یکی از این راهکارها، وضع قوانین جدید مثل بالا بردن جریمههای رانندگی یا اجباری شدن استفاده از کمربند ایمنی است. اجراییشدن این قوانین تا حدود زیادی از میزان تصادفات و به تبع آن آسیبدیدگانناشی از این تصادفات کم کرده است. اما به نظر میرسد که تنها وضع قوانین برای پایینبردن این آمار کافی نیست.
همان طور که صنعت اتومبیلسازی روزبهروز در حال پیشرفتهای شگرف و عظیم است، نیروی پلیس هم نیاز دارد که مطابق این پیشرفتها تجهیزات خود را به روز و نو کند. بنابراین: راهکار دیگر استفاده از تکنولوژیهای نوین در اداره ترافیک و حمل و نقل است. یکی از این تکنولوژیهای نوین، دوربینهای سرعتسنج است.
دوربینهای سرعتسنج سالهاست که در تمام دنیا استفاده میشوند و چند سالی هم هست که راهنمایی و رانندگی هم از این دوربینها برای کنترل ترافیک شهری و جادهای استفاده می کند.
این تکنولوژی پیشرفته، سابقاً در دست دو یا سه شرکت آلمانی و انگلیسی بوده است، اما گروهی از پژوهشگران و استادان دانشگاه صنعتی امیرکبیر توانستهاند نمونه داخلی این دوربینها را با تکنولوژی روز و در عین حال بومی تولید کنند. همانطور که تکنولوژی دوربینهای عکاسی و فیلمبرداری خانگی در همین چند سال کلی تغییر کرده است این دوربینها هم که تکنولوژی بسیار پیشرفتهتری در آنها نصب شده نیز دچار تغییر و تحول شدهاند.
سیستم طراحی شده محققان ایرانی، شامل بهروزترین تکنولوژی دنیاست. اما با وجود آنکه سیستم طراحی شده نهتنها چیزی کمتر از نمونههای خارجی ندارد و حتی در بعضی از موارد از آنها بهتر و ارزانتر است، در شهرداریهای کل و معاونتهای عمرانی استانداریها اقبال خاصی به این دوربین نشان داده نشده است.
برای صحبت در مورد این تکنولوژی، سراغ دکتر امیر احمد سپهری مدیر این پروژه رفتیم. ایشان به همراه دکتر کراری و رضایی طراحان اصلی این دوربینهای سرعتسنج هستند. این گروه پیش از این یک سیستم کنترل ترافیک هم طراحی کرده بودند که هماکنون نمونه آن در شیراز نصب شده و ترافیک این شهر را کنترل میکند.
* دوربینهای سرعتسنج چه زمانی وارد سیستم کنترل ترافیک شدند؟
- دوربینهای سرعتسنج تکنولوژی روز دنیا را دارند. البته 20 یا 30 سال است که انواع این دوربینها بهکار میرود. یک انقلاب صنعتی در دهه 1980 داشتیم به نام «انقلاب فناوری اطلاعات». مظهر این انقلاب، بروز کامپیوترهای شخصی بود. اولین PCها ، 8086 بود که پردازنده آپولو 11 روی آن قرار داشت. دهه 1990 هم انقلاب ارتباطات و مخابرات بیسیم واقع شد. فکس و مودم بسیار ارزان شدند و در اختیار عموم قرار گرفتند. به این ترتیب ICT بهوجود آمد. یعنی فناوری اطلاعات و ارتباطات در هم ادغام شد. این دوربین سرعتسنج هم از تکنولوژی رادار استفاده میکند.
* قبلاً با تکنولوژی رادار آشنا بودید؟
- من افسر نیروی دریایی بودم. در دوران تحصیل در اروپا و آمریکا و همینطور در ایران، در زمینه رادار کار کردم. در 1356 اولین کتاب جنگ الکترونیک را نوشتم.
* چرا سراغ دوربینسرعتسنج رفتید؟
- چون تعداد کشتههای جادهای و تصادفات رانندگی خیلی زیاد است، چهار سال قبل با همکاری دانشکدههای ریاضی و علوم کامپیوتر مهندسی برق دانشگاه صنعتی امیرکبیر و تجربیاتی که از قبل داشتیم، تصمیم گرفتیم که دوربین سرعتسنج با بهرهگیری از تکنولوژی رادار را بسازیم.
* این دوربین در دانشگاه ساخته شد؟
- چند مرکز تحقیقاتی بیرون دانشگاه به همراه این چند دانشکده در دانشگاه صنعتی امیرکبیر با هم همکاری کردند تا این دوربین سرعتسنج ساخته شد.
* نتایج کار چهطور بود؟
- وقتی اولین تستها روی دوربین انجام شد، این محصول برنده بهترین محصول نیروی انتظامی شد و از طرف دکتر قالیباف هم جایزهای به ما اهدا شد.
* دوربینهای سرعتسنج از چه زمانی وارد سیستم پلیس دنیا شد؟
- حدود 20 سال قبل در اروپا متداول شد و 10 سال است که در آمریکا نصب شده. سیستمهای قدیمی چون از فیلم استفاده میکردند و آنالوگ بودند، خیلی گران بودند. اما الآن حدود 6 یا 7 سال است که از دوربینهای دیجیتال در این سیستمها استفاده میشود.
* آیا تأثیر این دوربینها در ترافیک سنجیده شده است؟
- بله. آمار نشان داده که این دوربینها حدود 30 درصد از تصادفات را کم میکند. امسال در فرانسه هزار دستگاه نصب شده است و این اهمیت موضوع را نشان میدهد.
* در ایران چهطور؟
- سال گذشته حدود 30 هزار نفر در تصادفات رانندگی در ایران از بین رفتند. اگر ما با این دوربینها 30 درصد از این آمار کم کنیم، مثلاً برسانیم به 20 هزار کشته، فقط پول دیه این تعداد، حدود 300 میلیارد تومان میشود؛ گذشته از جنبههای انسانی قضیه که غیرقابل محاسبه است.
* چند نوع تکنولوژی در این دوربینها هست؟
- این سیستمها 4 گروه هستند: رادار، لوپ، لیزر و تصویر ویدیویی. ساختار لوپ و رادار یکی است. برای سرعتسنجهای لوپ، باید جاده کنده شود. برای همین این سیستم دارد از رده خارج میشود. لیزر برای کارهای خاصی بهکار میرود و سیستم ویدیویی هم هنوز در حال تکمیل است. در بسیاری از موارد تا 150 کیلومتر بیشتر را جواب نمیدهد. ویدیویی خیلی جای پیشرفت دارد، اما جای رادار را نمیتواند بگیرد. مثلاً در شب مشکل دارد.
* دوربین شما از چه نوعی است؟
- سیستم ما راداری است.
* چه اجزایی دارد؟
- رادار، پخش ضبط تصاویر، دوربین و هماهنگی بین این بخشها و انتقال به یک سیستم خارجی.
* این انتقال از چه راهی است؟
- هم سیستم بیسیم و هم خطوط ADSL . بستگی دارد که آن نقاط چهطور به مخابرات وصل باشند.
* در حال حاضر این سیستمها در کشور نصب شده است؟
- بله. البته در حال حاضر مأموران نیروی انتظامی باید به نزدیک دستگاه بروند تا بتوانند اطلاعات را خارج کنند. اما اگر خطوط ADSL وصل شود، میتوان از یک مرکز کنترل، همه اطلاعات را از دوربینها خارج کرد و تنظیمات مختلف مثل سرعت در روز، سرعت در شب و ... را انجام داد.
* اصول فیزیکی این سیستم چیست؟
- پدیدهای در فیزیک داریم به اسم پدیده دوپلر؛ به این ترتیب که وقتی موجی به سمت یک جسم فرستاده شود، موج برگشتی بر حسب اینکه جسم با چه سرعتی حرکت میکند، فرکانسش تغییر میکند. مثلاً اگر جسم دور شود، فرکانس کم میشود و اگر نزدیک شود، فرکانسش زیاد میشود.
* روی ماشین پلیس هم نصب میشود؟
- بله. سیستم کلی همین است. میتوان با کمی دستکاری، آن را روی ماشین پلیس نصب کرد.
* طراحی کلی سختافزار، ایرانی است؟
- ما قطعات را وارد کردهایم، اما مهندسی و طراحی کلی سیستم توسط خودمان انجام شده است.
* چه قطعاتی وارد میشود؟
- دوربین، IC ها و ... اینها وارد میشود. اما مهم طراحی و مهندسی سیستم است که کار خودمان است.
* چند درصد؟
- میتوان گفت که اگر کار مهندسی ما را از این سیستم حذف کنیم، فقط 30 درصد باقی میماند.
* به هر حال ایران با مشکل تحریم هم مواجه است. اگر ما دچار تحریم قطعات بشویم، آیا این سیستم میتواند همچنان در داخل تولید شود؟ قطعه خاص آمریکایی یا اروپایی دارد؟
- نه. این دوربین، قطعهای ندارد که استراتژیک باشد. قطعات آن در تمام بازارها پیدا میشود.
* در ساخت این دوربینها مهندسی معکوس هم شده؟
- خیر. تمام مهندسی و طراحی این سیستم از خودمان بوده. ما تیم مهندسی و طراحی هستیم نه فروشنده جنس دیگران. ما ممکن است ایده بگیریم، اما کار خودمان را کردهایم.
* نرمافزارش چهطور؟
- نرمافزار کاملاً کار خودمان است. آقای دکتر رضایی این کار را انجام دادهاند.
* نرمافزار هم ایرانی شده؟
- بله. بومی شدن این نرمافزار چند جنبه دارد؛ یکی محیط فارسی و تاریخ هجری شمسی و ... است. نکته بعدی طبیعت ترافیک در ایران است. سیستمهایی که در خارج نصب شده برای ترافیک همانجا طراحی شده و مناسب ترافیک سنگین ایران نیست. اتوبانهای ما 3 لاین یا 4 لاین دارند اما میبینید که گاهی وقتها 5 یا 6 تا ماشین کنار هم در حال حرکتند. دوربینهای خارجی در چنین شرایطی Eror میدهند.
* دوربین شما هنگ نمیکند؟
- نه. دوربین ما در این شرایط هنگ نمیکند.
* امتحان کردهاید؟
- بله. در اتوبان همت در شلوغترین نقطه، مسیر شرق به غرب قبل از پلهای فجر دوربین ما نصب است.
* پس شبها که من با سرعت میروم، دوربین شماست که در آن مسیر از من عکس میگیرد!
- بله. دوربین ما هم از نقطهنظر اپراتور بومی شده و هم با شرایط ترافیک ایران هماهنگ شده است.
* سیستم کنترل ترافیک شما فقط کار جریمه کردن انجام میدهد؟
- خیر. این دوربین آمار هم میگیرد. ساعتهای شلوغی را میدهد، تعداد ماشینهای عبوری را اندازه میگیرد. در دوربینهای خارجی هم این گزینهها هست، اما برای استفاده از آن باید پول جداگانه پرداخت کرد. در حالی که در نرمافزار ما این قسمتها تعبیه شده و از همه مهمتر اینکه منبع نرمافزار دست خودمان است. بر مبنای نیاز، نرمافزار بهروز میشود.
* فقط سرعت را جریمه میکند یا حرکات مارپیچ را هم جریمه میکند؟
- نه. این فقط سیستم سرعتسنج است.
* خب، در بزرگراه توقف هم ممنوع است، آیا سرعت صفر را جریمه نمیکنید؟
- نه! فعلاً نه!
* قصد توسعه کار را ندارید؟
- چرا، داریم روی نرمافزار کار میکنیم. فعلاً داریم روی خلافهای سبقت کار میکنیم.
* میتواند مثلاً باران را تشخیص دهد؟ چون روزهای بارانی، حد سرعت پایینتر میآید؟
- هیچ جای دنیا چنین کاری نکردهاند. گذاشتن سنسور باران، کار سادهای است اما تا حالا جایی من ندیدهام. همه این توسعهها را میتوان روی سیستم انجام داد، به شرط اینکه ما حمایت شویم؛ نه اینکه به حال خودمان رها شویم.
* مگر مسأله خاصی وجود دارد؟
- مسألهای که در این بین وجود دارد، این است که ما خودباوری نداریم. باورمان نمیشود که سیستم، ایرانی باشد یا ایرانی بتواند چنین سیستمی بسازد. البته ما وقتی میگوییم سیستم ایرانی، باید به این نکته توجه کنیم که ما یک پروژه را به سه طریق میتوانیم انجام دهیم. فرض کنید میخواهیم یک ساختمان بسازیم؛ میتوانیم این ساختمان را مستقیماً بخریم یا اینکه برویم در و پنجره و دیوار را پیشساخته بخریم و بعد بیاوریم اینجا سر هم کنیم؛ این میشود مونتاژ.
اما یک راه سوم هم وجود دارد؛ مهندسی میآید و همه نکات لازم را محاسبه میکند؛ چه جور آهنی، چه جور آجری و چه جور جوشکاری. نقشهها کشیده میشود؛ این طراحی ساخت است.
این مهندس سازنده، تیرآهن و آجر و سیمان نمیسازد. اینها قطعه است. مهندس برق هم به همین صورت است. مثلاً در این سیستم، سرعتسنج دوربینمان «کانن» است یا یک برد کامپیوتری را مستقیماً استفاده کردیم اما اینها بدون کار سختافزاری ما ارزش ندارد.
* منظورم این بود که چه نوع حمایتی لازم است؟
- مناقصهای در شیراز برگزار شد. شرکت GATSO و ما حضور داشتیم. آنها 67میلیون قیمت پایه دادند و با هزینههای جانبی نیز حدود 80میلیون تومان برای هر دستگاه اعلام کرده بودند، در حالی که ما این دستگاه را 24میلیون تومان میفروختیم؛ تقریباً بیشتر از یک سوم؛ در حالی که منو و تقویم دستگاه ما فارسی است و برای همین آبوهوا هم ساخته شده.
* شما برنده شدید؟
- بله! شیراز اول یک دستگاه از ما خرید و شش ماه آزمایش کرد و بعد ما برنده شدیم. باید به این نکته هم توجه کرد که علاوه بر قیمت اولیه، این دستگاهها نیاز به تعمیر و نگهداری هم دارد.
* همه کار را که خودتان انجام میدهید؟
- بله! تکنولوژی در حال تغییر است. در همین کامپیوترهای شخصی، این موضوع کاملاً مشهود است. کامپیوتری که شما امسال میخرید، 3 سال دیگر قابل استفاده نیست.
* در ایران هم؟
- همین شرکت 5GATSO سال قبل تعدادی دوربین سرعتسنج به ایران فروخت. آن موقع گفتند که این دستگاهها استاندارد انگلیس است اما استاندارد انگلیس این بود که باید حتماً از دوربین آنالوگ و فیلم استفاده شود و استفاده از دوربین دیجیتال، ممنوع بود. اینها در ایران نصب شد. بعد از یک سال متوجه شدند پول فیلمی که باید برای این دوربینها خریداری شود، از پول کل جریمههایش بیشتر است. دنیا عوض شده است؛ 15سال قبل یک کارخانه سیمان میخریدیم و مدتها کار میکرد، اما الان اگر چنین چیزی بخریم، ممکن است 3سال دیگر، سیمانی که تولید میکنیم، استاندارد نباشد. من تخصصم پیشبینی سیر تحولات تکنولوژی است. در چند سال گذشته حدسهایی که زدهام تقریباً درست بوده.
* پس چه کار کنیم که پول از بین نرود؟
- اگر خودمان سیستمساز نیستیم، نخریم؛ آن کاری را انجام دهیم که بلدیم. البته اشکالی ندارد که سیستم را بخریم ولی باید قبول کنیم که عمر مفید آن فقط 3 سال است. با این دیدگاه، این سیستم را بخریم؛ مثل موبایل.
* مثال خوبی زدید. وقتی مثلاً GSM-1800 میآید، به خاطر قابلیتهایش در تمام دنیا فراگیر میشود اما دوربینی که نیروی انتظامی در اتوبان قم کار گذاشته، اگر نیاز به قطعه جایگزین نداشته باشد، دیگر چه لزومی دارد که بهروز باشد؟ عکس را میگیرد و به نیروی انتظامی میدهد.
- عوامل مختلفی وجود دارد. این سیستم باید به نیروی انتظامی وصل شود. نیروی انتظامی یک مجموعه وسیع است. نرمافزارهای نیروی انتظامی باید با این سیستم هماهنگ باشند. وقتی ویندوز تغییر میکند، باید این سیستم هم تغییر کند.
* این دوربین، با قوانین بینالمللی هم هماهنگ است؟
- دقیقاً! مثلاً قوانین بینالمللی میگوید وقتی میخواهید از روی عکس، کسی را جریمه کنید، باید عکس شما وضوحش از یک حد خاص، بالاتر باشد. ما به اینترپل وصلیم. باید با اینها هماهنگ بشویم.
این سیر تحول تکنولوژی است و ما نباید از این وضعیت عقب بمانیم.
* باید چه کار کرد که از این تحول عقب نیفتاد؟
- الان کشورهایی که تکنولوژی ندارند، هر روز عقبتر میافتند. اگر ما سیستمساز نباشیم، دیگر حرفی برای گفتن نداریم. زمانی است که یک کشور واقعاً نمیتواند سیستمساز باشد اما ما در ایران اینطور نیستیم. ما نیروی انسانی داریم. باید از آن استفاده کنیم. باید خودباوری داشته باشیم. من نمیخواهم اغراق کنم و کار درستی هم نیست. ما باید هوای این نیروی انسانی را داشته باشیم. مگر یک کارشناس میتواند با ساعتی 3هزار تومان کار کند؟ فیلمی مستند از آفریقای جنوبی میدیدم که در آن یک عده سیاهپوست روی کوهی نشسته بودند و از شدت گرسنگی در حال مرگ بودند، اما کوه از طلا بود!ما در ایران نیروی انسانی داریم. این نیروی انسانی طلا است. باید استفاده کنیم.
* از گروه شما اصلاً حمایت نشد؟
- ما الان در مناقصه برنده شدهایم. فرمانده نیروی انتظامی آمده به ما جایزه داده اما هنوز تعدادی فکر میکنند که ما نمیتوانیم.
* فکر میکنند شما نمیتوانید یا نمیخواهند به دست شما انجام شود؟
- ببینید این مدارک ما! یک مناقصه برای نصب دوربین در آزادراه تهران- قم و تهران- قزوین برگزار شد. وزارت راه مجری مناقصه بود. در ابتدا اعلام شد که فقط شرکتهای خارجی وارد شوند. بعد ما اعتراض کردیم و قبول کردند که ما هم وارد مناقصه شویم. دانشگاه صنعتی امیرکبیر هم وارد مناقصه شد. من پروپوزال را تنظیم کردم. با سود خیلی خوب، دو میلیارد و هشتصد میلیون تومان شد. بعد نمیدانم چه شد که ما اصلاً در مناقصه شرکت داده نشدیم. طرف ما در مناقصه (مؤسسه تحقیقات ناجا) اصلاً شرکت نکرده بود! فقط 2 تا شرکت در مناقصه حضورداشتند؛ شرکت GATSO انگلیس با ایزایران قرارداد بسته بود با 9میلیارد و خردهای و شرکت ROBOT آلمان با صاایران قرارداد بسته بود با 10میلیارد و خردهای که ایزایران برنده مناقصه شد. جالب است بدانید که مدیریت GATSO و ROBOT هم یکی است.
* من هم فکر میکنم ایزایران هم یک جوری زیرمجموعه صاایران باشد. به هر حال، هم ایزایران و هم صاایران زیرمجموعه وزارت دفاع هستند.
- این هفت میلیارد تومان کجا رفته؟ اگر قرار باشد اینطور پول مملکت دور ریخته شود که دیگر پولی برای مملکت باقی نمیماند.
* شرایط عادلانه است؟
- ما در ایران سیستم دوربین سرعتسنج را که تکنولوژی بالایی هم دارد، در دانشگاه صنعتی امیرکبیر ساختهایم. حالا بایستی از ما حمایت شود. الان نیروی انتظامی برای قرارداد با ما درخواستهایی دارد. وقتی از آنها میپرسیم که آیا از طرفهای خارجی هم همین درخواستها را میکنید، میگویند: «نه! ولی ما از شما میخواهیم».
* به نظر شما مشکل این بحثها کجاست؟ من شخصاً فکر میکنم که قضیه، فرهنگی است یعنی این فرهنگ بیگانهپرستی باید جای خود را به فرهنگ خودباوری بدهد.
- باید فرهنگسازی شود. پایه و اساس همه صنایع، تحقیق و توسعه است. فردوسی هم که شاهنامه را نوشت، به او توجه نکردند. سالهاست که این فرهنگ وجود دارد. ما به تحقیقات خودمان اهمیت نمیدهیم. از راه صنعت نان نخوردهایم و نمونههای بدی هم داریم؛ مثل پیکان. اما واقعیت این است که در ایران تحولات زیادی به وجود آمده. دولت، بخشنامههای خوبی دارد که باید کالاها از داخل خریداری شود اما بخشنامه کافی نیست. باید راهکار اجرایی هم داده شود. بخشنامهها را خیلی راحت تفسیر میکنند. در سطح کلان، مدیران، دلسوزند اما وقتی به پایین بدنه میآییم، میبینیم که تعدادی از افراد، به منافع کوتاهمدت خودشان فکر میکنند.
* چه راهکار اجرایی را توصیه میکنید؟
-کارهای کلان را باید دولت، خودش در دست بگیرد. همین پروژه را یک دانشگاه، چند دانشکده و چندین دانشجو پیگیری کردهاند تا به اینجا رسیده ولی چرا ما در مناقصه شرکت نکردیم؟ من به دنبال این نیستم که کسی را جریمه کنند ولی به هر حال دولت پیگیری کند که این وسط چه اتفاقی افتاده که ما با این مبلغ، اصلاً در مناقصه شرکت نکردهایم و شرکت خارجی با 3 برابر قیمت ما برنده شده. مدیران اگر چنین کارهایی میکنند، باید بعداً جوابگو باشند. به نظر من دولت باید به دنبال راهکاری باشد که مدیران دولتی در قبال تصمیمهایی که میگیرند، پاسخگو باشند. باید این احساس در مدیران ایجاد شود که اگر خطایی کردند، پنج سال بعد هم میآیند سراغشان، نه اینکه تا از یک سازمان رفتند، همه چیز فراموش شود.
* به هر حال دولت هم بخشی از این قضیه است. همانطور که شما فرمودید، اصل قضیه، فرهنگی است.
- این واقعاً شاید 400 سال طول بکشد. باید راهکارهای فنی ارائه شود و نقش دولت در اینجا نقش بسیار پررنگی است.
* دولت چه کار باید بکند؟
- به نظرم کار ضروری که دولت باید بهسرعت انجام دهد، این است که مناقصاتی که دولت قصد برگزاری آنها را دارد، از پیش اعلام کند. دولت وقتی میخواهد به سراغ یک تکنولوژی روز برود، 2 یا 3 ماه قبل سراغ برگزاری مناقصه میرود. خب! اینگونه که شرکتهای داخلی مسلماً هیچ کدام آمادگی شرکت در مناقصه را ندارند. دولت باید پیشبینی ورود یک تکنولوژی را داشته باشد، بعد به شرکتهای تحقیقی در سطح کلان اعلام کند که قصد دارد مثلاً 2سال دیگر سراغ فلان تکنولوژی برود و مناقصهای برگزار کند. به این ترتیب، شرکتهای داخلی هم فرصت کافی برای تحقیق و توسعه را خواهند داشت.
* به نظر میآید که دولت برای خریدهای کلان به شرکتهای داخلی زمان بدهد و دوم اینکه تیمهای بازرسی برای این کار تشکیل شود. اگر محصولی در ایران تولید میشود، نمیگویم با کیفیت بدتر، اما اگر مثل خارجی بود، از آن خرید کنند. بعدچرا بین قراردادهای داخلی و خارجی تبعیض قائل میشوند؟
- مدیر لایق همین است. مدیر لایق، مدیری است که توان پیشبینی داشته باشد؛ بداند که یک سال آینده به چه چیزی احتیاج دارد و از همان زمان، دانشگاه را درگیر کند. البته بخشهای بازرسی هم باید وجود داشته باشد. اگر کسی ادعا میکند که میتواند کاری کند، باید بازرسی شود و معلوم شود که آیا واقعاً میتواند مشابه خارجی، کار کند یا نه. از طرف دیگر اگر مدیری بگوید که این کالایی که در ایران تولید میشود، نیازهای مرا برطرف نمیکند، تیم بازرسی صحت این ادعا را تأیید کند.
مهدی صارمیفر
msaremif@hamshahri.net