علت انتخاب این روز شأن نزول آیه «هل اتی» در سوره الانسان است که راجع به خانواده و استحکام پایه‌های آن عنوان شده است.
روز خانواده، فرصت مناسبی برای بررسی مسائل و مشکلات، اطلاع رسانی و مشاوره و صدها مورد اجتماعی دیگر است. در بیشتر کشورها، روز جهانی خانواده روزی پر از فعالیت‌های جمعی و خانوادگی، روزی برای یادگیری و از همه مهمتر روزی برای یادآوری عشق و احترام به اعضا و محیط خانواده است.
خانواده ابتدایی‌ترین و مهم‌ترین نهاد جامعه بشری محسوب می‌شود و نقش بسیاری در فرآیندهای اجتماعی و بهداشت روانی فرد و جامعه ایفا می‌کند. نقش خانواده در فرهنگ ایرانی بسیار برجسته بوده تا جایی که به درستی می‌توان خانواده را مهم‌ترین رکن جامعه ایرانی دانست.
روز خانواده
خانواده به مفهوم محدود آن عبارت است از یک واحد اجتماعی، ناشی از ازدواج یک زن و یک مرد که فرزندان پدید آمده از آنان خانواده را تکمیل می‌کنند. در تعریف دیگری، خانواده شامل مجموعه‌ای از افراد است که با هدف و منافع مشترکی زیر یک سقف گرد هم می‌آیند.
اسلام خانواده را گروهی متشکل از افراد، دارای شخصیت مدنی، حقوقی و معنوی معرفی می‌کند که هسته اولیه آن از ازدواج مشروع زن و مردی تشکیل می‌شود و نکاح، عقدی است که براساس آن رابطه زوجیت بین زن و مرد برقرار می‌شود و در آن طرفین دارای وظایف و حقوق جدید می‌شوند.
ارتباط خویشاوندی در سایه نکاح پدید می‌آید و اعضای آن روابط قانونی، اخلاقی و عاطفی دارند.
جامعه شناسان خانواده را یک پدیده تاریخی می‌دانند که از اجتماع کلی جدا نیست. اساس تشکیل خانواده این است که زن و مردی می‌کوشند اراده خود را بر تأسیس آن و قبول تکالیفی که شرع برای آنها معین کرده است، محقق سازند.
بر این اساس خانواده یک تأسیس حقوقی به حساب خواهد آمد که اعضای آن با رشته خونی با هم پیوند پیدا می کنند.همچنین واحدی است اجتماعی که در عین حال خصایص یک نهاد و یک گروه را واجد است.
کارکردهای خانواده
خانواده دارای وظایف مهم و خطیری است که بقای نسل، پرورش نسل و مراقبت از آن به سبب حفاظت از خطرات گوناگون، صمیمیت و نزدیکی تنگاتنگ با اعضا و همرنگی و همدلی و تعاون، تکمیل و تکامل و ایجاد زمینه امن و آسایش در خانواده، به گونه‌ای که موجبات رشد از هر حیث فراهم شود.
نقش و جایگاه خانواده
خانواده تنها نظام اجتماعی است که در همه جوامع از مذهبی و غیرمذهبی پذیرفته شده و در جوامع گوناگون دارای نقش، پایگاه و منزلتهای متفاوت است، با اینکه خانواده هسته‌ای کوچک از اجتماع است، در حیات اجتماعی مردم نقش و تأثیری فراوان دارد.
خانواده هسته اول همه سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی است. همه نقش‌های مربوط به ایجاد تمدن و انتقال مواریث و رشد و شکوفایی انسانیت به آن مربوط می‌شود و نیز همه سنت‌ها، عقاید و آداب و ویژگی‌های فردی و اجتماعی از طریق خانواده به نسل جدید انتقال می‌یابد.
جامعه متشکل از خانواده‌هاست، مختصات آن از طریق روابط خانوادگی قابل توصیف است. اثر وجودی مفید یا زیانبخش آن، به جامعه هم می‌رسد. ساخت و مشی آن در سکون یا اضطراب جامعه مؤثر است.
انگیزه اعضایش در انگیزه‌های اجتماع تأثیر می‌گذارد. چگونگی مشی و سبک زندگی آن در اخلاق جامعه و در صحت یا بیماری آن نقشی مؤثر دارد.
آموزش خانواده در مدارس
در سال گذشته 2 میلیون و 500 هزار نفر از اولیا در کلاس‌های آموزش خانواده شرکت کرده‌اند.
معاون سازمان مرکزی انجمن اولیا و مربیان در این باره به همشهری گفت: مادران 4/4درصد بیشتر از پدران در کلاس‌های آموزش خانواده مدارس شرکت داشته‌اند.
فریبرز حمیدی با اشاره به نقش کلاس‌های آموزشی انجمن اولیا و مربیان در ارتقای فرهنگی، عدم درخواست طلاق از سوی زنان، عدم گرایش به اعتیاد و ... افزود: تجربه و بازدید و بازرسی‌ها نشان می‌دهد در مدارسی که مسئولان انجمن‌های اولیا را زنان تشکیل می‌دهند، زمینه و بستر کار برای اعضای انجمن بیشتر فراهم بوده است.
وی گفت: سال گذشته 8میلیون نفر در کلاس‌های سخنرانی انجمن‌های اولیا و مربیان شرکت کرده‌اند که 5 میلیون و 700 هزار نفر آنها زنان بوده‌اند.
حمیدی در ادامه با بیان این که دستورالعمل نظام جامع آموزش خانواده به استان‌های کشور ابلاغ شد اظهار داشت: آموزش خانواده و والدین در دهه‌های اخیر در اکثر کشورهای دنیا به عنوان یک امر ضروری در جهت ایجاد محیط خانوادگی مناسب برای رشد فرزندان و پیشرفت تحصیلی آنان مد نظر قرار گرفته است.
وی گفت: اغلب تحقیقات بر این واقعیت تأکید دارند که در امر تربیت فرزندان باید از آموزش‌‌های جامع، سازمان یافته و از پیش طراحی شده، بهره‌مند شد.
حمیدی تصریح کرد: آگاه ساختن پدران، مادران و مربیان به معارف اسلامی در مورد مسائل رشد و پرورش کودکان و نوجوانان به منظور تقویت فرزندان دیندار و دین باور، آگاه ساختن پدران، مادران و مربیان به مسائل رشد کودکان و نوجوانان در مورد نیازهای بدنی، روانی، عاطفی و معنوی آنها و هماهنگ ساختن روش‌های تربیتی خانه و مدرسه و تقویت ارتباط اولیا و مربیان از اهداف کلی نظام جامع آموزش خانواده است.
وی افزود: آموزش خانواده را می‌توان فرآیندی دانست که با توجه به امکانات تربیتی عامی که
به طور خودجوش درجامعه وجود دارد، به صورت سازمان یافته و نظام‌مند عمل می‌کند. زیرا جامعه و خانواده‌ها از نوعی امکانات تربیتی که حاصل مرور زمان و کسب تجربه‌های مختلف در فراز و نشیب زندگی هستند، برخوردار هستند و در واقع آموزش خانواده نه تنها نقطه شروع آموزش تربیتی نیست بلکه نوعی آموزش است که در قالب آن تجربیات علمی اولیا درخصوص برخورد با فرزندان با توجه به نیازهای جدید جامعه ساماندهی می‌شود.
معاون سازمان مرکزی انجمن اولیا و مربیان گفت: سازمان مرکزی انجمن اولیا و مربیان بر اساس نیازهای فعلی خانواده‌ها در جامعه امروز و با توجه به شناخت ضعف‌ها و نواقص برنامه‌های گذشته و مسئله‌هایی که مانع دستیابی به اهداف آموزش خانواده بوده، به طراحی نظام جامع آموزش خانواده پرداخته که می‌تواند به عنوان یک مبنای اصولی و حساب شده نسبت به روند گذشته در امر تعلیم و تربیت اولیا و مربیان مورد توجه قرار گیرد.
