگيري در اين منطقه، همچنان ادامه دارد اما قطعا به‌زودي، از جاي ديگري هم خبرهاي درگيري به گوش خواهد رسيد. آنطور كه عفو بين‌الملل در ابتداي ‌ماه سپتامبر اعلام كرد، از ‌ماه آوريل، بوكوحرام مسئول ازدست‌رفتن جان 400نفر در نيجريه بوده است. بوكوحرام در سال2009 تاسيس شد و هزاران جنگجو دارد. سال‌گذشته، درگيري بين نيروهاي نظامي دولتي نيجريه و اين گروه نظامي، دست‌كم 20هزار كشته بر‌ جا گذاشت و 2/6ميليون نفر را در شمال نيجريه مجبور به كوچ اجباري كرد. ماه سپتامبر، صندوق كودكان سازمان ملل (يونيسف) اعلام كرد كه جنگ بين دولت و بوكوحرام باعث شده است كه نيمي از مدارس استان بورنو در شمال شرق كشور تعطيل شوند. در اين گزارش به اين موضوع اشاره شده است كه نزديك به 3ميليون كودك در شرايط اضطراري نياز به آموزش و تحصيل قرار دارند. در اين گزارش به اين واقعيت تكان‌دهنده هم اشاره شده است كه از ابتداي جنگ در نيجريه، نزديك به 100كودك به‌عنوان «بمب انساني» براي عمليات انتحاري مورد استفاده قرار گرفته‌اند. جنگ همچنين تأثير عميقي روي كشاورزي در منطقه گذاشته و باعث كمبود غذا شده است به‌ گونه‌اي كه هزاران نفر در منطقه براي گذران زندگي به كمك‌هاي بنيادهاي خيريه نيازمند هستند و در آستانه قحطي قرار دارند. صادق گاربا شهو، يك سروان بازنشسته ارتش و كارشناس امنيتي توضيح مي‌دهد كه ازدست‌رفتن قلمروي بوكوحرام در جنگ‌هاي اخير با ارتش نيجريه اين گروه را وادار كرده است كه به بمب‌گذاري‌هاي انتحاري و آدم‌ربايي روي بياورد؛ «نگه‌داشتن قلمرو، شما را ضعيف مي‌كند چون به اين معناست كه گروه مقابل شما هدفي دارد كه به آن حمله كند اما وقتي كه حمله مي‌كنيد و بعد فرار مي‌كنيد، به ‌نوعي افزايش نفرات، تجهيزات و آموزش گروه مقابل را بي‌اثر كرده‌ايد». ارتش نيجريه كه در 2سال اخير تمركزش را روي جنگ با بوكوحرام بيشتر كرده است، ‌گفته كه اين گروه تروريستي ضعيف شده و در آستانه شكست است. با اين حال، شهو هم معتقد است كه در افق اين جنگ، پاياني وجود ندارد؛ «ايده پيروزي مطلق احتمالا بسيار سخت به‌ دست خواهد آمد اما شايد بتوانيم به اندازه كافي پيروزي به ‌دست بياوريم».

400 : از آوريل تا سپتامبر سال جاري 400 نفر به خاطر فعاليت هاي بوكوحرام جانشان را از دست داده اند.

20 هزار : درگيري هاي دولت و بوكوحرام در سال گذشته 20 هزار كشته به جاي گذاشت.

2/6 ميليون : درگيري هاي دولت و بوكوحرام در سال گذشته ميلادي 2/6 ميليون نفر را مجبور به كوچ اجباري كرده است.

• چرا موگاديشو، بهشت بمب‌گذاري‌هاي تروريستي است؟

در ميانه‌ ماه اكتبر، خونبارترين بمب‌گذاري در موگاديشو ـ پايتخت سومالي ـ جان بيش از 350نفر را گرفت و نزديك به 400نفر ديگر را مصدوم كرد. حالا سؤال بزرگ اين است كه چطور ممكن است 10سال بعد از ورود صلح‌بانان اتحاديه آفريقا به پايتخت سومالي و 6سال بعد از فراري‌دادن گروه الشباب كه به القاعده نزديك است، چنين بمب‌گذاري‌هايي اين شهر ساحلي را بلرزاند و داغدار كند!

دولت سومالي، مسئوليت بمب‌گذاري 13اكتبر را متوجه الشباب مي‌داند. محمد عبدالهادي محمد فرماجو، رئيس‌جمهور سومالي درباره بمب‌گذاري خونبار موگاديشو گفته است كه انفجار يك كاميون بمب‌گذاري‌شده در چهارراه زوبي (يك تقاطع بسيار شلوغ كه پر از مغازه‌ها، خانه‌ها و ادارات است) تمامي نشانه‌هاي انفجارهاي منتسب به الشباب را دارد؛ «اين كار (انفجار بمب در چنين مكان‌هاي شلوغي) مثل اثر انگشت آنهاست. آنها هميشه اين‌طور كار كرده‌اند». از ابتداي سال‌جاري ميلادي، بيش از 20انفجار در موگاديشو روي داده و دست‌كم 500نفر را كشته و 630نفر را مصدوم كرده است.

بيشتر اين حملات توسط الشباب انجام شده؛ گروهي كه كنترلش را روي بيشتر شهرها و شهرك‌هاي اصلي كشور از دست داده است. تا حالا بيش از 24هزار نيروي نظامي آفريقايي براي شكست‌دادن اين گروه به كار گرفته شده‌اند. با اين‌ حال گروه نظامي اتحاديه آفريقا در سومالي (با نام رسمي ماموريت اتحاديه آفريقا در سومالي) گفته است كه نبايد اين نيروها را مقصر اين رويدادها دانست. سخنگوي اين گروه نظامي مي‌گويد: «كار امنيتي تقسيم شده است. گروه نظامي اتحاديه آفريقا مسئول امنيت ويلا سوماليا (كاخ رياست‌جمهوري) و فرودگاه است. مسئوليت ورودي و خروجي‌هاي شهر به‌عهده نيروهاي امنيتي سومالي و همين‌طور يگان امنيتي موگاديشو است». دولت مستقر در سومالي كه مورد حمايت غرب هم هست، به‌سختي مي‌تواند حقوق سربازانش را پرداخت كند؛ با اين حال مي‌گويد كه كارهاي زيادي كرده است تا امنيت پايتخت را بالا ببرد. عبدالرحمن عمرعثمان، وزير ارتباطات سومالي به الجزيره مي‌گويد: «در 5ماه، ما يگان امنيتي موگاديشو را كه متشكل از 500افسر پليس، 500افسر امنيتي و 500افسر نظامي است تشكيل داده‌ايم. آنها از حملات زيادي جلوگيري كرده‌اند و جان شهروندان زيادي را نجات داده‌اند. ما از نظر نظامي آنها را شكست داده‌ايم. آنها در سطح كشور توانايي انجام كارهاي تروريستي منسجم را ندارند و تنها گزينه‌اي كه برايشان باقي مانده، بمب‌گذاري انتحاري است كه البته ما به‌سختي تلاش مي‌كنيم تا آن را هم متوقف كنيم. آنها موگاديشو را نشانه مي‌روند چون پايتخت است و مي‌خواهند به دنيا نشان بدهند كه همچنان فعال هستند. اين كار آنها، نشانه استيصال‌شان است». با اين حال تحليل‌گران معتقدند كه نه‌تنها براي تأمين امنيت كه براي برقراري صلحي پايدار، بايد كارهاي بسيار بيشتري انجام شود. ابوبكر ارمان ـ ديپلمات سابق سومالي در آمريكا ـ در اين رابطه مي‌گويد: «دستگاه امنيتي فعلي با اين هدف طراحي و سازماندهي شده است كه با ايجاد امنيت قابل مديريت، وضعيت موجود را امن نگه دارد. اما نگاه امنيتي بايد تغيير كند و به چيزي فراتر از اتفاق‌هايي كه ممكن است در خيابان‌ها بيفتد نگاه كند». عبدالرحمن برو، كارشناس امنيت شاخ آفريقا هم معتقد است كه سومالي بايد علاوه بر راه‌حل‌هاي نظامي، به فكر راه‌حل‌هاي امنيتي ديگري باشد؛ «از آنجا كه الشباب در ضعيف‌ترين وضعيت ممكن است، بايد مذاكرات سياسي‌اي را كه شامل بررسي وضعيت اين گروه هم باشد، كاملا جدي گرفت. اين فرصت شايد تكرار نشود». الشباب مسئول 987حمله تروريستي از 1827حمله تروريستي منتسب به گروه‌هاي بنيادگراي اسلامي در سال‌ جاري در آفريقا بوده است.

987 : از مجموع 1827 حمله تروريستي منتسب به گروه هاي بنيادگراي اسلامي در سال جاري در آفريقا، 987 حمله با مسئوليت الشباب روي داده است.

• حملات تروريستي در موگاديشو پايتخت سومالي در سال2017

دوم ژانويه : بمب گذاري انتحاري 3 كشته

هفتم ژانويه: انفجار 3 كشته

25 ژانويه: خودروي بمب گذاري شده 28 كشته

19 فوريه: انتحاري 39 كشته

13 مارس: خودروي بمب گذاري شده 13 كشته

21 مارس: خودروي بمب گذاري شده 5 كشته

4 آوريل : خودروي بمب گذاري شده 3 كشته

7 آوريل : حمله خمپاره اي 3 كشته

9 آوريل: خودروي بمب گذاري شده 15 كشته

24 مه : انفجار 8 كشته

15 ژوئن: خودروي بمب گذاري شده 9 كشته

20 ژوئن: انتحاري 15 كشته

22 ژوئن : خودروي بمب گذاري شده 7 كشته

2 جولاي : انفجار جاده اي 2 كشته

30 جولاي: خودروي بمب گذاري شده 6 كشته

4 اگوست: خودروي بمب گذاري شده 1 كشته

11 آگوست: انتحاري 1 كشته

10 سپتامبر انتحاري 6 كشته

28 سپتامبر: خودروي بمب گذاري شده 7 كشته

14 اكتبر: انفجار 358 كشته

• مادر تمام جنگ‌هاي آفريقا

كنگو، به‌تنهايي معادله نفت و خاورميانه و جنگ را در آفريقا نمايندگي مي‌كند؛ البته اگر نگوييم به‌تنهايي چيزي فراتر از معادله خاورميانه ا‌ست! فقط به اين فكر كنيد كه آينده بشر تا حد زيادي مديون معادن شگفت‌انگيز و غني اين كشور پهناور است و هرگز هيچ انتقال قدرتي به‌صورت دمكراتيك در اين كشور روي نداده است و اين البته تمام ماجرا نيست؛ اين كشور تمامي عناصر يك جنگ داخلي را دارد؛ رهبران فاسد، رهبران مخالف فاسد‌تر، گروه‌هاي شبه‌نظامي بي‌رحم كه حتي به كودكان و زنان باردار رحم نمي‌كنند و فقر و قحطي و بيماري‌هاي واگير. كنگو، احتمالا به‌تنهايي، بحراني‌ترين كشور دنياست و حالا در آستانه يك جنگ تمام‌عيار داخلي قرار دارد كه مي‌تواند تمام آفريقا را درگير كند. همين حالا، عملا يك جنگ داخلي با چاشني درگيري‌هاي نژادي در اين كشور كه به‌تنهايي به اندازه غرب اروپا وسعت دارد در جريان است. شبه‌نظاميان بي‌رحم وفادار به دولت جوزف كابيلا، به‌ صورت سيستماتيك در منطقه كاسيا جنايت مي‌كنند و در مقابل، نيروهاي بومي اين منطقه هم بيكار ننشسته‌اند. اين درگيري منطقه‌اي، احتمالا به‌زودي منطقه درياچه بزرگ در آفريقا را به خاك و خون خواهد كشاند. ماجراي اين درگيري منطقه‌اي از اين قرار است: كابيلا رئيس‌جمهور كنگو كه قرار بود سال گذشته از قدرت كناره‌گيري كند، همچنان برخلاف قانون بر سر قدرت مانده است. او مي‌گويد تا زماني كه مطمئن نشود كشور براي انتخابات آزاد آماده است، ‌انتخابات برگزار نخواهد كرد. سال گذشته نيروهاي وفادار به كاموئينا نساپو در منطقه كاسايي عليه دولت مركزي شورش كردند و جنگي تمام‌عيار بين اين دو گروه درگرفت. دولت، نساپو را كشت اما نيروهاي وفادار به او همچنان درگير هستند. حالا نماينده دولت در اين درگيري، يك گروه شبه‌نظامي جديد به نام باناموراست كه روستا به روستا و خانه به خانه همه كساني را كه مي‌بيند ـ پير و جوان و زن و بچه ـ به شنيع‌ترين شكل قتل‌عام مي‌كند. دولت مدعي است در اين شرايط كه كشور آرامش ندارد، انتخابات برگزار نمي‌كند و اين چرخه، با هنرنمايي شبه‌نظامي‌هاي هوادار كابيلا ادامه دارد. اين درگيري‌ها، نزديك به يك‌ونيم ميليون انسان را مجبور به كوچ اجباري كرده است و انتظار مي‌رود در صورت هموارنشدن شرايط سياسي، اوضاع وخيم‌تر شود. اين شرايط، در يك كشور فقير مي‌تواند سال‌ها ادامه داشته باشد بدون اينكه به خارج از مرزها كشيده شود. اما همين كشور، بين سال‌هاي 1998تا 2003 يكي از بازيگران اصلي يكي از خونين‌ترين جنگ‌هايي بوده كه تا حالا آفريقا به‌خود ديده است. در اين جنگ‌ كه از آن به‌عنوان جنگ جهاني آفريقا هم نام برده مي‌شود، نزديك به 5ميليون نفر جان خود را از دست دادند. دليل فراگيرشدن جنگ، فراتر از كوچ اجباري ميليوني مردم به 9كشور همسايه كنگو، وجود ذخاير بي‌همانند و وسوسه‌كننده معدني در اين كشور است. اين كشور فقير نزديك به 24تريليون دلار ذخاير معدني كمياب و ناياب دارد. ذخاير معدني اين كشور كبالت، الماس، كولتان و يك عنصر بسيار حياتي و بي‌نظير و مقاوم در برابر گرما به نام تانتاليوم هستند. از تانتاليوم، به ‌صورت گسترده در مدارهاي استفاده‌شده در لپ‌تاپ‌ها، موبايل‌هاي هوشمند و رايانه‌ها استفاده مي‌شود. همين عنصر كمياب و حياتي، شركت‌هاي بزرگ دنيا را به كنگو جلب مي‌كند و رقابتي سنگين براي استخراج اين ماده معدني راه افتاده است. اين رقابت، بازار رشوه‌دادن به مقامات دولتي را داغ كرده است و از اين پول‌ سياه، در چرخه ايجاد ناآرامي براي عقب‌انداختن انتخابات استفاده مي‌شود. اين چرخه و ناآرامي‌هاي داخلي به حدي رسيده كه كوفي عنان ـ دبيركل سابق سازمان ملل ـ هشدار داده است اگر شرايط در كنگو آرام نشود، كل آفريقا با خطر ناامني روبه‌رو خواهد شد. كنگو، چكيده‌اي از تاريخ جنگ‌هاي داخلي معاصر آفريقاست و متأسفانه، در آستانه بازنويسي تاريخ قاره سياه است.

24 تريليون دلار : ارزش ذخاير معدني كنگو وجود معادن غني تانتاليوم در كنگو توجه شركت هاي بزرگ فناوري را هم به اين كشور آفريقايي جلب كرده است.

5 ميليون : در جنگ اول كنگو بين سال هاي 1998 تا 2003 ميلادي نزديك به 5 ميليون نفر جان خود را از دست دادند. كنگو به خاطر منابع غني اش هميشه محل تاخت و تاز داخلي و بين المللي بوده است.