به اين ترتيب عربستان طي دو سال و نيم گذشته از برادر بزرگ ميانجيگر به يكي از طرف‌هاي درگير بحران‌هاي منطقه تبديل شده است.
- تصوير جديد عربستان
اگر نقش سعودي تا پيش از اين با توافق‌هاي طائف و يا رياض در صحنه داخلي لبنان و يمن تعريف مي‌شد، اكنون به لطف سياست‌هاي شاه و وليعهد جديد، جنگ دو سال و نيمه يمن و اخباري همچون گروگانگيري نخست‌وزير لبنان است كه تصوير اين كشور را براي رسانه‌ها و افكار عمومي در منطقه و جهان ترسيم مي‌كند. البته تغيير تصوير سعودي تنها محدود به نقش اين كشور در تحولات منطقه نمي‌شود؛ به‌طوريكه حتي اسطوره خانه يكپارچه و متحد سعودي نيز در پي اقدامات اخير محمد‌بن‌سلمان در داخل عربستان تا حد زيادي در‌هم شكسته شده است.
در نتيجه اين چرخش‌هاي بنيادين پرسرعت در رياض و پس‌لرزه‌هاي آن در ساختار سياست داخلي و خارجي عربستان، عملكرد اين كشور براي اولين‌بار در تاريخ پادشاهي سعودي به‌طور بي‌سابقه‌اي در معرض نظارت و انتقاد نهادهاي بين‌المللي و حتي متحدان سعودي‌ها قرار گرفته است. نقطه آغاز و البته همچنان كمرنگ اين فصل جديد در حاشيه جنگ يمن و انتقادات نهادهاي حقوق بشري از عملكرد نيروهاي ائتلاف نظامي عربستان در بمباران مناطق مسكوني و محاصره همه‌جانبه شهرهاي يمني آغاز شد.
اگرچه در اين مرحله همچنان سياستمداران غربي سكوت را به تهديد منافع اقتصادي مشترك با رياض ترجيح مي‌دادند، اما در سطح رسانه‌اي به‌تدريج فضاي جديدي عليه عربستان شكل گرفت؛ فضايي كه جو موجود عليه سعودي را از نگراني‌هايي محدود نسبت به نقض حقوق زنان در داخل اين كشور به ارتكاب جنايت جنگي در همسايه جنوبي‌اش تغيير داد. مشاهده تصاوير زنده از مجادله مجريان شبكه‌هايي همچون سي‌ان‌ان يا فرانس 24با ژنرال عسيري، سخنگوي ائتلاف نظامي عربستان، اگرچه حالا به امري نسبتا متعارف تبديل شده اما در آن زمان تغيير مهمي به‌حساب مي‌آمد.
اين موج جديد عليه سعودي با آغاز محاصره و تحريم قطر وارد مرحله جديدي شد و به‌تدريج رهبران اروپايي را نيز با خود همراه كرد. درحالي‌كه دونالد ترامپ در روزهاي اوليه اين بحران به طرز شگفت‌آوري از اقدامات ناگهاني سعودي‌ها عليه دوحه حمايت مي‌كرد، وزراي خارجه كشورهاي اروپايي يكي بعد از ديگري با صدور بيانيه‌ها و حتي سفر به دوحه، سعي در ارسال پيام متفاوتي براي افكار عمومي و رسانه‌ها داشتند؛ پيامي كه حاكي از آغاز فصل جديدي از معادلات بين‌المللي با صف‌كشي‌هايي متفاوت از گذشته حكايت داشت.
- نگراني هم‌پيمانان
حالا و بعد از ماجراي سوم وليعهد جوان و بحراني كه براي لبنان به راه انداخته، به‌نظر مي‌رسد اين موج با سرعت بيشتري در حال حركت است؛ به‌طوري كه طي روزهاي گذشته، نه‌تنها منتقدان سياست‌هاي سعودي نسبت به قطر و يمن، حتي كشورهايي نظير مصر كه در اين مدت با بخش قابل‌توجهي از سياست‌هاي رياض همراهي كرده بودند نيز عليه اين پادشاهي آشفته به‌طور تلويحي موضع‌گيري كرده‌اند.
روز جمعه و اندكي بعد از پايان سخنان نصرالله (كه توجه تمام رسانه‌هاي منطقهاي را به‌خود جلب كرده بود) وزارت خارجه فرانسه با صدور بيانيه‌اي بر ضرورت حضور حريري در «داخل لبنان» و ايفاي نقش حياتي او تأكيد كرد؛ اين بيانيه پس از سفر ناگهاني ماكرون به عربستان صادر شده است؛ سفري كه به گفته بسياري از تحليلگران در حقيقت براي پيگيري وضعيت سعد حريري در رياض صورت گرفت. بيانيه وزارت خارجه فرانسه، اظهارات تيلرسون، وزير خارجه آمريكا مبني بر نگراني وي از تحولات مربوط به لبنان را به دنبال داشت.
او گفته است: هيچ كدام از طرف‌ها در لبنان يا خارج از آن نبايد از اين كشور به‌عنوان بستر جنگ‌هاي نيابتي استفاده كنند و باز هم بعد از اين اظهارات به فاصله كمي خبر تماس تلفني زيگموند گابريل، وزير خارجه آلمان با عادل الجبير و ابراز نگراني او نسبت به تحولات جاري لبنان منتشر شد. تمام اينها در حالي است كه عبدالفتاح سيسي، رئيس‌جمهور مصر كه از متحدان وليعهد جوان سعودي شناخته مي‌شود، تنها به فاصله يك روز بعد از جوسازي رسانه‌هاي سعودي مبني بر ايراني بودن موشك شليك شده از يمن به فرودگاه رياض و احتمال درگيري نظامي با حزب‌الله لبنان در گفت‌وگو با رويترز گفت:
مصر از هيچ‌گونه درگيري نظامي با ايران يا حزب‌الله لبنان استقبال نمي‌كند، راه‌حل تنش‌هاي موجود در منطقه ما سياسي است و نبايد به ناامني‌هاي فعلي افزود!با اين حال سعودي‌ها همچنان تنها نيستند و علاوه بر دونالد ترامپ، به‌نظر مي‌رسد متحد جديدي در منطقه پيدا كرده‌اند؛ نزديكي تل‌آويو و رياض مدت‌هاست حتي در سطح رسانه‌هاي عربي از خبري غيررسمي به تيتر اصلي روزنامه‌ها و سرخط خبري رسانه‌هاي بزرگي همچون الجزيره بدل شده است. آخرين نمونه اين اخبار، درز خبر ابلاغيه وزارت خارجه اسرائيل به سفارتخانه‌هاي اين رژيم براي حمايت از سياست‌هاي عربستان در منطقه بود.
- افول جايگاه رياض
عربستان از سال 2015كه در حاشيه نشست همكاري‌‌هاي استانبول، توانست بسياري از كشورهاي منطقه را براي صدور بيانيه عليه ايران و حزب‌الله بسيج كند فاصله زيادي گرفته و تا حد قابل توجهي تنها شده است؛ اكنون پايگاه رسانه‌اي قدرتمند قطر به‌طور شبانه‌روزي عليه تمام سياست‌هاي سعودي (از يمن گرفته تا لبنان و حتي ايران) انتقاد مي‌كنند، رئيس‌جمهور تركيه به صراحت گفتمان جديد حاكم بر اين كشور و اصطلاح اسلام معتدل را به چالش مي‌كشد،
مصر حاضر به همراهي در ماجراجويي‌هاي پر‌هزينه رياض نبوده و صرفا خواستار استفاده از منافع اقتصادي مشترك با رياض است، كشورهاي اروپايي بارها عليه مواضع عربستان در منطقه به‌طور تلويحي انتقاد كرده‌اند و حتي بدنه ديپلماسي دولت آمريكا برخلاف شخص ترامپ با سعودي‌ها در پرونده‌هاي قطر يا لبنان همسو نيست.
با اين حال به‌نظر مي‌رسد سعودي چهارم در تصميم خود براي ايجاد چرخش تاريخي در سياست‌هاي عربستان به هر قيمتي مصمم است و در اين راه، ابايي از فقدان متحدان تاريخي اين كشور ندارد. بايد منتظر ماند و ديد آيا سعودي جديد براي تحمل هزينه و عواقب اين سياست‌هاي جديد نيز آمادگي دارد يا نه؟
نظر شما