می‌خواهند با آن چه‌کار کنند؟ با این بزرگی، خطری ندارد و آسیبی به اطرافش نمی‌رساند؟ خدا کند نشکند و فرونریزد. ترسناک است!
راستش را بخواهید از طرفی هم جای تحسین دارد. مگر می‌شود به این سادگی در یک کوچه باریک، یک گودال با عمق 30 تا 70متری ایجاد کرد آن هم با قطر زیاد؟از 200متر گرفته تا 2هزار متر! اینها تصورات و سؤالاتی‌است که گاهی از بالای گودالهای شهر در ذهنمان ایجاد می‌شود.
بعضی از آنها مدت‌هاست رها شده‌اند و معلوم نیست چه زمانی تعیین تکلیف شوند. از قضا برخی از تصورات شهروندان تهرانی هم درست از آب درآمده است.
گود خیابان خدامی در حوالی میدان ونک نمونه‌ای از آنهاست که 3سال پیش ترک‌های اساسی به ساختمان‌های اطرافش انداخت. گود معروف ایران‌زمین هم همین‌طور. اینها گودهایی بودند که معروف شدند اما گودالهای دیگری هم هستند که جزو خطرناک‌ها دسته‌بندی شده‌اند؛ اگرچه تاکنون خرابی به بار نیاورده‌اند.
برخی از این چاله‌های عظیم هم منتظر یک‌تصمیم مشترک بین‌نهادی هستند؛ تعدادی هم درست در کنار آسمانخراش‌ها قرار گرفته‌اند؛ آنجا که از خط آسمان تا زیر فرش، فاصله همسایگی، صفر شده است. به قول محمدرضا حافظی ـ معمار و طراح برج میلاد ـ در پایتخت کشور به‌ویژه در دهه80 گودال‌هایی برای بلندمرتبه‌سازی حفر شده‌اند که خودشان به نوعی بلندمرتبه‌سازی معکوس به حساب می‌آیند.
او اعتقاد دارد که گودهای عمیق، از خطرناک‌ترین ثمرات ساخت بناهای بلند است. این‌طور که حافظی به همشهری می‌گوید برخی از گودهایی که در تهران رها شده‌اند نه‌تنها خطر ریزش دارند بلکه باعث آسیب‌‌رسیدن به حرکت آب زیرزمینی و محیط‌زیست محدوده اطراف‌شان نیز می‌شوند.
حافظی رویکردی که در بلندمرتبه‌سازی برای تأمین پارکینگ همراه با حفاری‌های عمیق می‌شود را مورد نقد قرار می‌دهد و می‌گوید: «صدور دستور تهیه نقشه احداث ساختمان بلند با 10طبقه گود در زیر زمین، برای ساخت پارکینگ، بدترین راهکار به حساب می‌آید. برای ما سؤال است که چرا سازندگان ملزم نمی‌شوند نیاز پارکینگ خودروها را در همان طبقات اولیه رویی تأمین کنند؟
آیا حتما باید پارکینگ در زیر زمین باشد؛ در صورتی که آسیب‌های بیشتری متوجه شهر می‌شود؟». او به همین منظور تدوین و ابلاغ ضابطه‌ای برای نحوه گودبرداری و ایجاد پارکینگ‌های طبقاتی زیر بناهای بلند را ضروری می‌داند. به هرترتیب تهران دارای گودهای زیادی‌است که تعدادی از آنها مدتی می‌شود که به حال خود رها شده‌اند.
آنگونه که سازمان نظام مهندسی استان تهران نیز اعلام کرده، پایتخت 200گود خطرناک ساختمانی دارد. این میزان را کمیسیون عمران شورای شهر تهران نیز تأیید می‌کند. در این بین، مدیران شهری از ساماندهی برخی از گودالهای عمیق خبر می‌دهند و برخی دیگر با اما و اگرهای فراوان روبه‌رو هستند. در ادامه به بررسی چند‌گودال عمیق شهر پرداخته‌ایم.
- یک‌گود کنار یک نماد
گود موجود در کنار برج میلاد چند سالی‌است که به محل مناقشه میان شورای شهر تهران و شهرداری بدل شده است. این گود اگرچه از نظر پایدارسازی دیواره‌ها مشکلی ندارد اما هم ظاهر اطراف اصلی‌ترین نماد پایتخت را تحت‌تأثیر قرار داده و هم ممکن است انقضای نیلینگ و انکراژ آن سر برسد. از طرفی نمی‌توان تأثیرهای شرایط آب‌وهوایی مثل بارندگی را روی گودها و نشست خاک و... نادیده گرفت.
این گود چند سال پیش با هدف ایجاد 2هتل اقامتی به صورت دوقلو در کنار برج میلاد و ساخت مرکز تجارت جهانی حفاری شد. شریک تجاری شهرداری برای این پروژه، شرکت تعاونی ناجا معرفی شد و سپس پیمانکاری تحت نام «کهن‌دژ» را برای عملیات کاری انتخاب کردند. اما چند سال است که پروژه متوقف است. مدیرعامل برج میلاد در گفت‌وگو با همشهری، این توقف را به 2مشکل ارتباط می‌دهد؛
1ـ مشکل نقدینگی در بنیاد تعاون ناجا و 2ـ بازطراحی سازه مورد نظر. به گفته علی درویش‌پور در دوره جدید مدیریت شهری، معاونت‌های شهرسازی‌ـ‌‌‌معماری و فنی‌ـ‌عمرانی شهرداری به‌جد دنبال ساماندهی گود هستند. او می‌گوید: «یا باید بنیاد تعاون پای کار بیاید و سریعا عملیات را آغاز کند یا سرمایه‌گذار دیگری انتخاب شود؛ داخلی یا خارجی». او در پاسخ به این سؤال که آیا درباره پایدارسازی گود، مشکلی به‌وجود نمی‌آید؟ می‌گوید: «این صحبت‌هایی که می‌گویند برج، کج می‌شود یا گود فرومی‌ریزد، بحث‌های غیرفنی‌است. البته عقلانی این است که تکلیف گود، تعیین شود».
این در حالی‌است که پیروز حناچی، معاون فنی ـ‌عمرانی شهرداری تهران گفته 3راهکار برای گود برج میلاد وجود دارد. او به ایسنا گفته است: «یا باید این گود با قوه خاکی پر و خاک، تثبیت شود و درصورتی این راهکار انتخاب می‌شود که نخواهیم در میان‌مدت و کوتاه‌مدت، ساخت‌وسازی در این گود انجام دهیم و یا در روشی دیگر می‌توان با سازه‌ای خاک را تثبیت کرد که از حالت خطرناک خارج شود؛
البته در روش سوم هم پیش‌بینی‌هایی شده تا ساختمانی ساخته شود». او به سابقه برج در زمانی که دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور هم بوده اشاره کرده و گفته است: «پرونده این گود در زمان مدیریت قالیباف برای تعیین تکلیف به کمیسیون ماده5 آورده شد. آن زمان شهردار وقت، خواهان ساخت 2برج در این گود بود که ما به‌دلیل نبود مطالعات توجیهی برای ساخت این دو برج، مخالفت کردیم؛ چراکه دلایل ساخت این دو برج، مبهم بود.
شهرداری وقت اعلام کرد که ما برای ساخت برج دوقلو مصوبه اعضای قبلی کمیسیون ماده5 را داریم. ما طرح‌ها را به آنها نشان دادیم و اعلام کردیم تناسبی بین مصوبه کمیسیون ماده5 و گودی که برداشته شده نیست و آن کسی که گود را برداشته باید پاسخ بدهد». البته نکته مهم در مورد گود برج میلاد این است که طبق نقشه پهنه‌های گسلی، گسل فعال و پرخطری از مجاورت برج عبور نمی‌کند.
- گود فرهنگ، پلازا می‌شود
این گود حدود 3سال در محدوده اراضی عباس‌آباد رها شده بود اما در کمتر از یک‌ماه مشکلات و موانع آن رفع شد تا در آینده‌ای نزدیک ساختمانی 5طبقه جایگزینش شود. در سال۹۳ عملیات گودبرداری این فضا آغاز شد و در سال۹۶ پیمانکار پروژه تغییر کرد؛ در نهایت اما با انتخاب پیمانکار جدید، عملیات عمرانی ساماندهی گود فرهنگ در 22فروردین امسال کلید خورد. گود فرهنگ در نزدیکی باغ کتاب تهران قرار دارد و قرار است در آینده به مجموعه‌ای مشتمل بر ۴طبقه پارکینگ، طبقه زیرهمکف، طبقه همکف ویژه برگزاری نمایشگاه و طبقه بالای همکف (پلازای شهری) تبدیل شود. این‌طور که گفته می‌شود ظرف ۲۴ماه،عملیات اجرایی احداث میدان فرهنگ به اتمام می‌رسد.
- زنگ خطر گودهای یادگار معادن
بی‌تردید گودهایی که طی زمان نزدیک به 50سال در جنوب غرب شهر تهران ایجاد شده‌اند، هراس‌انگیزترین گودالهای عمیق شهر به شمار می‌روند؛ آنجا که معادن شن و ماسه در پی فعالیت غیراصولی بلندمدت‌شان، گودالهای عمیق 130متری در کنار رودخانه کن در وسعت حدودا 410هکتاری ایجاد کرده‌اند.
حال اگرچه معادن در مهرماه سال95 پلمب شده‌اند و دیگر اجازه فعالیت ندارند، با این حال، گودها همچنان بلاتکلیف باقی مانده‌اند. جالب این است که پایدارسازی دیواره معادن همزمان با پلمب صورت گرفت اما حالا که بیش از 18ماه از پلمب گذشته، باید زنگ خطر را به صدا درآورد.
این در صورتی‌است که طبق برنامه‌ها قرار بود با مشارکت صاحبان معادن و سازمان مشارکت‌های مردمی شهرداری تهران، پس از پایدارسازی، طرح تفرجگاهی در گودالهای عمیق شکل‌گرفته اجرا شود اما با شکایت اهالی، راه‌ها به سمت ورودی گودالهای عمیق همجوار با رودخانه کن بسته است و هیچ کاری صورت نمی‌گیرد.
مهرماه سال92 بود که گودی با ۳۰متر عمق به‌واسطه تغییر کاربری و سهل‌انگاری پیمانکار پروژه در خیابان ایران‌زمین ریزش کرد. بر اساس نقشه طرح تفصیلی جدید، مالک زمین اجازه ساخت مجموعا 5طبقه بنا در این زمین را داشت اما کمیسیون ماده5 شهرداری مجوز ساخت ۳۸طبقه ساختمان را برای مالک زمین صادر کرده بود.
این پروژه تجاری‌ـ‌اداری متعلق به هلدینگ سورینت بود که به‌دلیل نشست زمین و تخریب قسمتی از پروژه و خیابان‌های اطراف، متوقف شد. در این حادثه بخشی از ضلع شمالی پروژه، تخریب و آسیب قابل‌ملاحظه‌ای به خیابان و خانه‌های اطراف وارد شد. پس از حادثه، شورای چهارم شهر تهران کمیته ویژه‌ای را برای بررسی حادثه تشکیل داد.
با رأی کمیته بررسی شورای شهر تهران بنا شده بود ادامه عملیات گودبرداری تا زمان تحکیم و مقاوم‌سازی گود، متوقف شود.پس از آن تا یک سال بعد موضوع پایداری‌سازی گود بین رسانه‌ها و مدیران شهری تقریبا حل‌نشده باقیمانده بود که سرانجام بنا به دستور قضایی و هماهنگی‌های صورت‌گرفته، کار پایدارسازی گود ایران‌زمین به‌صورت کامل صورت گرفت. در این میان با حکم قوه قضاییه، مالکیت پروژه گودبرداری‌شده ایران‌زمین، بابت دیون مالک پروژه (بابک زنجانی) به وزارت نفت واگذار شد.
حال طبق آخرین برآوردهای صورت‌گرفته، پرکردن این گود بیش از 5/5میلیارد تومان هزینه دارد؛ درحالی‌که ساکنان محدوده نزدیک به گود (قطعه‌زمینی دوبر با وسعت تقریبی هزار مترمربع) در خیابان گلستان و ایران‌زمین شهرک قدس (شهرک غرب) همچنان بیم رخ‌دادن حادثه‌ای دیگر را در ذهن دارند.
انتهای این کوچه چند خانه ویلایی در فضایی به شکل T قرار دارد؛ ساختمان‌هایی با پلاک‌های ٢٦٩، ٢٣٦ و ٢٦٨ قدیم و ١، ٢ و ٤ جدید. ترس ساکنان این ساختمان‌ها به دلیل نظرات کارشناسان فنی‌است که می‌گویند: «خطر محل گودبرداری‌شده با ریختن خاک دستی یا نخاله، رفع نمی‌شود. این کار باید با مصالح مستحکم انجام شود تا جلوی ریزش دیوارها را بگیرد».
- گود قنبرنژاد
این گود رهاشده که دقیقا روبه‌روی مصلای تهران و در تقاطع خیابان قنبرنژاد و بهشتی قرار دارد، جزو زمین‌های مصلای تهران است که برای فعالیت‌های عمرانی مرتبط، در اختیار متروی تهران قرار داده شده بود، اما بعد از آنکه مترو، زمین را به متولی اصلی تحویل داده، این محوطه بدون هیچ‌گونه کاربری‌ای رها شده است؛ درحالی‌که گودی با عمق 30متر و به مساحت 5هزار مترمربع در مرکز شهر مانده است و باید هرچه سریع‌تر اقدامی در این زمینه انجام شود؛ چراکه این گود 30متری «بدون سازه نگهبان» رها شده است. 2خیابان اصلی و یک کوچه مسکونی در اطراف این گود قرار دارد.
- خطر در نزدیکی میدان قدیمی
یکی دیگر از گودهای نسبتا خطرناک را می‌توان گود شمال میدان امام خمینی(ره) دانست. این درحالی است که در دوره مدیریت شهری گذشته گودبرداری مجددی برای ساخت یک سازه تبلیغاتی موقت در مجاورت گودبرداری ساختمان خانه شهر صورت گرفت و نگرانی‌ها را از حیث ایمن نبودن، بیشتر کرد.
از تصاویر Google Map (نقشه گوگل) به‌طور کامل مشخص است که زیر پای چند خانه پایین‌تر از خیابان شهید مطهری، چه گودال خطرناکی وجود دارد؛ خانه‌هایی که در محدوده خیابان یوسفیان، بن‌بست نیایش، کوچه یاس و خیابان وزوایی قرار گرفته‌اند.
این گودال قرار بود در دی‌ماه سال94 تبدیل به بیمارستان تخصصی سوانح سوختگی در تهران شود اما هنگامی که وزیر بهداشت به محل برگزاری مراسم کلنگ‌زنی و آغاز عملیات ساخت بیمارستان آمد، با تجمع اعتراض‌آمیز ساکنان روبه‌رو شد. ساکنان خیابان یوسفیان حرفشان را خیلی رک و پوست‌کنده به آقای وزیر و مدیران شهری آن زمان زدند؛ «اینجا قرار بود فضای سبز شود اما گودبرداری کرده‌اند و می‌خواهند در محله‌ای مسکونی بیمارستان احداث کنند که مخل آسایش ماست.» همین شد که دکتر قاضی‌زاده‌هاشمی کلنگ بیمارستان را به زمین نکوبید و از آن‌زمان، گودال عمیق به حال خود رها شده است.
- جمعیت گودها رو به کاهش است
بر اساس آمار موجود، حدود هزار پروژه ساختمانی تهران به‌دلیل اشکالات موجود در پروسه صدور پروانه ساختمانی یا مشکلات مالی، نیمه‌کاره رها شده‌اند که بیش از ٤٠درصد آنها مربوط به سال‌های ٨٥ تا ٨٩ هستند. نکته اینجاست که برخی از آنها در مرحله پس از گودبرداری متوقف شده‌اند و از آن زمان، حدود 10سال می‌گذرد؛ گودهایی که بخش اعظمی از آنها در مناطق یک تا 3 واقع شده‌اند.
البته معاونت شهرسازی شهرداری طی ابلاغیه‌ای به دفاتر خدمات الکترونیک شهر، سازنده‌ها را مکلف کرده که قبل از آغاز هر نوع عملیات ساختمانی، به‌ویژه عملیات‌های پرخطری مانند گودبرداری‌های عمیق، ابتدا مراتب را به مهندس ناظر مربوطه اطلاع دهند؛ به همین‌خاطر شروع عملیات ساخت‌وساز بدون اعلام رسمی و مکتوب مهندس‌ناظر به دفتر خدمات، غیرقانونی‌است و تخلف محسوب می‌شود؛ اگرچه این ابلاغیه‌ها هم با اما و اگرهای فراوانی روبه‌رو شده و ابهاماتی دارد.
محمد سالاری ـ رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران ـ در این رابطه معتقد است: «صدور پروانه می‌تواند دومرحله‌ای انجام شود؛ یعنی مالک برای اینکه حقش پایمال نشود، ابتدا درخواست ساخت‌وسازش را مطرح کند و بر اساس قانون برای وی پروانه «شهرسازی» صادر شود و حتی هزینه آن را نیز بر اساس مقدار تراکم و... بپردازد؛
بعد زمانی که امکان آغاز ساخت‌وساز ملکش را داشت یا موفق شد منابع مالی آن را تأمین کند، درخواست پروانه «اجرایی یا ساختمانی» کند و مهلت ساختش نیز از همان زمان محاسبه شود. بدین‌ترتیب مالک، نه حقش پایمال می‌شود و نه ترس از باطل‌شدن پروانه دارد و مجبور نیست که به شکل فوری سازه‌اش را تکمیل کند». از سوی دیگر طبق مصوبه شورای چهارم شهر تهران، از ابتدای سال95 شهرداری تهران موظف است از مالکانی که مهلت قانونی مندرج در پروانه ساختمانی عملیات خود را به اتمام نرسانده و ساختمان یا گودبرداری آن را نیمه‌کاره رها کرده‌اند به ازای هر ماه تطویل، پس از انقضای مهلت درج‌شده در پرونده، عوارضی تحت عنوان هزینه تعلیق ساختمان‌سازی مطابق فرمول و جداول اعلامی دریافت کند.
در ضمن این امکان برای شهرداری فراهم است که چنانچه گود یک‌بنای بلندمرتبه، بدون تکلیف رها شده یا به‌نحوی باشد که ایمنی شهر را به خطر بیندازد، وارد عمل شده، گود را ایمن‌سازی کند و سپس هزینه، از مالک دریافت شود. به هرترتیب با چنین ابلاغیه‌ای تعداد گودهای رهاشده در شهر هم کاهش یافته است. اگرچه این سؤال مطرح است که اگر شهرداری اقدام به مقاوم‌سازی یک گود خطرساز کند تضمینی برای استرداد هزینه وجود دارد یا خیر؟
- نیلینگ عمری دارد
طبق نظر کارشناسان عمر اثرگذاری روش نیلینگ به‌عنوان یک روش کوتاه‌مدت برای پایدارسازی گود، حداکثر ١٨ماه است؛ به همین‌خاطر پس از پایان 18ماه گود را ناایمن معرفی می‌کنند و بنابراین باید فرایند ساخت، آغاز یا گود، پر شود. حال سؤال اینجاست که اگر زمان انقضای یک گود فرا برسد، شهرداری می‌تواند برای جلوگیری از خطر احتمالی به قضیه ورود کند یا نه؟ بر این اساس، بهتر است به تبصره ذیل بند۱۴ماده۵۵ قانون شهرداری‌ها اشاره کنیم.
در این ماده قانونی آمده است: «در کلیه موارد مربوط به رفع خطر از بناها و غیره و رفع مزاحمت‌های مندرج در ماده فوق، شهرداری پس از کسب نظر مأمور فنی خود به مالکین یا صاحبان اماکن یا صاحبان ادوات منصوب، ابلاغ مهلت‌دار مناسبی صادر می‌نماید و اگر دستور شهرداری در مهلت معین به موقع اجرا گذاشته نشود، شهرداری رأسا با مراقبت مأمورین خود اقدام به رفع خطر یا مزاحمت خواهد نمود و هزینه مصروف را به اضافه صدی‌پانزده خسارت، از طرف دریافت خواهد کرد».
بی‌تردید گودهایی که طی زمان نزدیک به 50سال در جنوب غرب شهر تهران ایجاد شده‌اند هراس‌انگیزترین گودالهای عمیق شهر به شمار می‌روند؛ آنجا که معادن شن و ماسه در پی فعالیت غیراصولی بلندمدت‌شان، گودالهای عمیق 130متری در کنار رودخانه کن در وسعت حدودا 410هکتاری ایجاد کرده‌اند. حال اگرچه معادن در مهرماه سال95 پلمب شده‌اند و دیگر اجازه فعالیت ندارند، با این حال، گودها همچنان بلاتکلیف باقی مانده‌اند
نظر شما