تا کی غم آن خورم که دارم یا نه؟

یکی از تبعات قابل توجه اجرای طرح سهمیه بندی بنزین  در کشور بالا رفتن قیمت اجناس و کالا در شش ماهه گذشته است؛

به همین دلیل ‌‌مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه ای روزنامه همشهری برای دستیابی به افکار عمومی نسبت به اجرا و تبعات این طرح، اقدام به انجام یک نظرسنجی تلفنی از شهروندان تهرانی کرده است که نتایج آن را می خوانیم:

مدیر طرح: شبنم چهره
همکاران: سیامک کفایی، زهرا ادریس آبادی،‌ فریده درفشی، میترا زاغی، سمیه گایگانی، زهرا آتوت، مصطفی کوچکی

پیشگفتار 
  طرح سهمیه بندی بنزین و اجرای آن در ایران یکی از مسائلی بود که غیر از بازخوردهای داخلی با بازتاب و انعکاس نظرات بسیاری در محافل اقتصادی و سیاسی خارج از کشور روبرو شده است، به عنوان مثال بانک جهانی در قسمتی از گزارشی که نسبت به بررسی ابعاد و تبعات طرح سهمیه بندی بنزین و‌عرضه بدون یارانه آن در ایران آورده:

"در صورتی که دولت ایران اقدامات جبرانی نکند با کمبود شدید بنزین تولید داخل مواجه شده و روز به روز نیز بر مصرف بنزین در این کشور افزوده می شود. از سوی دیگر یارانه های بالایی که دولت ایران برای بنزین مصرفی متقبل می شود، علاوه بر هزینه بودجه ای که درپی دارد، سالانه بیش از ۱۰ تریلیون ریال نیز از طریق قاچاق بنزین به خارج از کشور، به دولت زیان وارد می آورد.
همچنین با افزایش سالانه ۱۲ درصدی مصرف بنزین در ایران و محدودیت تولید داخل، دولت ایران چاره ای جز افزایش قیمت بنزین به منظور جلوگیری از مصرف بی رویه و قاچاق آن ندارد. در حال حاضر افزایش قیمت بنزین، کارآترین راهکار برای اصلاح ناکارآمدی های اقتصادی حاصل از یارانه بنزین در ایران در شرایط حاد فعلی است.
افزایش قیمت بنزین بیش از‌همه، به طبقات سطح پایین و فقرای جامعه آسیب خواهد زد، با توجه به اینکه یارانه بنزین در ایران به ۱۰ درصد نخست ثروتمندان جامعه این کشور ۱۲ مرتبه بیش از ۱۰ درصد فقیرترین طبقه جامعه سود می رساند و اثرات افزایش قیمت بنزین بر اقشار فقیر و روستایی ایران، تقریبا ۲ برابر اقشار ثروتمند شهری خواهد بود،  حذف این یارانه ها در توزیع عادلانه ثروت مثمرثمر خواهد بود و..." (گزارش روزنامه همشهری)

با توجه به مصرف روزانه بیش از ۶۰میلیون لیتر بنزین و صرف حدود ۵/۴ میلیارد دلار برای تامین نیاز مصرفی بنزین، آن هم بدون در نظر گرفتن هزینه های تولید آن در داخل، بالا بودن میزان مصرف بنزین از قرار لیتری ۸۰ تومان آنجایی به معضل تبدیل می شود که بدانیم هزینه های تامین آن از محل ثروت های عمومی ملت پرداخت می شود. 

مراحل اجرای طرح سهمیه بندی بنزین به دلیل مصرف بالای آن در کشور‌و نبود بودجه کافی برای واردات بنزین‌‌‌،‌ در ششم تیر‌ماه سال جاری (1386) صورت گرفت. این طرح پیرو تاکید محمود احمدی نژاد نسبت به اجرایی کردن تبصره ۱۳ قانون بودجه، مبنی بر توسعه حمل و نقل عمومی و گاز سوز کردن نقلیه های عمومی و شخصی صورت پذیرفت.

ثروتمندان هشت برابر بیشتر از کم درآمدها بنزین مصرف می کنند.

به دلیل تاثیر مستقیم  سهمیه بندی بنزین بر بدنه اقتصاد کشور این  طرح قبل از اجرا با واکنش های متفاوتی از سوی صاحبنظران سیاسی،‌ اقتصادی و اجتماعی روبرو شد بطوریکه برخی از کارشناسان اقتصادی معتقد بودند که حذف یارانه بنزین در ایران موجب افزایش ۷۰ درصد هزینه های حمل و نقل و مصالح ساختمانی و کاهش سطح رفاه در طبقه فقرا خصوصا روستا نشینان خواهد شد.

تنها پس از چند هفته از اجرای
طرح سهمیه بندی بنزین
مشاغل جدیدی در تهران ایجاد شد،
مشاغل کاذب اما پر سودی چون؛ 
خرید و فروش کارت بنزین، اجاره کارت و فروش بنزین با نرخ های چند برابر و گدایی بنزین و ...  

بر اساس  نظرات برخی دیگر از صاحبنظران افزایش قیمت بنزین در ایران بدون اقدامات جبرانی و فقط با استفاده از راهکارهای قیمتی نیز جلوی رشد مصرف و قاچاق بنزین گرفته نخواهد شد، ایشان معتقدند با اقداماتی همچون توسعه و بهبود ناوگان حمل و نقل شهری، بازسازی پالایشگاههای کشور، توسعه پروژه گاز سوزکردن خودروها، خارج کردن خودروهای فرسوده از سیستم حمل و نقل، ارائه الگوی مصرف صحیح به شهروندان و فرهنگ سازی دیگر ناظر مصرف بی رویه بنزین نخواهیم بود.

"از سویی دیگر سندیکای جایگاه داران بنزین در اظهاراتی مخالفت خود را با توزیع بنزین به صورت سهمیه بندی چه از طریق کارت هوشمند یا کالا برگ اعلام  و تاکیدکردند  تبخیر بنزین در جایگاه های توزیع بنزین روزانه ۷۰ میلیون لیتر و معادل کل مصرف روزانه بنزین در کشور است و بهتر است دولت همزمان با جلوگیری از مصرف بی رویه، مسئله تبخیر بنزین را در جایگاه ها و مراحل توزیع اصلاح کند.

علاوه بر این، قاچاق بنزین از دیگر معضلاتی است که موجب افزایش مصرف آن در کشور می شود. بر اساس آمار اعلام شده از سوی ستاد مبارزه با قاچاق فرآورده های نفتی شرکت ملی پخش، میانگین قاچاق روزانه بنزین در کشور رقمی بین ۴ تا ۶ میلیون لیتر و درآمد حاصل از آن سالانه معادل یک میلیارد دلار است. گفته می شود دست هایی پنهان با جعل مهر و بارنامه، فرآورده های نفتی را به نقاط مرزی کشور ارسال می کنند. "(سایت خبری آفتاب)

با توجه به بازتاب  مثبت و منفی که نسبت به طرح سهمیه بندی بنزین از سوی کارشناسان امر و مراکز پژوهشی و برنامه ریزی کشور ارائه شده باید به نقش افکار عمومی به عنوان یکی از ابزارهای مهم و تاثیر گذار در اینگونه تصمیم گیری های  دولت ‌ نیز توجه داشت؛ این طرح با موضعگیری های متفاوت، از جبهه گیری و مقاومت بسیار سوی افکار عمومی تا اعلام موافقت با اجرای آن روبرو شده است بطوریکه در یک ماه نخست اجرای سهمیه بندی اغتشاش و درگیری های زیادی در تهران و سایر شهرهای کشور بوجود آمد.

با گذشت شش ماه از اجرای طرح سهمیه بندی ، بنزین به مساله ای فراگیر تبدیل و گریبانگیر عموم جامعه، اعم از دارندگان خودرو یا فاقدان آن، شده است. یکی از تبعات قابل توجه اجرای طرح سهمیه بندی بنزین  در کشور بالا رفتن قیمت اجناس و کالا در شش ماهه گذشته است؛ موضوعی که می تواند منبعی برای ایجاد نارضایتی در بین مردم باشد.

از جمله دیگر تبعات این طرح ایجاد مشاغل کاذبی چون خرید و فروش کارت بنزین، اجاره کارت و فروش بنزین با نرخ های چند برابر توسط دارندگان خودروهای تاکسی و وانت  و گدایی بنزین را نباید نادیده گرفت. با این حال هنوز زود است درباره کارآمدی یا نا کارآمد بودن این طرح داوری شود.

کلیات تحقیق
در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به محاسن و معایب طرح سهمیه بندی بنزین از نظر شهروندان تهرانی دست یافت.  این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 1177 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.

اهداف  تحقیق
هدف کلی این تحقیق دستیابی به مجموعه اطلاعات و پاسخ هایی است که پاسخگویان در خصوص محاسن و معایب طرح سهمیه بندی بنزین بیان کرده‌اند.
از اهداف فرعی این تحقیق می توان به موارد زیر اشاره کرد:
تناسب سهمیه بنزین با میزان مصرف مردم
تاثیر این طرح بر کاهش مصرف بنزین
تاثیر این طرح بر کاهش ترافیک در شهر تهران
راهکارهای مکمل این طرح برای کاهش مصرف بنزین از نظر مردم تهران

روش نظرسنجی
در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است.

 جامعه نمونه
در این تحقیق نمونه آماری شامل  1177 نفر از مردم تهران است لازم به ذکر است که از این تعداد درصد  38 مرد و 62 درصد زن هستند.

زمان اجرای نظرسنجی
این نظرسنجی از تاریخ 17 تا 20 آذر ماه 1386 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.

پرسشنامه نظرسنجی
1.  جنس         
2. سن           
3. تحصیلات
4. میزان سهمیه بنزین مصرفی اتومبیل شما مناسب است؟
5. به نظر شما این طرح تاثیری بر کاهش مصرف بنزین داشته است؟
6. چرا نداشته؟
7. چرا داشته؟
8. به نظر شما این طرح تاثیری بر کاهش ترافیک در شهر تهران داشته است؟
9. محاسن طرح سهمیه بندی بنزین چیست؟
10. مشکلات این طرح چیست؟
11. به نظر شما  غیر از این طرح، راه کارهای موثر بر کاهش مصرف بنزین چیست؟
12. به نظر شما کدام نهادها در بهبود الگوی مصرف بنزین میان شهروندان تاثیر گذار هستند؟
13. تا به حال با شخصی که بنزین بخواهد مواجه شده اید؟
14. در این  صورت چه می کنید؟

چکیده:
 طرح نظرسنجی حاضر، ‌به منظور دست یافتن به محاسن و معایب طرح سهمیه بندی بنزین از نظر تهرانی ها به اجرا درآمده است. یافته های این طرح به قرار زیر است:
- 62 درصد از پاسخگویان زن و38 درصد مرد هستند.
- 19 درصد پاسخگویان در گروه سنی 30-26 سال قرار دارند.
- 43 درصد از پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند.
- از میان 67 درصد پاسخگویی که دارای وسیله نقلیه هستند، 38 درصد میزان سهمیه بنزین اتومبیل خود را مناسب نمی دانند.
- به نظر 59 درصد از پاسخگویان سهمیه بندی بنزین بر کاهش مصرف آن تاثیر نداشته است.
- فروش آزاد بنزین دلیل 64 درصد از پاسخگویانی است که سهمیه بندی را موثر بر کاهش مصرف بنزین نمی دانند.
- اجبار در کم مصرف کردن دلیل 41 درصد از پاسخگویانی است که سهمیه بندی را موثر بر کاهش مصرف بنزین می دانند.
 - به نظر 60 درصد از کل پاسخگویان سهمیه بندی بنزین بر کاهش ترافیک تهران تاثیر نداشته.
- از میان پاسخگویان، 43 درصد معتقدند که طرح سهمیه بندی بنزین محاسن خاصی نداشته، این درحالی است که 23 درصد از پاسخگویان مدیریت مصرف را از محاسن این طرح بیان کرده اند.
- اکثریت پاسخگویان (32 درصد) بازار سیاه را از مهمترین مشکلات طرح سهمیه بندی بنزین بیان کرده اند.
- به نظر 19 درصد از پاسخگویان بهبود ناوگان حمل و نقل عمومی از دیگر راهکارهای موثر بر کاهش مصرف بنزین است.
- به نظر 32 درصد از پاسخگویان نقش صدا و سیما و کلا رسانه های جمعی در ارائه الگوی مصرف بنزین میان شهروندان  موثرتر از سایر نهادها است.
- در طی دوره اجرای طرح سهمیه بندی بنزین 80 درصد از پاسخگویان با اشخاصی که از ایشان طلب بنزین کرده اند مواجه شدند.
- 43 درصد از پاسخگویان به افرادی که بنزین می خواهند، حتما کمک می کنند.

جنس پاسخگویان   
بر اساس جدول شماره 1، از میان 1177 نفر پاسخگو 62 درصد  زن  و 38  درصد مرد  هستند.

جدول شماره  1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس

نمودار شماره  1

سن پاسخگویان
جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می شود بزرگترین گروه سنی در 1177 نفر پاسخگوی این تحقیق را گروه سنی 26 تا 30 سال (19 درصد) و کوچک ترین گروه سنی را افراد 46 تا 50 سال (6 درصد) تشکیل می دهند.

جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن

نمودار شماره 2

سطح تحصیلات پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3،  از میان 1177 نفر  پاسخگو 43 درصد دیپلم و 4 درصد بی سواد هستند.

جدول شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات

میزان سهمیه بنزین اتومبیل پاسخگویان مناسب است؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره4، از میان 1177 نفر پاسخگو، 38 درصد میزان سهمیه بنزین اتومبیل خود را نا مناسب و 29 درصد آن را کافی می دانند. شایان ذکر است 33 درصد از کل پاسخگویان فاقد وسیله نقلیه بودند.

جدول شماره 4-  توزیع پاسخگویان بر اساس مناسب بودن میزان سهمیه بنزین

نمودار شماره 4

تاثیر طرح سهمیه بندی بر کاهش مصرف بنزین از نظر پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 1177 نفر پاسخگو، 59 درصد معتقدند که طرح سهمیه بندی بر کاهش مصرف بنزین تاثیری نداشته است.

جدول شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس تاثیر طرح سهمیه بندی بر کاهش مصرف بنزین

دلایل پاسخگویانی که معتقدند طرح سهمیه بندی بر کاهش مصرف بنزین تاثیر نداشته است.
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، از میان 694 نفر پاسخگویی که معتقدند طرح سهمیه بندی بر کاهش مصرف بنزین تاثیری نداشته است، 64 درصد فروش آزاد بنزین را  توسط دارندگان خودروهای وانت و تاکسی دلیل عدم تاثیر طرح سهمیه بندی بر کاهش مصرف بنزین می دانند.

جدول شماره 6 – توزیع پاسخگویان بر اساس دلایل عدم تاثیر طرح سهمیه بندی بر کاهش مصرف بنزین

دلایل پاسخگویانی که معتقدند طرح سهمیه بندی بر کاهش مصرف بنزین تاثیر داشته است.
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، از میان 483  نفر پاسخگویی که معتقدند طرح سهمیه بندی بر کاهش مصرف بنزین تاثیر داشته است، 41 درصد اجبار در کم مصرف کردن  را دلیل تاثیر طرح سهمیه بندی بر کاهش مصرف بنزین می دانند.

جدول شماره 7 – توزیع پاسخگویان بر اساس دلایل تاثیر طرح سهمیه بندی بر کاهش مصرف بنزین

تاثیر طرح سهمیه بندی بنزین بر کاهش ترافیک شهر تهران از نظر پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، از میان 1177 نفر پاسخگو،60 درصد طرح سهمیه بندی بنزین بر کاهش ترافیک شهر تهران موثر نمی دانند.

جدول شماره 8 – توزیع پاسخگویان بر اساس تاثیر طرح سهمیه بندی بر کاهش ترافیک شهر تهران

 محاسن طرح سهمیه بندی بنزین از نظر پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9، از میان 1177 نفر پاسخگو طرح سهمیه بندی دارای محاسن خاصی نیست در حالی که به نظر دیگر پاسخگویان محاسن این طرح عبارت است از: مدیریت مصرف (23 درصد)، کاهش آلودگی هوا (19 درصد)، سبک شدن ترافیک (13 درصد) و جلوگیری از قاچاق بنزین (2 درصد).

جدول شماره 9 – توزیع پاسخگویان بر اساس محاسن طرح سهمیه بندی بنزین

مشکلات طرح سهمیه بندی بنزین از نظر پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، از میان 1177 نفر پاسخگو، 32 درصد بوجود آمدن بازار سیاه خرید و فروش بنزین را از مشکلات طرح سهمیه بندی بیان کردند.

جدول شماره 10 – توزیع پاسخگویان بر اساس مشکلات طرح سهمیه بندی بنزین

راهکارهای مکمل طرح سهمیه بندی و موثر بر کاهش مصرف بنزین از نظر پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 11، از میان 1177 نفر پاسخگو، 19 درصد معتقدند که بهبود و تجهیز ناوگان حمل و نقل عمومی از راهکارهای مکمل طرح سهمیه بندی و موثر بر کاهش مصرف بنزین است.

  جدول شماره 11 – توزیع پاسخگویان بر اساس راهکارهای مکمل طرح سهمیه بندی و موثر بر کاهش مصرف بنزین

پاسخگویان کدام نهاد را در ارائه الگوی مصرف تاثیر گذار می دانند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 12، از میان 1177 نفر پاسخگو، 32 درصد نقش رسانه های ارتباط جمعی بخصوص صدا و سیما را در ارائه الگوی مصرف بنزین میان شهروندان  موثرتر از سایر نهادها می دانند.

جدول شماره 12- توزیع پاسخگویان بر اساس نهاد تاثیر گذار در ارائه الگوی مصرف بنزین میان شهروندان

 پاسخگویان در مدت اجرای طرح سهمیه بندی با اشخاصی مواجه شدند که از ایشان  بنزین بخواهند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 13، از میان 789 نفر پاسخگویی که دارای خودروی شخصی هستند ، اکثریت (80 درصد) در مدت اجرای طرح سهمیه بندی با اشخاصی که از ایشان تقاضای چند لیتر بنزین کرده مواجه شده اند.

جدول شماره 13- توزیع پاسخگویان بر اساس مواجه شدن با افرادی که از ایشان بنزین بخواهند

     نمودار شماره 13

پاسخگویان درصورت مواجه شدن با اشخاصی که احتیاج به بنزین دارند چه می کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 14، از میان 789 نفر پاسخگویی که دارای خودروی شخصی هستند، اکثریت (43درصد) به کسانی که به بنزین احتیاج دارند، کمک می کنند.

جدول شماره 14- توزیع پاسخگویان بر اساس کاری که در صورت مواجه شدن با متقاضیان بنزین انجام می دهند  

نمودار شماره 14