بخش زیادی از نوشته‌های غربی‌ها در مورد ایران طی سده نوزدهم به ابریشم (ابریشم گیلان) اختصاص دارد. برخی از مورخان معتقدند ایران منشا تولید ابریشم زرد بوده است. نوغانداری در ایران تاریخ پر فراز و نشیبی داشته که دوره فراز آن به ۴۰۰ سال قبل یعنی دوره صفویه برمی‌گردد. در آن زمان تولید ابریشم خام کشور به ۳ هزار تن در سال می‌رسید، اما با بروز بیماری پبرین، این میزان تولید کاهش یافت و تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران تحولی در این صنعت ایجاد نشد.
- تولیدات جهانی و جایگاه ایران
چین با ۸۴/۱ درصد از کل تولید نخ ابریشم در جهان حائز رتبه اول و به ترتیب هند، ازبکستان و تایلند با ۱۴/۱، ۰/۶ و ۰/۲ درصد در مقام‌های دوم تا چهارم دنیا قرار دارند. بیش از ۹۰ درصد تولید پیله و ابریشم جهان در آسیا متمرکز بوده و ایران هشتمین تولیدکننده نخ ابریشم جهان است. کاهش میزان تولید در ایران متاثر از عوامل مختلفی است که به ترتیب با منحصر شدن مصرف محصول نهایی به صنعت فرش کشور و ناشی از کاهش سهم ایران در صادرات فرش (به دلیل تحریم‌ها و...)، تغییر در وضعیت بازار جهانی پیله و ابریشم، رشد سریع سایر کشورهای حاشیه خزر و موضوع رقابت، کاهش علاقه‌مندی نوغانداران و سایر مسائل اقتصادی متاثر از شرایط بازار تسریع یافت. با این وجود یکی، ۲ سالی است که توسعه پرورش کرم ابریشم مورد توجه و حمایت بیشتری از سوی دولت قرار گرفته و روزنه امیدی در دل نوغانداران ایرانی به‌ویژه گیلانی و گلستانی باز کرده است.
- نوغانداران گیلانی؛ امیدوارتر از پارسال
مهسا طالبی - رشت- خبرنگار:
صنعت تولید ابریشم در ایران با روزهای اوج خود فاصله فراوانی دارد. ظرفیت تولید این محصول در کشور طی اوایل دهه ۸۰ بیش از ۷ هزار تن در سال بود؛ رقمی که اکنون برای رسیدن به به آن باید رویابافی کرد. با این وجود وزارت جهاد کشاورزی و سازمان‌های تابعه درصدد احیای دوباره این صنعت سودآور هستند. گیلان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده ابریشم به علت افول این صنعت در سال‌های گذشته بیشترین ضرر را متحمل شد، به همین دلیل هم دولت در طرح احیای دوباره این صنعت با وجود سابقه و ظرفیت‌های فراوان استان، آن را در کانون توجه خود برای بازگشت به سال‌های طلایی ابریشم قرار داده است.
- رغبت نوغانداران برای پرورش کرم ابریشم
معاون مرکز توسعه نوغانداری کشور در خصوص توزیع تخم نوغان گفت: تخم نوغان در ۲ مرحله در گیلان توزیع شد. در مرحله نخست ۷۰۰ جعبه و در مرحله دوم ۲۶۵۰ جعبه تخم نوغان تفریخ شده بین نوغانداران استان تقسیم شد که این رقم ۲۵ درصد بیشتر از پارسال بود. «مجید فرزانه» با اشاره به اینکه تخم نوغان در ۲۸ استان کشور هم توزیع شد، بیان کرد: پارسال در ۲۲ استان تخم نوغان بین نوغانداران توزیع شد که حمایت‌های مرکز توسعه نوغانداری نظیر توزیع نهال رایگان توت و افزایش چند برابری قیمت پیله تر ابریشم در بازار باعث شده امسال نوغانداران رغبت بیشتری برای پرورش کرم ابریشم داشته باشند.
- تولید ۱۲۰۰ تن پیله ابریشم در کشور
رئیس مرکز نوغانداری کشور هم اظهار کرد: تاکنون ۱۲۰۰ تن پیله تر ابریشم توسط نوغانداران تولید شده است. «عدیل سروی» افزود: امسال تولید ۱۴۰۰ تن پیله تر پیش‌بینی شده که از این میزان تا ۸۵ درصد برداشت شده و هنوز در بخشی از استان‌های شمالی مانند گیلان برداشت‌ها ادامه دارد. وی اظهار کرد: تولید پیله تر در سال گذشته بالغ بر ۹۸۰ تن بود.
این مسئول با بیان اینکه تعداد استان‌هایی که در زمینه نوغانداری فعالیت دارند از ۲۲ استان به ۳۱ استان رسیده است، گفت: گیلان، خراسان رضوی، گلستان، خراسان شمالی، مازندران، اصفهان و آذربایجان شرقی از استان‌های عمده تولید پیله تر در کشور هستند. رئیس مرکز نوغانداری کشور از افزایش ۵۵ درصدی توزیع تخم نوغان طی امسال خبر داد و تصریح کرد: توزیع نوغان در کشور از ۲۵ هزار و ۷۰۰ جعبه در سال گذشته به ۳۹ هزار و ۷۰۰ جعبه در سال جاری رسیده است. وی ادامه داد: توزیع تخم نوغان در مناطق جنوبی و گرمسیری از ۲۵ اسفند سال گذشته انجام شد و در مناطق سردسیری تا ۱۰ خرداد سال جاری ادامه داشت.
- قیمت تخم نوغان
سروی درباره قیمت تخم نوغان گفت: امسال هر جعبه تخم نوغان به قیمت ۷ هزار و ۵۰۰ تومان و به صورت حمایتی از سوی دولت تامین شد و حدود ۲۰ سال است که افزایش قیمت تخم نوغان نداریم. وی با بیان اینکه در هر جعبه ۲۷ هزار عدد تخم نوغان وجود دارد، اظهار کرد: امسال قیمت خرید تضمینی پیله تر ۲۱ درصد افزایش داشت، اگرچه قیمت این محصول در بازار بالاتر است.
این مسئول نیاز نخ ابریشم کشور را سالانه ۵۴۰ تن عنوان و تصریح کرد: سال گذشته ۲۸ درصد نیاز کشور به نخ ابریشم از طریق تولید پیله در داخل تامین شد و پیش‌بینی می‌کنیم امسال ۴۰ درصد از نیاز کشور به نخ ابریشم با تولید پیله داخلی تامین شود. سروی از ورود سازمان مرکزی تعاون روستایی برای خرید توافقی پیله تر نیز خبر داد و گفت: این اقدام برای تنظیم بازار و جلوگیری از افت قیمت انجام شده است.
رئیس مرکز نوغانداری کشور اظهار کرد: این سازمان در ۲ استان گلستان و گیلان خرید توافقی پیله تر ابریشم را انجام می‌دهد. وی با اعلام تاریخ اتمام برداشت پیله تر ابریشم بیان کرد: تاکنون در گیلان ۴۰۰ تن پیله تر از سوی ۷ هزار نوغاندار به ارزش ۳۰ میلیارد تومان برداشت شده است و این کار تا پایان تیر ادامه دارد.
- اهمیت توسعه صنعت پرورش ابریشم در گیلان
یکی از فعالان محیط‌زیست گیلان که دستی در پرورش ابریشم دارد، گفت: نوغانداری از شاخه‌های پربازده و کم آسیب به محیط‌زیست به شمار می‌آید. «عبدالله حیدری» افزود: شالیکاران برای تولید محصول مرغوب چندین‌بار شالیزار را سم‌پاشی و چند نوع کود شیمیایی استفاده می‌کنند که همه این اقدامات آسیب جدی به محیط‌زیست وارد می‌کند.
وی ادامه داد: تولید ابریشم بسیار سودآورتر از برنج است و موجب گسترش فضای سبز محیطی می‌شود، زیرا توسعه این صنعت مستلزم گسترش باغ‌های توت است. ضمن اینکه محصولی بسیار کم‌آب‌بر است. این فعال محیط‌زیست افزود: برای درخت توت به هیچ‌وجه از سموم استفاده نمی‌شود، زیرا استفاده از سموم منجر به مرگ کرم‌های ابریشم می‌شود. به همین دلیل توسعه این صنعت در استانی که با انواع آلاینده‌ها روبه‌روست می‌تواند نقطه امیدی برای بهسازی باشد.
- توسعه توتستان‌های گیلان
با توجه به اینکه تولید پیله تر ابریشم وابسته به صنایع جانبی آن یعنی درخت توت است، نیاز به ایجاد توتستان بیش از قبل احساس می‌شود. به گزارش همشهری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان در این‌باره گفت: در سال زراعی ۹۷-۹۸ بیش از ۱۶۴ هزار اصله نهال توت اصلاح شده در گیلان تولید و بین ۱۸ استان کشور توزیع شد.
«علی درجانی» اظهار کرد: ایجاد باغ‌های یکنواخت و اقتصادی زمانی میسر می‌شود که زمینه‌های لازم برای تولید نهال سالم و دارای اصالت ژنتیکی و مطابق با استانداردهای مصوب فراهم شود. وی افزود: نهال شناسنامه‌دار گویای اصالت، سلامت و استاندارد بودن است که تحت نظارت موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال کشور تولید می‌شود. در حال حاضر، اصالت رقم بر اساس اظهارات تولیدکننده نهال و تایید سلامت آن توسط سازمان حفظ نباتات بررسی می‌شود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان بیان کرد: با تلاش کمیته فنی نهال استان، ۱۴ نهالستان دارای مجوز در شهرستان‌های آستانه اشرفیه، املش، تالش، رودبار، رودسر، صومعه‌سرا و فومن در تولید نهال میوه‌های سردسیری و گرمسیری شامل هسته‌دار، دانه‌دار، دانه ریز و خشک و نهال توت اصلاح شده به فعالیت مشغول هستند و ظرفیت تولید بیش از یک میلیون اصله نهال را دارند. وی گفت: برای حمایت از نوغانداری کشور، گیلان در سال جاری نسبت به تولید ۲۰۰ هزار اصله نهال توت اصلاح شده با اعتبار ۲ میلیون و ۸۷۰ هزار ریال و همکاری شرکت سهامی کرم ابریشم ایران اقدام کرد.
- پایان کار نوغانداران گلستانی
ستاره حجتی - گرگان- خبرنگار:
امسال پیش از شروع فصل پرورش کرم ابریشم، ۶۵۲۵ جعبه تخم نوغان بین ۵۴۰۰ خانوار نوغاندار گلستانی توزیع شد که نتیجه آن تولید ۲۳۸ تن پیله تر کرم ابریشم است. معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی گلستان با اعلام این خبر می‌گوید: این مقدار بیانگر رشد ۲ برابری نسبت به سال قبل در توزیع جعبه تخم نوغان و تولید پیله تر در استان است.
«عبدالغفار تخله» ادامه می‌دهد: در راستای اجرای تفاهم‌نامه همکاری با کمیته امداد امام خمینی(ره) درخصوص توسعه نوغانداری در استان، این کمیته با خرید ۱۵۴۴ جعبه تخم نوغان برای ۱۱۹۰ مددجوی تحت پوشش خود، ۵۶ تن تولید پیله تر کرم ابریشم داشته است. طبق آماری که جهاد کشاورزی گلستان ارائه می‌دهد، در استان ۱۵۰۰ هکتار توتستان توسط ۴۲۰۰ بهره‌بردار ایجاد شده است که هر ساله در فصل بهار اقدام به پرورش پیله تر ابریشم می‌کنند.
- مینودشت؛ قطب پرورش پیله تر
مینودشت، کلاله، گالیکش، مراوه‌تپه، رامیان، آزادشهر، گنبدکاووس و علی‌آباد از مناطق مستعد پرورش پیله تر ابریشم در استان به شمار می‌روند، اما در این میان، مینودشت قطب پرورش پیله تر با ۲۲۰۰ بهره‌بردار است. کارشناسان صنعت نوغانداری می‌گویند که هر جعبه تخم نوغان برای تولید پیله تر ابریشم طی ۴۵ روز می‌تواند برای ۳ نفر یا یک خانواده، اشتغال موردی ایجاد کند. لازم است برای استفاده بهینه از این ظرفیت، سرمایه‌گذاری برای رفع مسائل و مشکلات پیش روی این صنعت درآمدزا مورد توجه جدی از سوی مسئولان برنامه‌ریز و حمایت کننده قرار گیرد.
- ایجاد اشتغال
آنچه پرورش نوغان را در یکی از مستعدترین استان‌های کشور دارای اهمیت می‌کند این نکته مهم است که با تداوم تولید و ایجاد صنایع تبدیلی، میزان اشتغال به بیش از ۳ نفر و تا ۱۰ نفر افزایش پیدا کرده است؛ چرخه‌ای که در گذشته با صنایع نخ‌ریسی، رنگرزی، پارچه‌بافی و البته تولید لباس و کالاهای پارچه‌ای ادامه پیدا می‌کرد. با این حال با رشد نوغانداری به‌ویژه در شرق استان، صنایع تبدیلی ایجاد نشده است.
- انتظار تولیدکنندگان
اما «حبیب کرامتلو» یکی از پرورش‌دهندگان موفق در گلستان می‌گوید: قابل رقابت بودن قیمت تضمینی اعلامی هر کیلوگرم پیله تر ابریشم با بازار آزاد، حذف پرورش سنتی پیله و گرایش به گسترش نیمه‌صنعتی و صنعتی، شتاب دادن به طرح جایگزینی درختان توت اصلاح شده، توجه به بهره‌گیری از کارشناس نوغانداری در شهرستان‌ها و برگزاری برنامه‌های آموزشی در طول سال برای فعالان این صنعت در استان ضروری است.
وی که طی سال‌های گذشته به عنوان پرورش‌دهنده برتر نوغان از سوی وزارت جهاد کشاورزی و در سطح کشور انتخاب شده است، بیان می‌کند: برای اینکه بتوان از ظرفیت صنعت نوغانداری در گلستان بیشترین بهره را برد باید برای رفع مسائل و مشکلات این صنعت بیشتر تلاش شود. در بسیاری از واحدهای پرورش نوغان به‌ویژه واحدهای روستایی و خانگی، بهره‌برداران از دانش کارشناسان این صنعت محرومند؛ در حالی که استان‌های همجوار از این امتیاز به خوبی بهره می‌برند.
کرامتلو ادامه می‌دهد: اگر قرار باشد پرورش‌دهندگان کوچک و خانگی در راستای افزایش درآمد، کار خود را به شکل نیمه‌صنعتی انجام دهند، برای ساخت جایگاه پرورش پیله تر ابریشم باید از بهره‌بردار با اعطای تسهیلات بانکی حمایت بیشتری انجام شود تا راندمان تولید افزایش یابد. تنها سازمان جهاد کشاورزی نیست که تلاش می‌کند با ترویج پرورش کرم ابریشم گرهی از مشکل اشتغال استان باز کند. معاونت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان نیز با جدیت پیگیر این امر است و اعتقاد دارد که ترویج پرورش کرم ابریشم از موثرترین اقدامات برای توسعه پایدار به‌ویژه در شرق استان است.
- خوشه‌سازی صنعت نوغانداری
«مریم حاجی ابراهیمی» معاون صنایع‌دستی گلستان از زمان فعالیت در این سمت، به عنوان کارشناس پیگیر خوشه‌سازی صنعت نوغانداری است. وی می‌گوید: سال‌ها برای تبدیل صنعت ابریشم‌بافی به خوشه هنرصنعت تلاش شد، اما هر بار شرکت شهرک‌های صنعتی که متولی امر خوشه‌های صنعتی است، مخالفت کرد.
در صورتی که ایجاد و توسعه این خوشه می‌توانست در بخش غربی استان به توسعه خوشه صنعت فرش بینجامد. اگر این اتفاق زودتر رخ می‌داد امروز شاهد رشد بیشتری بودیم. حاجی ابراهیمی ادامه می‌دهد: در زمینه ابریشم ملاحظات زیادی وجود دارد. مثلا اگر ما بخواهیم تمام بخش‌های گوناگون را مکانیزه کنیم، آن را از حوزه صنایع‌دستی خارج کرده‌ایم. بنابراین کارگاه‌ها باید به نیمه‌صنعتی و نیمه‌سنتی تبدیل شوند.
این مسئول بیان می‌کند: در حال حاضر اصلی‌ترین مساله‌ای که باید به آن رسیدگی شود، رفع عیوب است، به عنوان عرض پارچه‌ها باید متناسب با بازار تغییر کند. برای این کار نمی‌توان از دستگاه‌های صنعتی استفاده کرد. در همه بخش‌ها باید ساختار سنتی را حفظ کرد. پس از آن مساله رنگ‌های تثبیت نشده است. رنگ‌ها باید هم طبیعی باشند و هم ثابت. از هر زاویه‌ای که نگاه کنیم می‌بینیم توسعه صنایع وابسته به ابریشم نیازمند حمایت‌های گسترده‌ای است.
- گلستان؛ سومین تولیدکننده ابریشم کشور
در گلستان به عنوان سومین تولیدکننده ابریشم کشور با وجود همه تلاش‌ها این صنعت هنوز نتوانسته زنجیره ارزش خود را تکمیل کند. بخش زیادی از پیله‌های تولیدی استان به استان‌هایی مانند گیلان، استان نخست صنعت ابریشم می‌رود و محصولات وابسته در آنجا تولید می‌شود. برخی مناطق از جمله روستاهای شهرستان مینودشت هم به دلیل کیفیت پایین ابریشم به دست آمده پارچه‌های ارزان‌قیمت آن هم به سفارش خراسان رضوی و شمالی تولید می‌کنند و سهم تولیدکننده از فروش، به دلیل وجود واسطه‌ها به حداقل ممکن می‌رسد. افزایش سالانه تعداد پرورش‌دهندگان پیله ابریشم همچنین میزان پیله برداشتی نشان می‌دهد صنعت کهن گلستان که تا ۲۰ سال پیش در حال منسوخ شدن و فراموشی کامل بود توانسته یک بار دیگر جان بگیرد.
- چرخه معیوب صنعت پرورش و فراوری ابریشم
علی خوش‌تراش - خبرنگار:
گیلان از گذشته‌های دور تاکنون به عنوان قطب تولید ابریشم شناخته شده است. توجه پادشاهان سلسله‌های مختلف به ویژه ایلخانی، گورکانی و صفوی به استراتژیک‌ترین محصول این استان، نشان از سابقه تاریخی و ارزش فوق‌العاده مادی این صنعت در گیلان و کشور دارد. این اقلیم همیشه سرسبز و پرآب بی‌شک نقش عمده‌ای در تولید این محصول دارد، اما با وجود سابقه درخشان و ظرفیت تولید، گیلان به مرور نه تنها از جایگاه اصلی خود خارج شد بلکه در این سال‌ها به‌ویژه بعد از سال ۷۹ شاهد افول این صنعت بود به طوری که در طول تاریخ تولید ابریشم گیلان بی‌سابقه بوده است. کمبود و حتی نبود صنایع تبدیلی اعم از ابریشم‌ریسی و نساجی (منسوجات ابریشمی)، سنتی بودن شیوه تولید، سنتی بودن بازار فروش و حذف تعرفه‌های واردات موجب شد تا نوغانداران گیلانی عطای این صنعت سودآور را به لقایش ببخشند و به تغییر کاربری توتستان‌های خود اقدام کنند.
فرسودگی و به روز نبودن صنایع تبدیلی هم دلیل دیگری است که موجب شده تا همین میزان محصولات فراوری شده هم نتوانند با نمونه‌های خارجی از لحاظ کیفی رقابت کنند. دولت برای نوسازی کارخانه‌های فراوری ابریشم تسهیلاتی با سود ۱۸ درصد در نظر گرفت که به هیچ‌وجه مورد استقبال صاحبان صنایع فراوری ابریشم در استان قرار نگرفت، زیرا آنها معتقدند این تسهیلات با این سود بالا نه تنها آنها را از بحران رکود خارج نمی‌کند بلکه موجب بدهکارتر شدن آنها نیز خواهد شد.
در سال‌های رونق تولید ابریشم، ۳ کارخانه فعال ابریشم‌کشی در استان وجود داشت که متاسفانه آنها نتوانستند هزینه‌های خود را تامین کنند. مشکل از مدیریت نادرست و غفلت جهاد کشاورزی بود. اکنون که این سازمان قصد جبران خسارت را دارد، آنقدر حرکت‌ها کند است که بعید به نظر می‌رسد این صنعت به این زودی‌ها ساماندهی شود. در سال گذشته تعرفه واردات نخ ابریشم از ۱۵ درصد به ۲۶ درصد افزایش یافت که روزنه امیدی در دل نوغانداران ایجاد کرد. امسال هم شاهد افزایش تولید ۵۵ درصدی این محصول نسبت به سال گذشته هستیم.
نظر شما