یکی از مکان های آموزشی مهم در مدرسه ها آزمایشگاه است که در چند سال اخیر، به رغم تأکیدات فراوان دست اندرکاران نظام آموزشی بر اهمیت آن، مهجور مانده و روز به روز بر مهجوریت آن افزوده می شود.
مؤلف یادداشت حاضر که قریب سی وچند سال در دبیرستان های کشور تدریس داشته، علل این مهجوریت و راه های برون رفت از آن را توضیح داده است.
یادگیری علوم تجربی (فیزیک، شیمی، زیست شناسی) نیازمند آزمایش های عملی و آزمایشگاه است. با انجام آزمایش است که انگیزه خلاقیت، نوآوری و پرسشگری در دانش آموزان، بیدار و شکوفا می شود. در آزمایشگاه است که دانش آموزان نسبت به پدیده های زیستی، کنجکاو و علاقه مند می شوند و در نهایت، تفسیر نتایج حاصل از آزمایش است که موجب تقویت حس پژوهش و تحقیق در آنها می گردد.
با کمال تأسف، در مدارس ما این مهم به فراموشی سپرده شده و فارغ التحصیلان مدارس و دانشگاه های ما از پژوهش و تحقیق جدی گریزان اند.آموزش و پرورش ما ابتدایی ترین حق دانش آموزان در امر یادگیری علوم تجربی یعنی مشاهده علمی را با دلایل گوناگون از آنها سلب کرده است.
با وجود تألیف فعالیت های آزمایشگاهی در کتاب های درسی دوره دبیرستان و پیش دانشگاهی توسط سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، در مدارس، بهایی به آنها داده نمی شود! مدارس ما یا آزمایشگاه ندارند و یا اگر دارند، تجهیزات لازم را ندارند و اگر هر دو را دارند، ساعت آزمایشگاه در برنامه درسی گنجانده نشده و اگر هر سه را دارند، فاقد مربی علاقه مند به انجام آزمایشات هستند و اگر هر چهار مورد وجود دارد، در امتحانات نهایی و کنکور سراسری به این مهم بها داده نمی شود و سؤالی از فعالیت های آزمایشگاهی طرح نمی گردد زیرا طراحان نیز خود به این امر واقف اند که در مدارس ما دانش آموزان با کلمه آزمایش و آزمایشگاه بیگانه اند.
بنابراین در آموزش و پرورش ما دانش آموز تنها مطالبی را به خاطر می سپارد که معلمش در امتحانات از او می خواهد و معلم هم مطالبی را آموزش می دهد که در امتحانات نهایی یا کنکور سراسری مطرح می شود. بدین ترتیب سؤالات کنکور سراسری الگوی تدریس مدرسان می شود که در آن اثری از آزمایش و آزمایشگاه وجود ندارد.
افزایش تیراژ سالانه کتاب های کمک آموزشی و نمونه سؤالات امتحانات نهایی و کنکور سراسری، بیانگر این فاجعه است که تنها نوع و نحوه طرح این سؤالات به معلمان و دانش آموزان ما خط می دهد و در این میان، برنامه درسی و محتوای کتاب های درسی، نقش چندانی در این امر ندارد.
بررسی چند نمونه از این گونه سؤالات، عمق فاجعه را بیشتر نشان می دهد زیرا قسمت اعظم آنها از سطوح اولیه یادگیری فراتر نمی روند و بیشتر، حافظه را می سنجند تا خلاقیت را. بدون اغراق، این گونه سؤالات قاتل استعدادهای دانش آموزان اند، زیرا ریشه کنجکاوی و خلاقیت، نوآوری، تحقیق و پژوهش را در آنها می خشکانند.
دانش آموز علوم تجربی که بدون مشاهده حتی یک سلول در زیر میکروسکوپ- هرچند با رتبه بالا- از سد کنکور عبور می کند، مسلماً در نهایت، یک محقق یا پژوهشگر نخواهد شد.
سؤالات کنکور سراسری ما متأسفانه از انتخاب دانش آموزان خلاق عاجزند و چه بسا دانش آموزان خلاق و نوآور را از راه یابی به دانشگاه ها محروم می سازند.
به نظر می رسد در نهایت باید دست به دامن اداره کل سنجش و ارزشیابی آموزش و پرورش و همچنین سازمان سنجش و آموزش کشور شویم و از آنها عاجزانه طلب کنیم که با طرح سؤالاتی از فعالیت های آزمایشگاهی، تحولی در روش تدریس و انجام آزمایشها توسط معلمان ایجاد کنند که در صورت تحقق این امر، مسلماً شاهد ظهور تغییرات زیر در مدارس خواهیم بود.
* دانش آموزان و اولیای آنها خواستار انجام آزمایش ها توسط معلمانشان خواهند شد.
* معلمان برای ایجاد فضایی به نام آزمایشگاه یا تجهیز آن، به مدیران مدارس فشار خواهند آورد.
* مدیران مدارس ملزم به تجهیز آزمایشگاه و تعیین ساعت و مربی برای آن خواهندشد.
* دانش آموزان و اولیای آنها به مدارسی روی خواهند آورد که آزمایشگاه مجهزتری داشته باشد.
* آموزشگاه های آزاد نیز به آزمایشگاه مجهز شده و در تبلیغات خود جهت جذب داوطلبان بیشتر، به تجهیزات آزمایشگاهی خود تکیه خواهند کرد.
و در نهایت دانش آموزان خلاق، پژوهشگر و علاقه مند به تحقیق، وارد جامعه و دانشگاه خواهند شد.
دبیر بازنشسته زیست شناسی
