به ویژه در برخی مناطق کشور از جمله نوار شمالی که از کانون‌های اصلی پرورش کرم ابریشم محسوب می‌شدند و هنوز هم این فعالیت هرچند کمتر از گذشته، اما در حال انجام است. پرورش کرم ابریشم در ایران پیشینه‌ای طولانی دارد و گفته می‌شود که دست‌کم از دوره هخامنشیان این فعالیت به شکل جدی مورد توجه بوده است. کیفیت ابریشم تولید شده در ایران، به‌ویژه در نوار شمالی و گیلان به اندازه‌ای بود که توجه بسیاری از تاجران صنعت نساجی دنیا را به خود جلب کرده بود.
بر اساس آمارها و اسناد تاریخی موجود، نوغانداران ایرانی در عصر صفویه سالانه حدود ۳ هزار تن ابریشم خام تولید می‌کردند، اما به مرور این روند در کشور سیر نزولی یافت و رتبه و اعتبار جهانی ایران نیز در تولید نخ ابریشم رو به کاهش رفت. روند کاهشی پرورش کرم ابریشم در ایران تا ابتدای دهه جاری نیز ادامه داشت.
- حمایت از نوغانداران
یکی از نوغانداران مازندرانی در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: متاسفانه قیمت خرید پیله از نوغانداران مناسب نبود و همین موضوع سبب شد که از حدود سال ۱۳۸۰ به بعد کم‌کم فعالیت‌های این بخش در کشور روند نزولی به خود بگیرد. در حالی که تخم نوغان تولید شده در ایران بسیار با کیفیت است، حمایت نکردن از نوغانداران باعث شد که جایگاه ایران در بازار بین‌المللی کشورهای همسایه و آسیای میانه از دست برود.
«زیبا جمشیدی» با بیان این‌که بسیاری از نوغانداران در ۲۰ سال اخیر این فعالیت را کنار گذاشتند، می‌افزاید: زمانی با شیوه‌های سنتی پرورش کرم ابریشم افراد زیادی در این زمینه فعال بودند، اما امروز که امکانات بیشتر شده و می‌توان تولید بیشتری داشت، این فعالیت مانند گذشته رواج ندارد. گفته‌های این پرورش‌دهنده قدیمی کرم ابریشم وقتی در مقابل آمارهای رسمی قرار می‌گیرد، بیشتر درک می‌شود. بر اساس آمارهای وزارت جهاد کشاورزی، میزان تخم نوغان مورد استفاده در ایران با بیش از ۱۷۰ هزار جعبه کاهش نسبت به سال‌های پایانی دهه ۷۰، در ابتدای این دهه به حدود ۲۰ هزار جعبه در کشور رسید. عوامل مختلفی دست به دست هم دادند تا نوغانداران دست از پرورش کرم ابریشم بکشند و حجم این فعالیت در کشور کاهش یابد.
از سوی دیگر کشورهای دارای شرایط پرورش کرم ابریشم از جمله کشورهای همسایه دریای خزر برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای برای تولید این محصول انجام دادند. در حال حاضر ایران هشتمین تولیدکننده ابریشم در دنیاست. سهم اصلی تولید نخ ابریشم دنیا متعلق به چین است که بیش از ۸۴ درصد نخ ابریشم مصرفی دنیا را تولید می‌کند.
- در مسیر رشد
طی سال‌های اخیر و از اوایل دهه جاری در کشور برنامه‌ریزی‌هایی برای بازگشت رونق به صنعت نوغانداری به‌ویژه در استان‌های مناسب برای تولید این محصول انجام شده است. گفته می‌شود که امسال در ۳۱ استان کشور تخم نوغان برای پرورش کرم ابریشم در اختیار بهره‌برداران قرار داده شده که نشان می‌دهد گرایش به این فعالیت در سراسر کشور رو به افزایش است.
مازندران هم پنجمین استان در پرورش کرم ابریشم است؛ این در حالی است که مازندران از نظر مساحت توتستان‌ها به عنوان منابع تغذیه کرم ابریشم سومین استان کشور است و می‌تواند رتبه بهتری در تولید پیله تر کرم ابریشم داشته باشد. مازندران ۴۷۵ هکتار توتستان دارد که غذای مورد نیاز کرم‌های ابریشم را تامین می‌کند. در این استان به عنوان یکی از پایگاه‌های اصلی پرورش کرم ابریشم در کشور، برنامه‌های حمایتی و ترویجی برای پرورش در نظر گرفته شده و از سال‌های اخیر در حال انجام است.
به گفته مسئولان این برنامه‌ها توانسته پس از سال‌ها رکود، بار دیگر به نمودار نوغانداری در این استان سیر صعودی دهد. در روستای آهنگرکلای قائمشهر مجموعه‌ای با عنوان مرکز توسعه نوغانداری مازندران فعال است. برای افزایش تولید برگ توت در استان، ۲۰ هزار اصله نهال توت در حدود ۶۰ هزار متر مربع از محوطه این مرکز کشت شده است.
- استقبال بازار داخلی
به گفته مسئول طرح و برنامه معاونت امور دام جهاد کشاورزی مازندران، در سال جاری ۲۴۳۸ جعبه تخم نوغان بین پرورش‌دهندگان کرم ابریشم در مازندران توزیع شد که عمده این تخم‌ها از چین وارد شده‌اند. «احمد صادقی» با بیان این‌که با اقدامات انجام شده امکان پرورش کرم ابریشم در مازندران تا ۳ بار در سال فراهم شده است، اظهار می‌کند: اقدامات ترویجی و حمایتی سبب شده که پرورش کرم ابریشم در مازندران طی سال جاری بیشتر از سال گذشته باشد. اجرای طرح خرید تضمینی پیله تر ابریشم به قیمت ۳۰ هزار تومان یکی از این اقدامات است. البته یکی از اتفاقات خوب در عرصه نوغانداری طی سال‌های اخیر گرایش فعالان بخش خصوصی به خرید پیله‌های تر ابریشم از نوغانداران است.
به طوری که در حال حاضر با وجود اجرای طرح خرید تضمینی پیله تر با قیمت حدود ۳۰ هزار تومان برای هر کیلوگرم، در بازار آزاد پیله‌های تر تا کیلویی ۸۰ هزار تومان هم خریدار دارد. دلیل این وضعیت افزایش ۱۱ درصدی تعرفه واردات نخ ابریشم در سال ۱۳۹۷ است. این امر سبب شده قیمت تمام شده نخ وارداتی نسبت به سال‌های قبل بیشتر شود. تعرفه واردات نخ ابریشم ۱۵ درصد بود که برای حمایت از تولید داخل به ۲۶ درصد رسید.
بیشترین مصرف نخ ابریشم کشور در بخش صنعت فرش است که هر سال افزون بر ۱۲۰۰ تن نخ ابریشم نیاز دارد؛ این در حالی است که میزان تولید نخ ابریشم در کشور کمتر از ۲۰۰ تن در سال است. به عبارتی دیگر بازار داخلی آنقدر ظرفیت مصرف دارد که فعالیت‌های مربوط به پرورش کرم ابریشم در استانی مانند مازندران چندین برابر افزایش یابد و تولیدکننده هم بابت فروش محصول خود نگرانی نداشته باشد. با فراهم شدن امکان پرورش کرم ابریشم تا ۳ بار در سال، میزان بازدهی این فعالیت اقتصادی نیز قطعا بیشتر خواهد شد.
- پرورش پاییزه
علاوه بر این‌که صنعت فرش کشور به تنهایی می‌تواند بازار اصلی پیله تر و نخ ابریشم تولید شده داخلی باشد، گرایش به تولید محصولات دیگر با نخ ابریشم نیز در کشور رو به افزایش است. رئیس مرکز توسعه نوغانداری کشور می‌گوید: تولید محصولات ابریشمی در کشور از ۲۸ درصد به ۴۲ درصد افزایش یافته است. «عدیل سروی» با بیان این‌که پرورش کرم ابریشم فرصتی برای اشتغال‌زایی به ویژه در روستاهاست، از رتبه پنجم مازندران در صنعت نوغانداری کشور خبر می‌دهد و می‌افزاید: امسال برای نخستین بار در ۸ استان کشور، پرورش پاییزه کرم ابریشم انجام می‌شود که مازندران هم یکی از این ۸ استان است.
- رشد ۴۰ درصدی تولید نوغان
پرورش کرم ابریشم به عنوان فعالیتی درآمدزا و پرسود که با سرمایه‌ای اندک قابل انجام است، می‌تواند بخش مهمی از نیاز به اشتغال در استان و جوامع روستایی را برطرف کند. به‌ویژه این‌که در بسیاری از مناطق روستایی استان آشنایی نسبی با این فعالیت بین نسل گذشته وجود دارد. رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران گسترش نوغانداری در مازندران را یکی از برنامه‌های جدی و اولویت‌دار این سازمان عنوان می‌کند و می‌گوید: یکی از مهم‌ترین اولویت‌های ما پایداری افزایش تولید در پرورش کرم ابریشم است. این صنعت نسبت به سایر فعالیت‌های بخش کشاورزی و دامی در استان سهم بسیار کمی در تولید و اشتغال‌زایی دارد که تلاش می‌کنیم آن را در استان گسترش دهیم.
«عزیزالله شهیدی‌فر» از افزایش ۴۰ درصدی تولید نوغان در مازندران خبر می‌دهد و اظهار می‌کند: نوغانداری ظرفیت بالایی برای اشتغال‌زایی در مازندران دارد و کمک زیادی به رونق اقتصاد خانوار به‌ویژه در روستاها می‌کند. این فرصت مهم اقتصادی را با فعالیت‌های آموزشی و ترویجی سازمان به عنوان یک اولویت مد نظر داریم و برای گسترش آن برنامه‌ریزی شده است.
نظر شما