چنان‌که روز پنجشنبه، جانشین دبیر کل ستاد مبارزه با مواد‌مخدر، با بیان اینکه تا به حال نوشابه‌های انرژی‌زای خارجی را از نظر مواد تشکیل دهنده بررسی نکرده‌ایم، گفت: بعید است این نوشابه‌ها حاوی مواد روانگردان باشند اما بررسی می‌کنیم.
به‌دنبال آن رسانه‌های محتاج سوژه هم سراغ معاون غذا و داروی وزارت بهداشت رفتند و موضوع را از او سؤال کردند که البته پاسخی بهتر از این نشنیدند: نوشابه‌های انرژی‌زا قطعاً برای جوانان و مردم عادی توصیه نمی‌شود و فقط برای ورزشکارانی که بیش از 3 ساعت در روز ورزش سنگین می‌کنند، مناسب است؛ چون بدنشان به انرژی زیادی نیاز دارد.
توضیحات محمدرضا جهانی، دبیر کل ستاد مبارزه با مواد‌مخدر درباره نوشابه‌های انرژی‌زا این بود: موضوع اینکه نوشابه‌های انرژی‌زا حاوی مواد روانگردان هستند یا نه موضوعی قابل بررسی است اما چون این نوشابه‌ها قبل از توزیع در کشور از طرف وزارت بهداشت کنترل می‌شوند بعید است که حاوی مواد روانگردان و اعتیاد‌آور باشند با این حال من نمی‌توانم این موضوع را تکذیب یا تأیید کنم اما در ستاد مبارزه با مواد‌مخدر این موضوع را بررسی می‌کنیم.
البته جانشین دبیر کل ستاد مبارزه با مواد‌مخدر با بیان اینکه خیلی وقت‌ها اثبات خطرناک بودن یک ماده از نظر علمی طول می‌کشد، گفت: مثلا در مورد کراک افکار عمومی و مردم عادی معتقدند که مصرف این ماده موجب لیز شدن و کرم خوردن بافت‌های بدن می‌شود اما اثبات این موضوع از نظر علمی کار سختی است.
مصرف کراک ممکن است برخی بافت‌های بدن را لیز کند اما اینکه الزاماً تمام بدن را کرم بزند از نظر علمی اثبات نشده. تحلیل من این است که چون اکثر معتادان در محل‌های کثیف و آلوده زندگی می‌کنند، ممکن است محل تزریق آلوده شود، عفونت کند و آبسه شود و آسیب آن موجب از بین رفتن بافت‌های بدن شود.
رسول دیناروند اما در پاسخ به پرسش خبرگزاری فارس، توصیه کرد: این نوشابه‌ها برای جوانان و مردم عادی مناسب نیست زیرا حجم زیادی از گلوکز و انرژی وارد بدنشان می‌شود بدون اینکه نیاز داشته باشند و مصرف این نوشابه‌ها جز اینکه منجر به چاقی و افزایش وزن آنان می‌شود، نتیجه دیگری ندارد.
وی در مورد عامل نشاط بخشی این نوشابه‌ها و اینکه آیا این نوشابه‌ها حاوی مواد روانگردان هست یا نه هم گفت: قطعا نوشابه‌هایی که با مجوز رسمی وزارت بهداشت توزیع می‌شود، حاوی مواد روانگردان و اعتیاد آور نیست و حتی به میزان خفیف هم مواد روانگردان در نوشابه‌های انرژی‌زای مجاز وجود ندارد. وی ادامه داد: البته گاهی ممکن است وارد‌کنندگان و توزیع‌کنندگان این نوشابه‌ها برای اینکه افزایش عرضه داشته باشند و برای جذب جوان‌هایی که به‌دنبال مصرف این مواد برای شادی هستند، چنین مسائلی را مطرح کنند.
دیناروند گفت: فرآورده‌ها و نوشابه‌های انرژی‌زای مجاز به هیچ عنوان حاوی مواد غیرمجاز نیستند و اگر هم خاصیت نشاط بخشی داشته باشند با استفاده از مواد مجاز است که مصرف آنها جرم نیست؛ جرم این است که از فرآورده‌های غیرمجاز برای نشاط استفاده شود.
نوشابه‌های بدنام یا خوشنام؟
Jolt Cola (نوشابه‌ای با میزان کافئین بالا) به‌عنوان اولین نوشابه انرژی زا در سال 1980 در آمریکای شمالی به بازار آمد که در آن درصد کافئین و شکر بیشتر از حد معمول بود و خریداران آن اغلب جوانان و افراد پرتحرک بودند. هر چند خریداران نوشابه‌های انرژی زا می‌دانستند که این نوشابه‌ها صددرصد سالم نیستند اما همین که به آنها این امکان را می‌داد که ساعات بیشتری از روز را با انرژی به کار بپردازند، برایشان کافی بود.
این نوشابه هنوز به‌عنوان یک نوشابه انرژی زای شناخته شده در سراسر دنیا به فروش می‌رسد و در بین هکر‌ها و به‌طور کلی افرادی که ساعت‌ها مقابل کامپیوتر می‌نشینند و کمتر می‌خوابند، بیشترین مصرف را داراست. در آسیا، در کشور ژاپن قدمت این نوشابه‌ها به سال ۱۹۶۰ برمی گردد که البته در آن زمان این نوشیدنی در بطری‌های دارو به فروش می‌رسید و آن دسته از کارگران ژاپنی که مجبور بودند شب‌ها بیدار بمانند از آن استفاده می‌کردند.
ترکیب عمده نوشابه‌های انرژی زا کافئین است. نوشابه‌های انرژی زا به‌طور متوسط حاوی 60 تا 80 میلی گرم کافئین هستند. (به‌طور نمونه نوشابه‌های کولا حاوی 50 میلی گرم و یک فنجان قهوه حاوی 60 تا 90 میلی گرم کافئین است). کافئین علاوه بر اینکه یک محرک است، به‌عنوان یک چربی سوز نیز به حساب می‌آید و در بیش از 60 گیاه یافت می‌شود. کافئین یک محرک برای سیستم عصبی مرکزی است و به‌طور موقت باعث رفع خواب آلودگی می‌شود.
از سایر اثرات کافئین روی بدن می‌توان به رفع خستگی، افزایش تمرکز، اتساع عروق خونی، ادرارآوری، شل کردن عضلات صاف نایچه‌ها و افزایش اسید معده اشاره کرد.
البته مصرف بیش از اندازه کافئین باعث ایجاد وابستگی به کافئین با عنوان «کافئینیسم» می‌شود که علائمی نظیر اضطراب، تحریک‌پذیری، انقباض عضلات، عصبی بودن، بی‌خوابی، تپش قلب و زخم معده را به همراه دارد.
تائورین از گروه آمینواسیدهای غیرضروری است که در اغلب نوشابه‌های انرژی‌زا هست. از جمله نقش‌های تائورین در بدن می‌توان به ساخت بافت عضلانی اشاره کرد. تائورین از اجزای اصلی صفرا است که به‌منظور هضم چربی‌ها، کنترل کلسترول خون و جذب ویتامین‌های محلول در چربی به آن نیاز داریم. تائورین به همراه روی برای سلامتی چشم‌ها و حس بینایی لازم است. این ماده یک آنتی‌اکسیدان نیز محسوب می‌شود.
تائورین موجود در نوشابه‌های انرژی زا باعث تحریک سیستم عصبی، افزایش انرژی، رفع خستگی، نشاط آوری، افزایش استقامت و رفع استرس می‌شود. البته برخی از پژوهش‌ها حاکی از آن است که تائورین احتمال مصرف الکل را در مصرف کنندگان افزایش می‌دهد.
نکته مهمی که در صحبت‌های معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت هم از ان غفلت شده این است که نوشابه‌های انرژی زا با نوشابه‌های ورزشی (sports drinks) متفاوت هستند. اکثر نوشابه‌های انرژی زا شکر و کافئین فراوان دارند، در حالی که نوشابه‌های ورزشی برای متعادل کردن میزان مواد قندی، آب و مواد مغذی مصرف می‌شوند و درصد به کار رفته این مواد در آنها معادل مقداری است که در بدن موجود است.
