بسیاری از بزرگ‌ترها هم گاهی در جلسه‌های جدی کاری، همین‌کار را می‌کنند؛ کاری که نه بیش‌تر نوجوان‌ها می‌دانند ممکن است نوعی آفرینش هنری به‌شمار بیاید و نه بیش‌تر بزرگ‌ترها چنین تصوری درباره‌اش دارند. به‌خاطر همین، معمولاً سعی می‌کنیم معلم یا هر بزرگ‌تری مچ ما را در این حال نگیرد و نبیند که هنگام صحبت‌کردن و درس‌دادن او، مشغول خط‌خطی‌کردن کاغذ بوده‌ایم. اما این‌کار با هنر پیوند محکم دارد، آن‌قدر که این‌روزها می‌توانیم در پنجمین نمایشگاه دودِلینگ‌آرت با نام «آقا و خانم دودِل» در باغ‌موزه‌ی هنر ایرانی به‌تماشای آثاری از این دست برویم و لذت ببریم.
نمایشگاه‌گردانان نمایشگاه آقا و خانم دودل، هانی نجم و سالومه گل‌نراقی هستند. در این نمایشگاه، تابلوهای نقاشی و نقش‌هایی روی ظروف به‌نمایش درآمده است؛ آثاری که تعریف دودلینگ‌آرت شاملشان می‌شود و تعدادی از هنرمندانِ پدیدآورنده‌ی آثار این نمایشگاه کودک و نوجوان هستند. در نمایشگاه نقل‌قولی از زنده‌یاد احمدرضا دالوند به‌چشم می‌خورد که می‌گوید: «دودلینگ، نوعی تمرین خط‌خطی‌کردن است با پیشینه‌ی عقل و نه فقط شهود. وقتی دودلینگ به عادت روزمره تبدیل‌شود و از فرآیند سرگشتگی خارج شود، گویی فرد هم از سرگشتگی رها شده...»
هانی نجم خودش هم از هنرمندانی است که سال‌هاست روی دودلینگ‌آرت کار می‌کند. شاید بپرسید که «دودلینگ آرت» چیست؟ هانی نجم درباره‌ی این هنر می‌گوید: «دودلینگ‌آرت در انگلیسی به کار کسی می‌گویند که وقتش را هدر می‌دهد. این هنر ریشه در سبک و فرم خاصی ندارد. اغلب به‌عنوان هنری غیرارادی و بدون فکر توصیف می‌شود که این توصیف، شایسته‌ی این هنرنیست؛ چون برعکس، باعث ایجاد تمرکز می‌شود. مثلاً برای افرادی که در جلسه‌ای یا پای تلفن هستند یا دانش‌آموزان در کلاس درس، تفریح بدون‌قانون و کم‌استرسی است که باعث درک بیش‌تر فرد از اتفاقات اطرافش می‌شود. دودلینگ‌آرت لزوماً پی‌گیری بدون فکر نیست، چون نظم و انضباط و لذت خاصی پشت هرطرح وجود دارد که درابتدا به‌صورت ناخودآگاه شکل گرفته است.»
شما چه‌طور و از کجا به این سبک هنر علاقه‌مند شدید؟
من سال‌ها دودلینگ کار می‌کردم، بدون این‌که خودم بدانم. اولین‌بار در کلاس‌های زنده‌یاد احمدرضا دالوند با این سبک آشنا شدم و متأسفانه استاد دالوند زود از میان ما رفتند و فرصت نکردند تا شاهد به‌ثمررسیدن مسیری باشند که ما را با آن آشنا کردند. استاد دالوند اعتقاد داشتند که تدریس نقاشی به کودکان بیش‌تر از این‌که برای کودکان مفید باشد، برای خود معلمی که تدریس می‌کند، مفید است. در روزهای آخر عمرشان، در صحبت‌های تلفنی از من خواستند که این مسیر را ادامه بدهم.
مردم ما چه‌قدر با هنر دودلینگ آشنا هستند؟ گویا بُعد روان‌شناسی کار خیلی قوی است؟
همه در زندگی یک‌بار هم شده این سبک را تجربه کرده‌اند یا آن را دیده‌اند، اما چون فکرنمی‌کردند که این‌کار اهمیت خاصی داشته باشد، آثارشان را نگه‌داری نمی‌کردند و حتی از ترس تمسخر دیگران، به آثارشان توجهی نمی‌کردند. به‌خاطر همین، از گذشته‌ها، آثار کمی از این سبک مانده، اما در دهه‌های اخیر در جهان، روان‌شناسان و محققان توجه خاصی به دودلینگ کرده‌اند و این باعث شد عده‌ی بیش‌تری به این سبک روی بیاورند. به کسی که دودلینگ انجام می‌دهد دودِلِر می‌گویند.
خانم سانی براون، نویسنده‌ی کتاب انقلاب دودل یا «گشودن قفل قدرت تفکر متفاوت»، درباره‌ی توسعه‌ی مفاهیم از طریق تصویر می‌گوید: «من به زیبایی کیفی دودل هیچ نمره‌ای نمی‌دهم. زیرا مهارت درک‌شده هیچ‌گونه ارتباطی به کیفیت تجربه‌ی یادگیری دودِلِر ندارد. یک تصویر مطلقاً زشت، ممکن است به خالق آن، چیز قابل توجهی را آموزش داده باشد. یادگیری هدف است، نه پیچیدگی زیبایی‌شناسی.»
براون به دودلرهای بسیار ماهر علاقه ندارد، زیرا فکر می‌کند زبان بصری باید برای کسانی که دارای استعداد یا توانایی نیستند، باز باشد. او به‌عنوان حامی دودل، معتقد است تبدیل این تمرین به چیزی که نیاز به زیرکی دارد همان‌قدر خطرناک است که پیشنهاد شود فقط افرادی همیشه جمله بسازند که در نوشتن سرآمدند. مردم با این سبک آشنا نیستند، اما وقتی برایشان توضیح می‌دهم و مثلاً خط‌خطی کردن پای تلفن را مثال می‌زنم، به‌خاطر می‌آورند که این کار را زیاد انجام داده‌اند. همه‌ی ما قبل از این‌که خواندن و نوشتن را یاد بگیریم، در کودکی با خط‌خطی‌کردن روی در و دیوار یا کاغذ دودلینگ می‌کردیم و چون دودلینگ از ناخودآگاه ما نشئت می‌گیرد، می‌شود گفت که همه‌ی ما به‌طور غریزی دودِلِر هستیم.
نوجوانان چه‌قدر با این سبک ارتباط برقرار می‌کنند؟
این سبک می‌تواند روی نوجوانان، مخصوصاً در یادگیری درس‌ها تأثیر زیادی داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد این سبک به دلیل تمرکزی که ایجاد می‌کند، از افت تحصیلی نوجوانان جلوگیری می‌کند و حتی جنبه‌ی هنردرمانی نیز دارد.
کارل گوستاو یونگ، هرروز ماندالا می‌کشید که یک‌نوع نقاشی هندسی است و این کار را به بیمارانش توصیه می‌کرد. این کار باعث ایجاد تمرکز می‌شود. خیلی از آدم‌هایی که دودلینگ کار می‌کنند این نکته را به من گفته‌اند که تا قبل ازاین‌که دودلینگ کار کنند، عصبی بوده و آشفتگی ذهنی داشته‌اند، اما آشنایی با این سبک به بهترشدن حالشان کمک کرده است.
دودِلِر درون ما کم‌رنگ شده و فقط در حاشیه‌ی کتاب و دفترچه‌های مدرسه و در بزرگ‌سالی سرِ جلسه‌ها یا پای تلفن، فرصت نشان‌دادن خودش را پیدا می‌کند.
* * *
نمایشگاه خانم و آقای دودل تا ۲۸ تیر و از ساعت ۱۰ تا ۲۰ دایر است. نشانی: سه‌راه دکتر حسابی، باغ‌موزه‌ی هنر ایرانی.
نظر شما