به گزارش همشهری آنلاین به نقل از ایسنا، دکتر نادرقلی ابراهیمی با اشاره به اثرات تغییر اقلیم در زمین، گفت: قسمت اعظم کشور ایران از نظر تقسیم‌بندی اقلیمی در منطقه خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد، زمان ریزش‌های جوی در فصول مختلف تغییر یافته، ضمن آنکه ریزش‌هایی که رخ می‌دهد، با شدت‌های زیاد در مدت کم است.
به اعتقاد دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، به طور قطع نمی‌توانیم اعلام کنیم وارد دوره ترسالی و یا خشکسالی شده‌ایم، ولی می‌توان اعلام کرد که ما با طبیعت به گونه‌ای بد، غیر طبیعی، بخشی و غیرعلمی رفتار کردیم که باعث به هم خوردن سیستم شده است. باید خود را برای شرایط مختلف جوی آماده کنیم.
ابراهیمی خاطر نشان کرد: به عنوان مثال در استان لرستان در طی هفته گذشته بارشی به میزان حدود ۱۲۰ تا ۱۶۰ میلی‌متر رخ داده است و این میزان زیاد است و حدود یک سوم متوسط بارندگی‌های استان است.
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب و خشکسالی معاونت علمی در پاسخ به این سوال که آیا وارد دوره ترسالی و یا خشکسالی شده‌ایم، تاکید کرد: در این زمینه هیچ کس به طور قطع نمی‌تواند اظهار نظر کند، ولی آنچه که می‌توان بر روی آن صحه گذاشت، موضوع تغییر اقلیم و ایجاد شرایط غیر عادی جوی است که در کل کره زمین با دخالت‌های بی‌جای بشر و به هم خوردن تعادل هیدرولوژی و اقلیم در حال رخ دادن است.
وی تاکید کرد: ما بر این اساس باید خود را برای شرایط مختلف جوی آماده کنیم که یکی از اثرات بارز آن وقوع سیل است. ماه گذشته سیل در سیستان و بلوچستان رخ داد و اکنون شاهد وقوع سیل در استان لرستان هستیم.
به گفته ابراهیمی، در بارش‌های استان سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان در مدت زمان کمی حدود ۷۰ تا ۱۳۰ میلی‌متر بارندگی رخ داد و بر اثر این بارش‌ها تعداد زیادی از شهرها و روستاهای این استان‌ها تحت تاثیر اثرات مخرب سیل قرار گرفتند. در شرایطی که با وجود "هوتک‌ها" و "خوشاب‌ها" که دانش ارزشمند و فناوری بالای نیاکان ما در بلوچستان هستند و متاسفانه به بوته فراموشی سپرده شده و تخریب شده‌اند، سیل به جای نعمت به نقمت تبدیل شد.
وی اضافه کرد: در جنوب شرق کشور دانش و فناوری بومی به نام "هوتگ" و "خوشاب" وجود داشت. این‌ها گودال‌های بزرگی هستند که به صورت سنتی آب سیلاب‌ها را جمع‌آوری و آب‌ها را به دل زمین هدایت کرده و از این طریق تغذیه طبیعی سفره‌های زیر زمینی با سیلاب انجام می‌شود و از سوی دیگر آب کشاورزان و احشام را تامین می‌کردند، ولی به بسیاری از این فرصت‌ها توجه نشده و از بین رفته‌اند که البته با هماهنگی مدیران مربوط در استان موضوع احیای این سازه‌ها با مشارکت مردم و از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان در دست پیگیری است.
- بارش‌های حدی چالش جدید کشور
ابراهیمی با بیان اینکه در حال حاضر بارش‌های حدی به طور غیر عادی رخ می‌دهد و شرایط جدیدی را برای کشور ایجاد کرده است، گفت: در خصوص رودهای "کشکان" و "خرم‌رود" در استان لرستان و ادامه آن‌ها که حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیارد لیتر آب را وارد استان خوزستان می‌کند، بحث مدیریت آب و ساماندهی رودخانه‌ها و حوضه‌های آبخیرداری و توجه به بالادست بسیار مهم است.
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب و خشکسالی معاونت علمی اضافه کرد: در این راستا در این ستاد مطالعات ارزشمند و کاربردی در زمینه پهنه‌بندی و تهیه نقشه‌های سیل مناطق مختلف کشور از جمله لرستان، گلستان و خوزستان داشته‌ایم و نقشه‌های پهنه‌بندی مناطق سیلابی با دوره بازگشت ۵۰ ساله را تهیه و ارائه کرده‌ایم و این فرصت را داشتیم و داریم که بر اساس سطح ارتفاع آب در دوره‌های بازگشت ۵۰ ساله مشخص کنیم که تا چه حدودی حریم رودخانه‌ها رعایت و عملیات آبخوان‌داری، پخش سیلاب و آبخیزداری انجام شود تا مشکلات ناشی از سیل به حداقل رسیده و یا رخ ندهد.
وی با تاکید بر اینکه برای مقابله با سیل راهکارهای علمی وجود دارد، خاطر نشان کرد: مهمترین چالش بارش‌های شدید برای مراتع کشور، فرسایش آبی است.
ابراهیمی با بیان اینکه ما در کنار فرسایش بادی، فرسایش آبی نیز داریم، گفت: فرسایش آبی موجب می‌شود که خاک حاصلخیز زراعی و مرتعی کشور از دست برود، در حالی که دوره بازتولید و تجدید حیات خاک حاصلخیز چند ده سال و بعضا ۱۰۰ ساله است تا یک سانتی‌متر خاک زراعی تولید شود.
وی اضافه کرد: از سوی دیگر به دلیل عدم مدیریت صحیح در حوضه آبخیز موجب شده که پوشش‌های گیاهی از دست برود. پوشش گیاهی از هر نوع چه به صورت بوته‌ای و چه به صورت درختی در زمان بارندگی به صورت اسفنج عمل می‌کند و آب را جذب کرده و اجازه ایجاد رواناب‌ها را نمی‌دهد.
به گفته وی، در صورتی که پوشش گیاهی نباشد، به سرعت ایجاد رواناب می‌کند و در نتیجه فرسایش رخ می‌دهد و خاک زراعی و مرتعی ارزشمند ما از دست خواهد رفت.
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب و خشکسالی معاونت علمی افزود: در استان سیستان و بلوچستان بعضی فرسایش‌های خندقی شدید به نام "گرگرو" وجود دارد و در سیلاب‌های اخیر این گرگروها به دلیل بارش‌های شدید آنقدر عمیق و تعریض شده‌اند که قسمت اعظم خاک زراعی در حاشیه و بستر را از منطقه خارج کرده و یا به سمت دریای عمان هدایت می‌کنند و این امر شرایط مورفولوژی منطقه را تغییر داده و از نظر زیست محیطی تغییرات عمده‌ای را ایجاد کرده است.
- پیشنهاد برای مدیریت بحران آبی
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب و خشکسالی به بیان راهکارهای مدیریت منابع آب پرداخت و گفت: استفاده از انواع روش‌های بیولوژیکی، مکانیکی، آبخیزداری، پخش سیلاب و آبخوان‌داری و حفظ رطوبت خاک در حوضه‌های بالادستی از جمله راهکارهای مدیریت منابع آب است و در صورت جاری شدن سیل نیز می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های خشکه رودها، نیز قسمت اعظمی از رواناب‌ها را مهار کرد.
ابراهیمی، احداث سدهای زیرزمینی و احداث سازه‌های کوچک آبخیزداری را از دیگر راهکارهای کنترل سیل دانست و گفت: علاوه بر آن باید پوشش گیاهی در بالادست با روش‌هایی چون بذرپاشی با پهپاد و یا از طریق جوامع محلی و مرتع‌داران با بوته‌کاری تقویت شود.
وی تضمین پایداری این روش‌ها در مدیریت سیلاب را در گرو اجرای آن توسط مردم دانست و گفت: اگر دستگاه‌های متولی دولتی هر چند که بزرگترین اقدامات را انجام دهند، اما جوامع محلی در برنامه‌ریزی و اجرای آن مشارکت نداشته باشند، قطعا برنامه‌های کنترل سیل به هدف نخواهد رسید و پایدار نمی‌ماند.
- نقش تالاب‌های خشک در کنترل سیل
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب و خشکسالی در خصوص نقش تالاب‌های خشک در مهار سیل، گفت: یکسری تالاب‌های طبیعی مانند گاوخونی، بختگان، میقان و یا دریاچه ارومیه بخش عمده‌ای از رواناب‌های ناشی از سیل را جذب می‌کنند، ولی شرایط رخ داده به دلیل بر هم خوردن نظام حوزه آبخیز به گونه‌ای است که بخش عمده‌ای از سیلاب به این نواحی نمی‌رسند و یا اگر به این تالاب‌ها برسند، در طول مسیر شرایطی ایجاد می‌شود که انتظارات ما برآورده نمی‌شود.
ابراهیمی ادامه داد: به طور طبیعی اکثر دشت‌ها و تالاب‌های استان خوزستان با مسائل مختلفی روبرو هستند که فعالیت‌های غیر متعارف برون و درون کشور این تالاب‌ها را خشک و به کانون‌های ریزگرد تبدیل کرده است. اگر چه با همت مردم و بخش‌های اجرایی طی سه سال گذشته یکی از بزرگترین کانون‌های گرد و غبار در جنوب شرق اهواز کنترل و مدیدیت شد.
وی ایجاد انواع سازه‌ها با کارکردهای غیر متعارف با شرایط هیدرولیکی در رودخانه‌ها و تصرف حرایم رودها و انحراف آب را از جمله دلایل ایجاد تخریب ناشی از رفتار سیل نام برد و گفت: ما نمی‌توانیم با آب، بازی کنیم؛ بلکه باید با آب به گونه‌ای رفتار کنیم که شرایطی علیه نظام طبیعی ایجاد نشود. ولی در حال حاضر ما با طبیعت به گونه‌ای بد، غیرطبیعی، بخشی و غیر علمی رفتار کرده‌ایم که باعث به هم خوردن سیستم شده است. هر چند هنوز دیر نیست و می‌توانیم با استفاده از دانش بومی و نوین و کارکرد عقلانیت به دور از تعصبات بخشی و در یک نگاه جامع همه اجزا را در قالب طرح جامع مدیریت حوزه آبخیز با هم و مکمل هم دیده و به یاری خدا و همت والای مردم ایران طرحی نو در اندازیم.
نظر شما