این نکته مورد تاکید و تایید تمام کارشناسان حوزه مدیریت پسماند و محیط‌زیست است و طی سال‌های اخیر برای اجرای آن برنامه‌های زیادی در نظر گرفته شد. در بخش فرهنگ‌سازی و اجتماعی کردن مدیریت پسماند، هر چند که بخش دولتی نیز برنامه‌هایی در قالب اجرای طرح تفکیک زباله یا ترویج تفکیک زباله در روستاها با عنوان طرح «روستای پاک» اجرا کرد، اما نقش سمن‌های محیط‌زیستی در برخی روستاها بسیار پررنگ‌تر از بخش دولتی است.
طی ۲ سال اخیر در چندین روستای مازندران با همکاری سمن‌ها و روستاییان گام‌های بلندی برداشته شده است. یکی از این روستاها دارابکلا از توابع شهرستان میاندورود است که با پیگیری تعدادی از فعالان و تسهیلگران محیط‌زیست، چند ماه است در بخشی از آن به صورت پایلوت طرح تفکیک زباله از مبدا و تولید کود کمپوست به روشی متفاوت در دستور کار قرار گرفت.
«عارف آهنگر» که از فعالان شناخته شده محیط‌زیست در مازندران و مدیر و موسس مدرسه طبیعت ساری است، مدیریت اجرای این طرح را بر عهده داشت و توانست آن را با کمک همراهانش در انجمن «فرزندان زمین پاک» روستای دارابکلا به خوبی به سرانجام برساند. نتیجه این پروژه مورد تایید دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری قرار گرفته است. با آهنگر گفت‌وگویی در مورد این طرح داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
- چطور شد که به فکر اجرای طرح در روستا افتادید و مردم را پای کار آوردید؟
روزانه بیش از ۳۲۰۰ تن زباله در مازندران توسط شهروندان تولید می‌شود. متاسفانه زباله‌های تولید شده یا در مراکز دفنی تخلیه می‌شوند که جنگل‌های باارزش ما هستند یا در سواحل و مناطق کوهستانی. این کار مشکلات جدی در طبیعت ایجاد کرده و برای سلامت جامعه هم خطرآفرین است. ما تصور می‌کنیم که زباله‌ها را دور می‌ریزیم؛ در حالی که عصاره این زباله‌ها در یک چرخه کوتاه وارد آب و خاک و در نهایت محصولات غذایی می‌شود. برای مدیریت این موضوع چاره‌ای جز به کار گرفتن توان مردم برای کاهش تولید زباله و استفاده از آن نداریم. با همین رویکرد به کمک دوستانم طی ۲ سال اخیر روی پروژه‌ای به نام «ماپ» که مخفف «مدیریت اجتماعی پسماند» است کار کردیم.
- یعنی به یک گام جلوتر از مدیریت زباله توسط نهادهای اجرایی فکر کردید.
بله؛ سمنی به نام «فرزندان زمین پاک» در روستای دارابکلا تشکیل دادیم و فعالیت آغاز شد. رویکرد ما به پسماند اجتماعی، فرهنگی است، چون معتقدیم ریشه مشکل از جنس فرهنگ و اجتماع است و لاجرم راه‌حل هم باید از همین جنس باشد. امروز دیگر صرفا روش‌های تکنیکی و فنی نمی‌توانند مشکل ما را حل کنند. ما باید با مردم روبه‌رو شویم و صادقانه آنها را در جریان بگذاریم که با این سبک زندگی و مصرف، زباله‌هایی تولید می‌شوند که آسیبشان به ما می‌رسد. سرانه تولید زباله هر مازندرانی در روز ۹۵۰ گرم است. این سرانه در کشور حدود ۶۰۰ گرم و در دنیا تقریبا ۳۰۰ گرم است. پس ما بیشتر از سرانه استاندارد دنیا و حتی کشور، زباله تولید می‌کنیم. بنابراین باید با مردم را آگاه کنیم که تولید زباله را تا حد ممکن کاهش دهند.
- چقدر از این زباله‌ها بازیافتی هستند؟
امروز باور جامعه این است که تفکیک صرفا جدا کردن زباله‌های خشک و تحویل آنها به مراکز بازیافت است؛ در حالی که به علت سبک مصرف جامعه، حدود ۷۰ درصد زباله‌های ما تر هستند یعنی زباله‌های قابل تجزیه و آشپزخانه‌ای شامل پوست میوه و تخم‌مرغ، سبزی و امثال آن. متاسفانه تفکیک نکردن زباله‌های تر و خشک در منزل و انتقال ترکیبی زباله‌ها به محل دفن و دپو باعث تولید شیرابه‌هایی می‌شود که حاوی فلزات سنگین و مواد شیمیایی خطرناک هستند. ما تصمیم گرفتیم تا بخشی از جامعه محلی را علاوه بر تفکیک زباله خشک، برای مدیریت زباله‌های تر نیز توانمند کنیم.
- راهکار شما چه بود؟
با آموزش خانه‌به‌خانه در یکی از محله‌های روستای دارابکلا کار را آغاز کردیم. با این نگاه که آموزش، جذاب، خلاقانه و پایدار باشد. پیش از هر اقدامی باید بدانیم مخاطب در جامعه روستایی، شهری یا دانشجویی چگونه باید آموزش ببیند. خانه‌به‌خانه آموزش دادیم و سعی کردیم کارگاه‌های جذاب طراحی کنیم. پس از آن با کمک دهیاری دارابکلا زمینی در اختیار ما قرار داده شد تا برای تولید کود کمپوست مورد استفاده قرار بگیرد. کسانی که آموزش دیده بودند، زباله‌های تر را می‌آوردند و به کمک هم با شیوه‌ای متفاوت و ساده آنها را به کود کمپوست تبدیل می‌کردیم.
- چند خانوار در اجرای این طرح همراهی داشتند؟
تقریبا ۵۰ خانوار از روستای بیش از هزار خانواری دارابکلا همراهی کردند. بعد از ۳ ماه خروجی لازم را به دست آوردیم و از همان زباله‌های تر خانگی کود کمپوست تولید شد.
- از شیوه خاصی برای تولید کود کمپوست استفاده کردید؟
شیوه‌های مختلفی در تولید کود کمپوست وجود دارد که باید متناسب با جامعه مخاطب انتخاب شود. شیوه ما بیوکمپوستینگ است که شیوه‌ای ساده‌فهم و کاربرپسند محسوب می‌شود. تا جایی که اطلاع دارم این شیوه در کشور هنوز مورد استفاده قرار نگرفته است. بیوکمپوستینگ روشی بسیار ارزان و کم‌زحمت است که در هر جایی قابلیت اجرا دارد و بدون مواد افزودنی بعد از ۵/۲ تا ۳ ماه می‌توان زباله‌های تر را در کپه‌های یک متر در یک متر به کود کمپوست تبدیل کرد. در هر کپه ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلو زباله تر می‌توان قرار داد و بعد از مدتی نزدیک به ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلو کود کمپوست به دست می‌آید. مواد افزودنی آن شامل کاه و کلش و برگ‌های خشک به عنوان منبع کربن، علف‌های خودرو که اصطلاحا به آنها علف هرز می‌گوییم به عنوان منبع نیتروژن و مقداری هم کود حیوانی است که لایه‌به‌لایه استفاده می‌شوند.
- خروجی پروژه چطور بود؟
خروجی این طرح در دارابکلا طی مدت ۶ ماهی که انجام شد، هم به لحاظ پذیرش اجتماعی و هم از نظر کیفیت کود تولید شده بسیار خوب و موفقیت‌آمیز بود. نمونه کود کمپوست تولید شده را در آزمایشگاه خاک‌شناسی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری مورد آزمایش قرار دادیم و نتیجه آن خیره‌کننده بود. محصولی که تولید شده به لحاظ آنالیز شیمیایی تمام پارامترهای لازم را برای تقویت و اصلاح ساختار فیزیکی خاک دارد و می‌تواند جایگزین مناسب برای کودهای گرانِ مشکل‌ساز باشد.
- استقبالی هم از اجرای این طرح شده است؟
بله؛ دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اجرای طرح را آغاز کرده و فعلا با دانشجویان این مرکز در پروژه‌ای با عنوان «مدیریت سبز»، زباله‌های تولیدی دانشگاه و خوابگاه را با نظارت و حمایت رئیس دفتر فنی دانشگاه به کود کمپوست تبدیل می‌کنیم. در واقع از این دانشگاه هیچ زباله‌ای برای دفن و دپو بیرون نمی‌رود. مواد افزودنی طبیعی هم در دانشگاه تامین و کود کمپوست تولید می‌شود. این طرح علاوه بر این‌که مزایای محیط‌زیستی دارد، اشتغال‌زا هم هست، نوعی تولید ملی است که محصول آن، هم بازار کاربری مناسبی دارد و هم به سلامت جامعه کمک می‌کند، همچنین در روستاها می‌تواند اشتغال‌زایی کند، اما می‌طلبد بخش خصوصی، دولت، مراکز صنعتی، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها از اجرای آن حمایت کنند.
نظر شما