همشهری‌آنلاین: مردم استان خراسان‌جنوبی از دیرباز با طبیعت سرسخت این منطقه کویری دست و پنجه نرم کنند. آنها در طول تاریخ توانسته‌اند زندگی پایداری را در شرایط سخت پدید آورند. همین مساله باعث شده‌است تا خصلت‌های فرهنگی و تاریخی خود را داشته‌باشند. نگاهی به تاریخ زندگی مردم این سامان خود گواهی بر این مدعاست. کشاورزی، باغداری، پیشه‌وری و دامداری از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی مردم خراسان‌جنوبی است و همین مساله روی فرهنگ و باورهای آنها تاثیر به‌سزایی گذاشته‌است.
بیرجندی‌ها اسفندماه را «ماه نوروز» می‌نامند و آن را مقدمه بهار می‌شناسند و برای استقبال از نوروز آیین‌هایی از جمله کاشت سرسوزی، سمنوپزان، رسم شاه مولایی، حنابندان، کوزه‌شکنی، نان‌پزان، ریگ و کوزه، شیرینی‌پزان، پرداخت دین، فاتحه‌خوانی، خانه‌تکانی سال نو و آماده‌کردن آجیل شب عید مانند کشمش، عناب، نقل و تفت دادن یا شور کردن تخمه و پسته را انجام می‌دهند.
ریگ وَ کوزه
در برخی روستاهای خراسان جنوبی از جمله مناطق خضری مردم کارهای جالبی در کنار مراسم چهارشنبه سوری اجرا می‌کنند. اگر چهارشنبه آخر سال مصادف با شب چهارده ماه باشد، هر خانواده، به تعداد افراد خانوار، سنگ‌های کوچکی را داخل یک کوزه می‌ریزند، آن گاه کوزه را داخل تنور و رو به قبله قرار می‌دهند. در شب چهارشنبه‌سوری، ریگ‌ها را از کوزه خارج می‌کنند و هم زمان با خارج‌کردن سنگ‌ها، یکی از اعضای خانواده شعری دوبیتی یا تک بیتی‌ای را به نیّت دیگران می‌خواند و به این ترتیب فال هر کدام را در سال آینده پیش‌بینی می‌کند. این مراسم به نام «ریگ وَ کوزه» معروف است.
کوزه‌شکنی در قاین
«فریبا کاهنی»، کارشناس مردم‌شناسی اهل خراسان جنوبی گفته‌است: «مراسم کوزه‌شکنی یکی از آداب و رسوم پایان سال مردم قاین است که از دیر باز در این شهرستان اجرا می‌شود. برای اجرای این مراسم در کوزه‌های کهنه و قدیمی چند تکه زغال، کمی نمک و یک سکه می‌اندازند. سپس کوزه را به دور سر خود و افراد خانواده می‌چرخانند و از سر در حیاط خانه به داخل کوچه می‌اندازند. در پایان این مراسم نیز کوزه‌ای نو و تمیز را از چشمه آب یا قنات پر می‌کنند و به داخل خانه می‌آورند.
همچنین در برخی روستاهای خراسان جنوبی مردم عصر چهارشنبه آخر سال مقداری هیزم به پشت بام‌ها می‌برند و در کوزه‌ای مقداری آب، نمک، زغال و جو می‌ریزند.
بعد مقداری از آب کوزه را در چهارگوشه بام خالی می‌کنند، سپس بالای سر در ورودی منزل آمده، کوزه را محکم به زمین می‌کوبند و این بیت را می‌خوانند: «درد و بلای جونم هَتو کوزه ریزه / او درد و بلای کوزه، هَتوکوچه ریزه».
در برخی نقاط هم رسم بوده‌است که داخل کوزه مورد نظر چند سکه و انگشتری بگذارند. همچنین به دسته کوزه هم یک دستمال با رنگی یا چارقد و لچک گره می‌زدند که هر یک دارای مفهومی بود.
پس از شکستن کوزه و ریختن محتوای آن، اولین رهگذر بنا به سلیقه و احتیاج و ذوق خود از محتوای کوزه شکسته انتخاب می‌کرد. همچنین در نقاطی نیز عمل شکستن کوزه‌ها از بالای بام و پرتاب آن به داخل کوچه بیشتر توسط دختران دم‌بخت انتخاب می‌شد که با لباس‌های محلی و نو با رنگ‌های شاد و گرفتن کوزه با دو دست در بالای سر و سپس پرتاب‌کردن آن منظره‌ای بسیار دیدنی بود.
همچنین رسم بود اگر پسر جوانی قصد ازدواج داشت باید از این فرصت استفاده می‌کرد و سکه و انگشتری و چارقد را برمی‌داشت و آن را به عنوان نشانه و علاقه به خانواده‌ای که قصد وصلت با دختر آنان را داشت،تحویل می‌داد. پسر جوان باید انگشتری کوزه شکسته شده را به دست عروس می‌کرد و می‌گفت : «بُو مدیم بُو مدیم / کِلِکی بیَردیُم».پسران دم‌بخت که قصد ازدواج داشتند همچنین کوزه تازه‌ای می‌خریدند و آن را از آب قنات پر می کردند و به خانه پدر زن آینده خود می‌رفتند و دخترشان را خواستگاری می‌کردند. بعد از مراسم کوزه‌شکنی خانواده‌ها رسم آتش روشن‌کردن و پریدن از روی آن را به‌جا می‌آورند. کوزه‌شکنی در قاین به شماره ۸۱۷ در چهار بهمن‌ماه ۹۱ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده‌است.
نظر شما