به گزارش خبرنگار همشهری آنلاین، این البته اولین بار نیست که سران دولت درباره این پول‌ها سخن می‌گویند. تقریبا از همان سال‌های ابتدایی دولت روحانی، مسئله آزادسازی وجوه بلوکه ایران همزمان با توسعه روابط با کشورهای شرق و غرب در ردیف محورهای گفت‌وگو در دیدارهای دوجانبه و چندجانبه قرار گرفت. این پول‌ها بیشتر مربوط به درآمدهای حاصل از فروش نفت ایران به چهار کشور چین، هند، کره جنوبی و ژاپن به عنوان خریداران اصلی نفت ایران بوده و بخش اعظم آن در این ۴ کشور بلوکه شده است.
اما روند آزادی پول‌های بلوکه چگونه بوده است؟ آذرماه ۱۳۹۲ بود که در سایه توافق ایران و ۱+۵ در ژنو و کاهش تحریم‌های هسته‌ای، این امید ایجاد شد که ایران بتواند بخشی از این پول بلوکه شده را بازپس گیرد. این امید البته واهی نبود و با این توافق، روند رفع انسداد از چهار میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار از درآمدهای نفتی بلوکه شده ایران در ژاپن کلید خورد و بخشی از پول طی ۶ ماه و در ۸ قسط به ایران بازگشت.
اولین قسط این پول‌ها به ارزش ۵۵۰ میلیون دلار بود که بهمن ماه ۱۳۹۲ از سوی ژاپن به حساب بانک مرکزی ایران واریز شد. قسط دوم به مبلغ ۴۵۰ میلیون دلار در ۱۲ اسفند ماه ۱۳۹۲ آزاد شد و در اختیار بانک مرکزی قرار گرفت. سایر اقساط نیز شامل ۵۵۰ میلیون دلار (هفتم مارس)، ۵۵۰ میلیون دلار (۱۰ آوریل)، ۴۵۰ میلیون دلار (۱۵ آوریل)، ۵۵۰ میلیون دلار (۱۴ مه)، ۵۵۰ میلیون دلار (۱۷ ژوئن) و ۵۵۰ میلیون دلار (۲۰ ژوئیه) بود.
تا پایان فروردین ۱۳۹۳ در مجموع دو میلیارد و ۴۵۰ میلیون و ۱۰۰ هزار دلار از دارایی‌های بلوکه ایران به حساب بانک مرکزی واریز شد. در آذرماه ۱۳۹۲ و قبل از اینکه ژاپن برای آغاز انتقال پول‌های بلوکه ایران آماده شود، وزارت دارایی ژاپن، کل مبلغ دارایی ذخیره ایران در این کشور را ۴.۷ میلیارد دلار اعلام کرد اما با وجود توافق آذرماه ۹۲ و بازگشت بخشی از پول‌های ایران، همچنان مبالغ قابل توجهی از اموال ایران نزد ژاپن باقی ماند.
تیرماه ۱۳۹۴ بود که ولی‌الله سیف رئیس کل بانک مرکزی در حاشیه یکی از جلسه‌های هیات دولت اعلام کرد: ۲۳ میلیارد دلار از اموال بانک مرکزی در کشورهای ژاپن، کره و امارات متحده عربی موجود است. ۶ میلیارد دلار از محل فروش نفت نیز در هند وجود دارد که پس از رفع تحریم‌ها آزاد خواهد شد.
با پیشرفت مذاکرات برجامی، امیدها برای بازپس‌گیری مبالغ دیگر پول‌های بلوکه ایران افزایش یافت ولی خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم‌ها و فشارها از سوی آمریکا، این روند را تا حدودی به محاق برد. هر چند جمهوری اسلامی ایران روابط خود را با دیگر کشورهای طرف برجام و همچنین سایر کشورهای قدرتمند حفظ کرد و در مواردی نیز گشایش‌های جدیدی را در رابطه با این کشورها ایجاد کرد.
یکی از این گشایش‌ها ناظر بر احیای روابط ایران و ژاپن است. سفر نخست وزیر ژاپن به ایران بعد از ۴۱ سال که در خرداد ۹۸ انجام شد و سفر آذرماه رئیس جمهوری ایران به ژاپن که پس از ۱۹ سال از آخرین سفر مقام ریاست جمهوری ایران به این کشور انجام شد، ناظران عرصه بین‌الملل را به واکاوی در آورده این روابط برای دو کشور ایران و ژاپن واداشت به طوری که برخی پشت پرده‌هایی برای این تجدید روابط تصویر کردند.
در یکی از این موارد، محمد مصطفی العمرانی، روزنامه‌نگار عرب پس از تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا و در آستانه سفر روحانی به ژاپن، در رای‌الیوم نوشت: «توافق برای تبادل زندانی‌ها، بین دو کشور ایران و آمریکا درهای بسته زیادی را باز کرده و امیدها را برای ادامه گفتگوها و لو به صورت تدریجی و جزئی زنده می‌کند. در ضمن توافق‌های صورت گرفته، آمریکا با پرداخت عواید سابق واردات نفت ایران از سوی ژاپن، موافقت نموده است، که میزان آن به ۲۰ میلیارد دلار می‌رسد.»
پس از انتشار این یادداشت، در برخی رسانه‌های بیگانه از جمله ایندیپندنت فارسی نیز این مضمون انتشار یافت که «سفر ۲۸ آذرماه روحانی به ژاپن با این هدف تنظیم شده تا ۲۰ میلیارد دلار از بدهی نفتی ژاپن - که به دلیل تحریم‌ها بلوکه شده است - به دست جمهوری اسلامی برسد.»
ادعای رسانه‌های بیگانه دو گزاره مهم داشت، اول اینکه مبلغ بلوکه ایران در ژاپن ۲۰ میلیارد دلار است و دوم اینکه آزادسازی این مبلغ نیاز به موافقت آمریکا دارد اما بررسی‌های خبرنگار ما نشان می‌دهد که هر دو گزاره ادعایی نادرست است؛ درباره مبلغ بدهی نفتی ژاپن به ایران، به گفته یک منبع معتبر نزدیک به دولت، رقم ۲۰ میلیارد دلار فاصله فاحشی با واقعیت دارد و کل بدهی نفتی ژاپن کمی بیش از یک و نیم میلیارد دلار است.
گزاره دوم هم که آزادی پول‌های ایران را منوط به مجوز آمریکا می‌داند، با سخنان رئیس‌جمهور در ژاپن نقض شد. چه آنکه روحانی پیش از ترک توکیو در جمع شماری از مدیران ارشد بخش‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ژاپن ارتباط بین آزاد شدن پول‌های بلوکه ایران و تحریم‌های آمریکا را رد کرد و گفت: امیدوارم شما و همچنین دولت ژاپن تلاش کنید پول‌های ما که در بانک ژاپن مسدود شده، آزاد شود و ما بتوانیم از این پول‌ها استفاده کنیم. این ارز به فروش نفت ما قبل از تحریم آمریکا مربوط می‌شود بنابراین، این حق طبیعی ماست که این پول به ما برگردانده شود.
نظر شما