هوشمندسازی در کل شهرهای کشور دچار برخی چالش‌های اساسی است. چالش اصلی این است که متولی ایجاد شهر هوشمند از نظر قانونی در کشور وجود ندارد و ساختاری که بتواند نهادهای اجرایی و عمومی را برای رسیدن به شهر هوشمند یکپارچه کند در ساختارهای اداری و مدیریتی کشور پیش‌بینی نشده است. البته شهرداری‌ها به عنوان بزرگ‌ترین نهاد مدیریت شهری، بحث هوشمندسازی را به عنوان شهرداری هوشمند دنبال می‌کنند، اما شهر هوشمند را به راحتی نمی‌توان اجرا کرد. چون شهر هوشمند متشکل از حدود ۲۰ سازمان هوشمند است. با این حال، سازوکاری که بتواند سازمان‌ها را در یک جا جمع کند و طرح هماهنگ داشته باشند و شهر هوشمند ایجاد کنند در ساختار مدیریت کشور وجود ندارد. حالا قم نخستین شهر کشور است که با کمک اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی، ساختار هوشمندسازی شهر را ایجاد کرده است، اما چالش‌هایی در مسیر رسیدن به شهر هوشمند وجود دارد که با دقت نظر بیشتر می‌توان از این موانع عبور کرد. یکی از مسائل، دانستن تفاوت شهر هوشمند با سازمان الکترونیکی است.
- تفاوت شهر هوشمند با سازمان الکترونیکی
رئیس ستاد شهر هوشمند شهرداری قم در این زمینه گفت: سازمان‌های الکترونیکی سازمان‌هایی هستند که فرایندهایشان الکترونیکی شده، یعنی حرکت‌های سنتی و فیزیکی آنها از طریق رایانه و شبکه‌های کامپیوتری به فرایندهای الکترونیکی تبدیل شده است. با این حال، سازمان هوشمند نه فقط فرایند آن الکترونیکی شده بلکه داده‌ها بر اساس حرکت‌های الکترونیکی جمع‌آوری و تحلیل و داده‌کاوی می‌شوند. بر اساس تحلیل داده‌های دیجیتال، برای استفاده‌کننده تصمیم‌سازی می‌شود. یعنی در شهرهای هوشمند باید سامانه‌هایی داشته باشیم که به کاربران پیشنهاد بدهند و کاربران از بین آنها انتخاب کنند. «همایون یزدان‌پناه» افزود: اگر بخواهیم شهر هوشمند داشته باشیم باید سامانه‌هایی ایجاد کنیم که اطلاعات دیجیتال موجود در شهر در دسترس همه مردم و حتی بخش خصوصی قرار گیرد. در کشور ما بسیاری از سازمان‌ها و افراد، سیستم‌های الکترونیکی را به اشتباه، هوشمندسازی می‌دانند.
- ایجاد ساختار شهر هوشمند
وی ایجاد ساختارهای مورد نیاز را لازمه اجرایی شدن شهر هوشمند دانست و اظهار کرد: ساختار ایجاد شهر هوشمند را به صورت موقت در قالب ستاد شهر هوشمند زیر نظر شهردار قم ایجاد کرده‌ایم. بیشتر وظایف این ستاد، برنامه‌ریزی کلان، نظارت بر اجرا و هماهنگی و تعامل بین حوزه‌های مختلف شهرداری و شهرداری با سایر دستگاه‌های خدماتی شهر است.
یزدان‌پناه افزود: ساختار فناوری اطلاعات شهرداری قم که یک اداره بود به سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات ارتقا یافت و از نظر ساختاری قدرتمندتر شد و با اختیارات بیشتر و مدیریت جدید شروع به کار کرد. این سازمان مجری اصلی سازمان هوشمندسازی شهرداری و شهر هوشمند است. وی با اشاره به دلیل اجرا نشدن شهر هوشمند در شهرهای کشور گفت: در کلان‌شهرها سازمان‌ها دچار چالش هماهنگی با معاونت‌ها و سازمان‌های شهرداری هستند، چون هر حوزه‌ای اختیارات خودش را دارد و سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری که می‌خواهد تغییر ماهیت فعالیت سنتی به الکترونیکی داشته باشد با چالش مواجه می‌شود. این تغییر باعث می‌شود مقاومت‌هایی صورت بگیرد. بنابراین همراهی خوبی در کل کشور بین سازمان‌های فناوری اطلاعات وجود ندارد.
به همین دلیل نزدیک به ۲۰ سال است که بحث شهر هوشمند مطرح می‌شود، اما در مقایسه با بسیاری از شهرهای دنیا خیلی عقب هستیم. مشاور شهردار قم در حوزه فناوری اطلاعات معتقد است که این مشکل در شهرداری قم به صورت جدی پیش‌بینی شده و یکی از وظایف ستاد شهر هوشمند، کاهش این موانع از طریق تعامل و هماهنگی با سایر نهادها و برگزاری جلسات و ارائه راهکار است.
- قم، پیشتاز کلان‌شهرها
رئیس ستاد شهر هوشمند شهرداری قم با بیان این‌که در کشور ما، قم نخستین شهری است که ساختار هوشمندسازی شهر را ایجاد کرده افزود: این ساختار ۶ محور اصلی دارد و در کنار این ساختار، برنامه‌هایی برای ایجاد شهر هوشمند طراحی شده است.
- فرهنگ‌سازی، مقدم بر مسائل فنی
هر زمانی که صحبت از هوشمندسازی می‌شود، تصور این است که زیرساخت‌های فنی قوی و نو برای اجرای این طرح ایجاد شود. به همین دلیل حرکت‌های کوچکی که در زمینه هوشمندسازی انجام شده، بعد از مدتی با شکست مواجه شده است. دلیلش این است که بخش عمده موفقیت در اجرای این طرح، فرهنگ‌سازی و تبلیغات گسترده است که مورد غفلت واقع می‌شود.
یزدان‌پناه با تأیید این مطلب گفت: این مسأله در شهرداری قم مورد توجه قرار گرفته. چون معتقدیم بر اساس برآوردهایی که صورت گرفته، ۲۵ تا ۳۰ درصد از اجرای طرح هوشمندسازی به مباحث فنی و ۷۰ تا ۷۵ درصد به مباحث فرهنگ‌سازی و قوانین و مقررات و ضوابط برمی‌گردد. به همین دلیل بحث تحول دیجیتال را در شهرداری شروع کردیم. این مدل که متناسب با شرایط بومی شهرداری قم طراحی شده، کار بسیار بزرگی است که با کمک اندیشمندان دانشگاهی و حوزوی قم در حال تدوین است. وی با بیان این‌که این طرح که یک کار بلندمدت است تاکنون در کشور انجام نشده اظهار کرد: مدل‌هایی که در بیشتر سازمان‌ها استفاده می‌شود مدل‌های غربی است که مناسب با شرایط و اقتضائات کشور ما نیست. ما می‌خواهیم شهرداری قم را با رویکرد دیجیتال متحول کنیم.
در این عرصه نمی‌شود از مدل‌های غربی استفاده کنیم چون در این مدل‌ها ابعادی دیده نشده که باعث می‌شود در عمل دچار چالش شویم. یزدان‌پناه گفت: مدل تحول بر اساس الگوی تحول می‌شود. الگوی تحول از کارهای حوزه علوم انسانی و مدیریت است و در این جا با اندیشمندان علوم انسانی و تحول در قم مواجه شدیم و نیروهای قوی در این حوزه شناسایی شده‌اند که می‌توانیم روی آنها حساب کنیم.
وی با بیان این‌که شکل‌گیری اتاق‌های فکر اندیشمندان از یک تا ۳ سال طول می‌کشد افزود: میز شهر در اندیشکده‌های پیشرفته ایجاد کرده‌ایم و روی نظریه شهر کار می‌کنیم. وقتی نظریه شهر را در الگوی اسلامی توسعه پیشرفت نداریم، بر اساس چه نظریه‌ای الگوسازی کنیم؟ این‌جاست که دچار چالش شده و بر اساس مدل‌های دیگر حرکت کردیم که این مدل‌ها بر اساس اقتضائات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی ایران نبوده. وی این رویه را مصداق خوبی از حرکت‌های از نظریه تا عمل دانست و گفت: معماری، طراحی و زیرساخت‌های نرم افزاری این طرح با فعالیت شبانه‌روزی کارشناسان سازمان فناوری اطلاعات ایجاد شده. توقع ما این است که استانداری به عنوان نماینده دولت در استان قم کمک کند که بتوانیم سایر دستگاه‌های شهر را به این زیرساخت متصل کنیم تا در نهایت شهر هوشمند شکل بگیرد.
- راه‌اندازی سامانه نقشه‌نمای شهر
رئیس سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری قم از راه‌اندازی سامانه نقشه‌نمای شهر خبر داد و گفت: در این سامانه زیرساخت جی ای اس ایجاد شده و خدمات مربوط به گردشگری به شهروندان ارائه می‌شود. به گفته «کوروش محمد حسینی»، این سامانه‌ها درگاه‌های اصلی خدمات شهرداری هستند که برای آنها اپلیکیشن‌های موبایلی هم طراحی شده است.
وی بیان کرد: سامانه‌های دیگری هم راه‌اندازی کردیم که بیشتر سامانه‌های اطلاع‌رسانی هستند. مثل سامانه شفافیت شهرداری که برای ارائه اطلاعاتی به شهروندان مورد استفاده قرار گرفته و در گذشته دسترسی به این اطلاعات خیلی آسان نبود. این سامانه از اسفندماه راه‌اندازی شده و اطلاعاتی مثل بودجه‌ها به تفکیک شهرداری و سازمان‌های وابسته به شهرداری از سال ۹۴ تا امسال و تعرفه‌های ارائه خدمات، قوانین و مقررات مرتبط با امور مردم و معرفی بخش‌ها در آن در نظر گرفته شده است. به گفته محمدحسینی، سامانه رصدخانه الکترونیکی شهرداری قم از دیگر سامانه‌هایی است که به بهره‌برداری رسیده و این سامانه، آمار و اطلاعات شهرداری را به صورت گرافیکی در اختیار شهروندان قرار می‌دهد.
وی یکی از طرح‌های مهم دیگر را «قم‌کارت» بیان کرد و گفت: قم‌کارت یک سامانه جامع پرداخت‌هاست. این سامانه دارای کیف پول الکترونیکی آنلاین است که شامل درگاه‌های الکترونیکی مثل پورتال و میز خدمت قابل ورود، مشاهده، شارژ، مشاهده سوابق تراکنش و سوابق مصرف خواهد بود. شهروندان می‌توانند کیف پول الکترونیکی را شارژ کنند و برای مراوداتی که با شهرداری دارند برای برخی سرویس‌ها استفاده کنند. مثل پرداخت کرایه الکترونیک در تاکسی که در ۲ ماه آینده راه‌اندازی می‌شود یا در زمینه پارک حاشیه‌ای، پلاک خودرو به صورت الکترونیکی به کیف الکترونیکی فرد متصل می‌شود تا بتواند به صورت خودکار هزینه توقف را پرداخت کند.
چرا شهر هوشمند؟
وقتی صحبت از شهر هوشمند می‌شود شاید در ذهن بسیاری از شهروندان این سئوال ایجاد شود که چه ضرورتی برای اجرای این طرح با هزینه‌های میلیاردی وجود دارد؟ رئیس ستاد شهر هوشمند شهرداری قم در پاسخ به این سئوال گفت: آسایش مردم یکی از دغدغه‌های جدی مدیران کشور و شهرهاست. در شهرهای دنیا در این رابطه فکر شده که به سمتی حرکت کنند که مردم دارای آسایش بیشتری باشند.
این یک هدف جهانی است که در برنامه‌های توسعه و پیشرفت برای کشورها پیش‌بینی شده و در زمان‌های مختلف و بنا بر فناوری‌های متنوع، تصمیم‌هایی گرفته شده است. «همایون یزدان پناه» افزود: در عصر حاضر که عصر فناوری اطلاعات است و با توسعه هوش مصنوعی، راهکار مناسب فعلی برای کاهش مشکلات مردم در حوزه‌های حمل و نقل، محیط زیست، ارائه خدمات به مردم از طریق حاکمیت، فرهنگ‌سازی و در نهایت زندگی راحت‌تر مردم رسیدن به شهر هوشمند است.
- درگاه‌هایی برای رسیدن به شهر هوشمند
وقتی قرار است خدمات الکترونیکی به شهروندان ارائه شود لازم است درگاه‌هایی ایجاد شود که شهروندان از طریق آنها به سامانه‌های نرم‌افزاری طرح هوشمندسازی متصل شوند تا سرویس‌ها و خدمات را دریافت کنند. در حال حاضر بیش از ۵۰ سامانه نرم‌افزاری در شهرداری قم وجود دارد و اگر همه سامانه‌ها در فضای اینترنت در اختیار شهروندان قرار گیرد دچار سردرگمی می‌شوند. از طرفی دیگر امروز دوره اپلیکیشن‌های موبایلی است و بسیاری از شهروندان توقع دارند خدمات از طریق موبایل به آنها ارائه شود. طبیعی است که در این قسمت باید یکپارچگی ایجاد شود و تعداد معدودی درگاه برای ارائه خدمات بر بستر وب و موبایل در نظر گرفته شود. به همین دلیل چند درگاه تدوین و طراحی شده که تعدادی از آنها به بهره‌برداری رسیده است.
رئیس سازمان فناوری اطلاعات وارتباطات شهرداری قم از طراحی جدید پورتال شهرداری به عنوان اولین درگاه یاد کرد و گفت: رویکرد این پورتال، اطلاع‌رسانی بود که بخشی از خدمات شهرداری روی آن پیاده‌سازی شد. اما از سال گذشته محوریت خدمات الکترونیک برای پورتال طراحی شد و این طرح اواسط سال گذشته به بهره‌برداری رسید. «کوروش محمدحسینی» گفت: درگاه دوم، میز خدمت الکترونیکی «قم‌یار» است که دستورالعمل فراسازمانی هم دارد و همه دستگاه‌ها مکلف هستند میز خدمت الکترونیکی را راه‌اندازی کنند. ما هم میز خدمت را با رویکرد یکپارچه و با تکیه بر زیرساخت‌های ایجاد شده طراحی و راه‌اندازی کردیم. این میز خدمت یک ماه پیش به بهره‌برداری رسیده و نزدیک به ۳۰ خدمت از طریق آن ارائه می‌شود.
وی از هماهنگی با کانون دفاتر پیشخوان دولت در شهر قم برای ارائه خدمات میز خدمت در این دفاتر خبر داد و افزود: در منطقه ۵ شهرداری کارشناسان ۳ دفتر پیشخوان دولت به صورت پایلوت آموزش دیده و با ما تفاهم‌نامه امضا کرده و نام کاربری دریافت کردند و آماده ارائه خدمات به شهروندان هستند. البته هماهنگی شده که خدمات میز خدمت در ۶۳ دفتر پیشخوان دولت در شهر قم ارائه شود.
در این دفاتر ۱۸ خدمت حوزه شهرسازی و ۶ خدمت حوزه شهروندی پیاده‌سازی شده، اما تلاش ما این است که خدمات بیشتری از جمله در حوزه‌های حمل‌ونقل عمومی، مدیریت پسماند، فضای سبز و... از طریق دفاتر پیشخوان دولت به شهروندان ارائه شود. وی افزود: درگاه دیگری که راه‌اندازی شده شبکه الکترونیکی خدمات هوشمند با نام اختصاری «شاخه» است که زیرساخت‌های آن شبیه به زیرساخت‌های فضای شبکه اجتماعی و رویکرد اصلی آن ارائه خدمات الکترونیک به جمع یا گروهی از شهروندان است. در حال حاضر سرویس همیاران بازیافت به صورت پایلوت روی این بستر راه‌اندازی شده که مربوط به حوزه مدیریت پسماند شهرداری است.
نظر شما