تاریخ تبریز با زمین لرزه عجین است

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، بهروز عمرانی سرپرست پژوهشگاه این مطلب را در نشست علمی دومین همایش تخصصی توانمند سازی میراث معماری و شهری در برابر زلزله مطرح کرد و به بیان گوشه ای از مقاله اش با عنوان «تبریز پس از زلزله سال ۱۱۹۳ ه. ق» پرداخت.

او با بیان اینکه بخش اعظمی از ابنیه فرهنگی شمال غرب ایران  همواره تحت تأثیر عامل طبیعی زلزله دچار تجزیه کالبدی شده تصریح کرد: به عبارتی، هم‌جواری شهر تبریز  با گسل فعال شمال‌غرب ایران منجر شده تا تاریخ شهر تبریز با زمین‌لرزه و بحران‌های حاصل از آن عجین باشد.

وی افزود: به استناد متون تاریخی، شدت و قدرت برخی از زمین‌لرزه‌ها به حدی بوده که موجودیت کالبدی شهر به‌یک‌باره دگرگون‌شده و صدمات جبران‌ناپذیری بر جای گذاشته است.

عمرانی خاطرنشان ساخت: معروف‌ترین و درعین‌حال آخرین زمین‌لرزه بنیان‌برانداز در تاریخ تبریز در سال ۱۱۹۳ ه. ق به وقوع پیوست که درنتیجه آن شهر به‌کلی منهدم و اکثر جمعیت آن تلف شدند.

او در ادامه اظهارداشت: رهیافت‌های جدید در معماری و شهرسازی بازه زمانی پس از زمین‌لرزه، ازجمله سبک‌سازی سازه‌ها، حذف عناصر آسیب‌رسان، استقرار سازه در زمین و ادغام تزئینات در سازه اصلی بنا در ظرف زمانی خود نشان از تدبیر و هوشمندی معمارانی داشته که از زلزله درس آموخته و برای مقابله با آن راهکارهایی اندیشیده‌اند؛ به‌طوری‌که مبانی و تئوری‌های مورداستفاده درگذشته با دست آورده‌ای امروزی مهندسی زلزله مطابقت دارد.

سرپرست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت : هدف نوشتار حاضر تبیین اصول مهندسی زلزله در معماری سنتی شهر تبریز و به‌خصوص مرحله تاریخی بازسازی‌های پس از زمین‌لرزه ویرانگر سال ۱۱۹۳ ه. ق با رویکرد تفسیری تاریخی و مطالعه نمونه‌های معماری برجای‌مانده به‌صورت میدانی است.

او افزود: در همین راستا، پس از پاسخ‌گویی به این پرسش که وقوع زلزله در تبریز چگونه و به چه میزان در بهبود تصمیمات سازه‌ای معماری سنتی مؤثر بوده است؛ منجر به معرفی نتایج حاصل از تجارب زلزله جهت کاهش تلفات انسانی ناشی از زمین‌لرزه خواهد شد.

• چالش‌های پیش رو در شناخت رفتار سازه‌ای مصالح ابنیه تاریخی

در ادامه این نشست، مقاله «چالش های پیش رو در شناخت رفتار سازه‌ای مصالح ابنیه تاریخی، مطالعه موردی مناره ۱۰۰۰ ساله آجری کج شده» توسط محمد خان محمدی ارایه شد.

او با اشاره به اینکه سازه‌های بنائی ابنیه تاریخی در طول زمان دستخوش تغییراتی در رفتار مصالح و سازه می‌ شده که منشأ نگرانی‌های جدی از بابت دوام و طول عمر می‌گردد تصریح کرد : تغییر شرایط محیطی، اقلیمی و ژئوتکنیکی خاک نیز گاها باعث تسریع و زوال زودرس در این نوع سازه‌ها می‌شود.

وی افزود: نمونه هائی از خسارات به وجود آمده در این نوع سازه‌ها نشان‌دهنده دست‌کاری بشر امروز در روند طبیعی رفتار این نوع سازه‌ها است.

این پژوهشگر با بیان اینکه سازه‌های بنائی آجری قدمت زیادی در ابنیه تاریخی دارند ازجمله این نوع سازه‌ها را مساجد و مناره‌ها عنوان کرد  که دارای هندسه و معماری منحصربه‌فرد هستند و اظهار داشت : رفتار مصالح بنائی در طول زمان متأثر از پارامترهای متعدد بوده که علاوه بر رفتار واحد بنایی به رفتار ملات مورداستفاده و عملکرد آن در طول زمان نیز وابسته است.

وی یکی از چالش‌های پیش رو در ارزیابی سازه‌های ابنیه تاریخی را شناخت رفتار المان‌های مصالح بنائی به‌عنوان واحد و مجموعه دانست و گفت : رویکردهایی در این زمینه در دنیا وجود دارد که می‌توان با انجام آزمایش‌های لازم تا حدودی مشخصه‌های مکانیکی، فیزیکی و شیمیائی مصالح را تعیین کرد و با استفاده از ابزارهای تحلیلی به ارزیابی سازه‌های موجود پرداخت.

خان محمدی با اشاره به این نکته که در سازه‌های ابنیه تاریخی دارای آسیب، شناخت و ارزیابی علتی که منجر به آسیب شده از گام‌های اساسی در مرمت، محافظت و یا بهسازی آن‌ها خواهد بود تصریح کرد : این نوشتار به این چالش‌ها و روش‌های شناخت آن می‌پردازد و ضمن تشریح یک نمونه مناره دارای آسیب ۱۰۰۰ ساله، به رویکرد بهسازی و ترمیم آن نیز پرداخته می شود.

دیگر سخنران این نشست عبدالله حسینی به بیان گوشه ای از مقاله مطالعه موردی احداث شبستان زیرین صحن امام هادی(ع) حرم حضرت معصومه(س) در مجاورت ابنیه تاریخی با استفاده از روش TOP-Down پرداخت و تصریح کرد: عملیات اجرایی ساخت سازه‌های زیرزمینی متداول که با گودبرداری و اجرای فونداسیون سازه آغاز شده و با ساخت سازه اصلی از کف به سمت بالا ادامه و با تکمیل سقف نهایی پایان می یابد، بنام روش Bottom-up معروف است.

او با بیان این نکته که برخلاف روش یاد شده روش جدیدتری بنام Top-Down وجود دارد  که در سالهای اخیر در پروژه هایی که امکان اجرا به شیوه معمول وجود ندارد به عنوان گزینه مناسبی برای اجرا مطرح می شده افزود : از مهمترین مزایای این روش می توان به کنترل موثر پایداری و تغییر مکان ها و به حداقل رساندن سطوح قالب بندی، حذف سازه نگهبان موقت در زمان گودبرداری، ایجاد برخی تسهیلات درحین ساخت و امکان اجرا در فضاهای محدود و پرتردد اشاره کرد.

گفتنی است، نشست‌های علمی  دومین همایش تخصصی توانمند سازی میراث معماری و شهری در برابر زلزله در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، در حال برگزاری است.