ملاحظاتی درباره سیستم مدیریت بحران

کانون زمین‌لرزه ۵ کیلومتری شهر ازگله کرمانشاه بود و زلزله نگاری آمریکا کانون این زلزله را ۳۲ کیلومتری حومه شهر حلبچه اعلام کرد.

بر طبق گفته رئیس مرکز لرزه‌نگاری ایران چندین پیش لرزه قبل از زلزله 7.3 ریشتری حوالی ساعت ۲۱ تا ۲۱:۴۸ اتفاق افتاده که موجب هشیاری مردم شد که بزرگترین این پیش لرزه‌ها به قدرت 5.4 ریشتر ثبت شد. تعداد کشته‌ها در ایران به ۵۷۴ نفر رسیده و همچنین ۹٬۳۸۸ نفر نیز زخمی شده‌اند و حدود ۷۰٬۰۰۰ نفر بی‌خانمان شدند.

عمق زمین لرزه ۱۱ کیلومتر بوده که به علت عمق کم و مدت زیاد در کل منطقه شمال غرب کشور احساس شد. این زلزله در جنوب شرق ترکیه و حتی کویت و شمال عربستان سعودی هم احساس شده‌ است.

• تدوین برنامه‌ای جامع برای آماده سازی در برابر بلایای طبیعی

بسیاری از کشورهای مستعد زلزله، برنامه‌ای جامع برای آماده سازی در برابر بلایای طبیعی دارند که شامل سازمان یا شورای پیشگیری از حوادث است که تحت نظارت رییس جمهور، نخست وزیر و یا وزیر قرار دارد؛ مجموعه ای از قوانین منسجم برای پاسخ سریع به همه حوادث غیرمنتظره و سیستم تحقیقاتی و آموزش عمومی پیشرفته و گسترده در مورد بلایای طبیعی. در نتیجه این طرح، مردم، مقامات دولتی و سازمانهای ذیربط دقیقا می دانند چه کاری باید انجام دهند؟

برای مثال یکی از بخشهای اصلی این برنامه می تواند ایجاد یک سیستم اطلاعات جغرافیایی و یک شبکه کامپیوتری رایانه‌ای باشد. البته این برنامه می تواند شامل زیرسیستم‌های مختلفی باشد که تمام عملکردهای مربوط به فاجعه را مدیریت می کند. مثلا در ژاپن سیستم هشدار در موقع زلزله نقش مهمی برای کاهش تلفات و نجات جان افراد دارد. چندین رسانه ژاپنی مانند کانال NHK و همچنین شبکه های تلفن همراه بیشتر مسئولیت پخش اخبار سیستم هشدار دهنده را دارند.

همچنین سرمایه اجتماعی نقش مهمی در بهبود وضعیت پس از حادثه دارد، زیرا احترام مردم نسبت به ارزشهای اخلاقی و همبستگی آنها، از غارت و سرقت کمکها جلوگیری می کند. بعلاوه مردم در مورد نحوه عمل در برابر بحرانها و بلایای طبیعی آموزش می‌ببینند. چه بهتر که سازمان مستقلی این مسئولیت را برعهده بگیرد.

• پاسخ به فاجعه

بلافاصله پس از فاجعه، جلسه سازمان مدیریت بحران با ریاست رییس جمهور باید برگزار شود. اولین اقدام دولت باید اعلام اضطراری در منطقه رویداد باشد و نیروهای مختلف از جمله تمام وزارتخانه ها و سازمانها و همچنین امکانات محلی باید فورا عملیات خود را برای نجات آسیب دیدگان آغاز کنند. البته وظیفه آنها از قبل باید مشخص شده باشد.

علاوه بر این، هلال احمر که نقش مهمی در عملیات امدادرسانی اولیه و مسکن موقتی دارد، باید به سرعت تیمهای خود را به منطقه حادثه دیده اعزام نماید.

ساخت مسکن موقت چند روز پس از حادثه باید آغاز شود. علاوه بر کمکهای پزشکی، پزشکان و متخصصان و مددکاران اجتماعی باید از طریق وزارت بهداشت به ناحیه آسیب دیده فرستاده شوند. اقدامات لازم جهت کنترل و مهار بیماریهای عفونی به عهده این وزارتخانه است.

تمام آتش سوزی هایی که پس از زلزله رخ خواهد داد باید تحت کنترل پلیس و آتش نشانی قرار گیرد و می‌توان گفت که آنها می‌توانند به راحتی آنها را بسوزانند و یا خاموش کنند.

به دلیل از بین رفتن امکانات برق رسانی و آب آشامیدنی، مقامات ذیربط باید برنامه مشخصی برای این موضوع در کوتاهترین زمان ممکن داشته باشند. به همین ترتیب و در صورت نیاز کارخانه های بزرگ باید فعالیتهای تولیدی خود را متوقف کنند و مردم نیز مصرف انرژی خود را کاهش دهند تا زمان خاموشی کاهش پیدا کند و یا برق موردنیاز منطقه آسیب دیده تامین شود.

• پیامدهای بحران

همانطور که می دانیم زمین لرزه دارای تأثیرات زیان آوری است و زمان زیادی طول می کشد تا شهر به حالت عادی برگردد. به غیر از تلفات جانی و غم و اندوه حاصل از آن، زلزله باعث ایجاد مقدار زیادی آوار شامل مصالح ساختمانی، ماشینها، درختان و غیره می شود که سبب زیانهای زیست محیطی می شود.

با این وجود، دولت باید به سختی تلاش کند تا مشکلات ریز و درشت منطقه زلزله زده را مرتقع نماید. همچنین دولت باید با مشکل افزایش بیکاری در این مناطق مبارزه کند در غیر این صورت تعداد زیادی دیار خود را ترک کرده و به شهرهای دیگر مهاجرت می‌کنند.

• نتیجه

در زمین لرزه‌های گذشته و همچنین زلزله اخیر، زیرساختها و ساختمانها عمدتا از بین رفتند و همین امر ثابت می کند که قوانین نظارتی و نظارت فنی و تخصصی بویژه در ساخت و سازها و همچنین تکنولوژی بسیار ضعیف و ناکارامد است.

متاسفانه مشکل کشور ما تنها زمین‌لرزه نیست، بلکه نبود یک برنامه جامع و پیشرفته و مدیریت متخصص و دلسوز بر ابعاد فاجعه افزوده است. اگر نبود اراده و همت این مردم بزرگ شاید ابعاد تاثیرگذاری این زلزله بیش از آن چیزی می بود که بتوانیم فکرش را بکنیم.

علت شکست پی در پی برنامه‌های مدیریت بحران در کشور نشان می‌دهد که دولت در کشوری که مستعد زلزله است و گسل‌های فعال دارد هیچ وقت آماده نبوده است. در سیل شمال و دیگر نقاط کشور هم شاهد بودیم که سازمان‌های مسئول هیچ‌گاه در برابر بلایای طبیعی آماده نیستند. این می تواند یک زنگ خطر برای مسئولان باشد که دقیق تر و محتاط تر در مورد خطر بلایای طبیعی بویژه زلزله عمل کنند و در برابر ملت و ارزشهای انسانی مسئولیت پذیر باشند.

جلب اعتماد عمومی و مدیریت علمی بر اساس برنامه، می‌تواند به بهبود وضعیت سریع تر کمک کند. همه کشور ما روی خط زلزله قرار دارد و مکان کسی امن نیست اما می توانیم با برنامه ریزی و تلاش علمی و منطقی خسارتهای ناشی از زلزله را به صفر برسانیم پس تا دیر نشده بجنبیم.

*‌ عضو هیات مدیره انجمن متخصصان روابط عمومی