دلیل انتخاب این روز، آن است که چندین سال پیش، اتحادیه جهانی سازمان‌های کوه‌نوردی(UIAA) که همان فدراسیون جهانی این ورزش به شمار می‌آید، روز 26سپتامبررا «روز کوهستان پاک» خواند و از همه کوه‌پیمایان خواست که در نزدیک‌ترین یکشنبه به این روز، به پاکسازی منطقه‌های کوهستانی بپردازند.
در ایران، از سال 1367 فدراسیون کوه‌نوردی به مدت چند سال، چهارم مهرماه را روز پاکسازی کوهستان خواند، اما تقریباً 6-5 سال بعد، اعلام «رسمی» این روز، از سوی فدراسیون کوه‌نوردی یا هیات‌ها (شاخه‌های شهرستان فدراسیون) کنار گذاشته شد و فقط سازمان‌های غیردولتی، به این مناسبت هر سال برنامه‌های پاکسازی مسیرهای کوهستانی از زباله و کارهای آموزشی رودررو با مردم را در این زمینه داشته‌اند.
لازم به یادآوری است که در سال‌های اخیر، در پایگاه اینترنتی و نشریه UIAA هم چیزی در مورد روز پاکسازی کوهستان نوشته نمی‌شود.به هر حال، چراغ سنت پسندیده برگزاری برنامه‌های پاکسازی، اگرچه کم‌فروغ، به هرحال به دست گروه‌های کوه‌نورد و دوستدار کوهستان روشن نگاه داشته شده است.
در گوشه و کنار جهان، هرچند گاه یک بار، خبری از گروه‌های داوطلب (یا حمایت‌شده از سوی پاره‌ای سازمان‌ها و شرکت‌ها) می‌شنویم که مثلاً عازم پاکسازی مسیرهای صعود اورست، کی 2 (دومین قله بلند جهان) یا جاهای دیگر شده‌اند. در ایران، در نخستین جمعه پس از چهارم مهر، کوه‌نوردان در پاره‌ای مبدأهای کوه‌پیمایی، پارچه‌نوشته‌هایی نصب می‌کنند و با پخش کیسه‌های زباله و بروشورهای هشداردهنده، می‌کوشند توجه مردم را به لزوم حفاظت از محیط‌های کوهستانی جلب کنند.
امسال، در تهران، شهرداری(از طریق ستاد محیط‌زیست و توسعه پایدار) از تعدادی سازمان‌های دولتی و مردم‌نهاد (NGO) فعال در زمینه کوه‌نوردی و حفاظت محیط‌های کوهستانی دعوت کرد تا مراسم روز پاکسازی کوهستان را به شکلی پرشورتر برگزار کنند. پس از چندین نشست، قرار شد که پیش ازآغاز ماه رمضان و در روز پاکسازی، جمعه 31شهریور در بوستان جمشیدیه (ابتدای مسیر کوه‌پیمایی کلک‌چال) «جشنواره پاکسازی کوهستان» با برنامه نمایش عروسکی، موسیقی، مسابقه نقاشی برای کودکان و... اجرا شود. در عین حال انجمن کوه‌نوردان ایران قبول کرد که در پنج مسیر شمال تهران (دارآباد، کلک‌چال، سربند، ولنجک، درکه) و قله توچال، با کمک‌گرفتن از کوه‌پیمایان گذری، در روزهای 30 و 31 شهریور به پاکسازی بپردازد.
با پیگیری‌های گروه دیده‌بان کوهستان و انجمن کوه‌نوردان، در مسیرهای کوه‌پیمایی نزدیک به چندین شهر دیگر هم برنامه‌های پاکسازی اجرا شد. تا جایی که اطلاع یافته‌ایم، در کلاردشت (بخشی از مسیر رودخانه سردابرود)، در تنکابن (منطقه دریاسر)، در سوادکوه (منطقه ورسک)، در ماسوله (مسیر قله شاه‌معلم)، در مشهد (کوه‌های خلج و اخلومد) در بابل، قائم‌شهر، ساری، کرمان، دیواندره و چند شهر دیگر کردستان، زاهدان، سمنان و... نیز برنامه‌های کوچک و بزرگ پاکسازی اجرا شده و در بعضی جاها پوشش رسانه‌ای خوبی توسط صداوسیما و روزنامه‌های استانی ایجاد شده است. مجموعه این برنامه‌ها توانست به پاکیزه‌شدن چند نقطه و تا حدودی به گسترش فرهنگ حفاظت از محیط‌زیست - و به طور خاص، محیط کوهستان - کمک کند.
کوه‌ها نقشی بسیار مهمی در چرخه زیست دارند. آنها منبع عمده آب‌های شیرین، زیستگاه گونه‌های متنوع جانوری و گیاهی، پناهگاه پاره‌ای از گونه‌ها که پیش از دست‌اندازی‌های گسترده انسان در دشت‌ها می‌زیسته‌اند، منبع بزرگ علوفه و چوب و مواد معدنی و گیاهان دارویی و خاستگاه فرهنگ‌های گوناگون هستند. تقریباً زندگی هیچ‌کس در کره زمین ناوابسته به کوهستان نیست و حتی آنانی که مستقیماً از منابع کوهستانی استفاده نمی‌کنند، به‌طور غیرمستقیم از آن سود می‌برند. کافی است توجه داشته باشیم که کوه‌ها یکی از منابع کلیدی انرژی هستند. آنها سوخت‌های زیستی (biomass) مانند «چوب» بقایای کشاورزی، فضولات جانوری و نیز سوخت‌های جایگزین‌ناشدنی مانند زغال‌سنگ و گاز و انرژی برقابی را تأمین می‌کنند. همچنین کوه‌ها منبع بالقوه بسیار خوبی برای انرژی‌های پاک مانند انرژی باد و خورشید هستند.
جامعه‌های کوه‌نشین سهم مناسبی از مواهب کوهستان ندارند و برای مثال، انرژی‌هایی که از کوهستان سرچشمه می‌گیرد، اساساً نصیب سرزمین‌های پایین‌دست می‌شود. کوه‌نشینان، همچنان مجبور به استفاده از بوته‌ها و درختان برای سوخت هستند که این، برای سلامت خودشان و حفظ سلامت محیط‌زیست زیانمند است.سده‌ها است که آدمیان به بهره‌کشی از کوهستان مشغول‌اند ( و این در دهه‌های اخیر شدت بسیار یافته است) اما در اندیشه حفظ کوه‌ها نبوده و مسئولانه از آنها استفاده نکرده‌ند. در ایران، چرای مفرط، ساخت و ساز، معدن‌کاوی، جنگل زدایی و گردشگری ناسالم، کوه‌ها را دستخوش تخریب و آلودگی شدید ساخته است. لازم است که دولت و ملت با بازنگری در شیوه‌های گذشته، این روند را معکوس کنند.
*مدیر گروه دیده‌بان کوهستان انجمن کوه‌نوردان ایران
