سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۰۱ توسط چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تاسیس شد. به غیر از ازبکستان، دیگر کشورهای تاسیس کننده این سازمان از اعضای شانگهای ۵ بودند که در سال ۱۹۹۶ تاسیس شده‌بود.
در سال ۲۰۰۱ که نشست سالانه سران این گروه در شانگهای برگزار می‌شد، ابتدا ۵ کشور عضو، ازبکستان را به عضویت پذیرفتند و سپس سران ۶ کشور در ژوئن سال ۲۰۰۱ بیانیه سازمان همکاری شانگهای را امضا کرده و به این سازمان رسمیت بخشیدند.این شورا هر سال تشکیل جلسه داده و درباره مسائل همکاری دوجانبه گفت‌و‌گو می‌کند.
بیشتر محورهای همکاری و مذاکره سران این سازمان مسائل امنیتی، مبارزه با تروریسم و مواد مخدر در مرزها و دیگر موضوعات امنیتی دوجانبه و چند جانبه منطقه‌ای است.
کشورهای عضو تاکنون چند رزمایش مشترک نظامی هم برگزار کرده‌اند که اولین آن در سال ۲۰۰۳ در قزاقستان و دومین آن در چین بود.
بعد از برگزاری اولین رزمایش مشترک نظامی میان چین و روسیه در چارچوب همکاری‌های سازمان شانگهای در سال ۲۰۰۵، مسکو از پیوستن هند به چنین رزمایش‌هایی در آینده خبر داد.
کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در اکتبر سال گذشته توافقنامه‌ای را با سازمان پیمان امنیت جمعی در تاجیکستان به امضا رساندند که موضوع آن گسترش همکاری‌های دو طرف درباره موضوعاتی مانند امنیت، جرم و جنایت و قاچاق مواد مخدر است.
این کشورها همچنین متعهد به گسترش همکاری‌های اقتصادی در کنار مناسبات امنیتی هستند. نخست‌وزیر چین پیشنهاد تشکیل یک منطقه آزاد تجاری را در حوزه این کشورها داده است اما هنوز این پیشنهاد عملی نشده‌است.
زبان رسمی این سازمان چینی و روسی است و شاید همین موضوع در ابتدای امر روشن‌کننده ساختار و چگونگی نفوذ قدرت در این سازمان است. سازمان همکاری شانگهای دورنمای پیوستن اعضای جدید را همواره به عنوان یک گزینه مطرح می‌کند.
مغولستان اولین کشوری بود که در سال ۲۰۰۴ دعوتنامه رسمی حضور در این سازمان به عنوان عضو ناظر را دریافت کرد. پاکستان، هند و ایران در سال ۲۰۰۵ چنین دعوتنامه‌ای دریافت کردند. ایران و پاکستان تلاش می‌کنند تا به عنوان اعضای رسمی و تمام وقت وارد این سازمان شوند اما هند و مغولستان چنین تمایلی نشان نمی دهند.
اعضای رسمی و ناظر سازمان همکاری شانگهای در کنار هم بزرگترین قدرت نظامی و اقتصادی جهان را تشکیل می‌دهند. این کشورها همچنین بزرگترین تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی هم هستند.
این درحالی است که این کشورها ۲۵ درصد خاک کره زمین را به خود اختصاص داده‌اند. آمریکا در سال ۲۰۰۵ درخواست کرد که به عنوان عضو ناظر در این سازمان حاضر باشد اما درخواست او رد شد.
