ایران قبلا در این زمینه طرحی را ارائه داده بود که بیشتر به اساسنامه سازمان اوپک شباهت دارد، اما در طرح روسیه اهداف و وظایف «مجمع کشورهای صادر‌کننده گاز» بسیار ملایم‌تر تنظیم شده و وظیفه سازمان را بیشتر متوجه تهیه فرمولی برای تعیین قیمت گاز و بررسی مسیرهای جدید خطوط لوله انتقال گاز می‌داند.
این اقدام مسکو در واقع پاسخی به پیشنهادهای ایران در زمینه ایجاد مجمع مذکور است و برای 15 کشور علاقه‌مند به مشارکت در ایجاد آن ارسال شده است.
بحث تشکیل اوپک گازى در سال ۲۰۰۲ از سوى روسیه مطرح شد اما برای مدتی مسکوت ماند و بعدا از سوى رئیس‌جمهوری ایران در خلال برگزارى کنفرانس سازمان همکاری‌هاى شانگهاى در سال ۲۰۰۶ مجددا مطرح شد. متعاقبا در آستانه ششمین نشست شوراى صادر‌کنندگان گاز در دوحه قطر، این موضوع از سوى رهبر معظم انقلاب مطرح شد.
ایده تشکیل کارتل‌ها از سوى تولید‌کنندگان مطرح و پیگیرى مى شود و هدف از برپایى چنین تشکل هایى ایجاد امنیت عرضه، ثبات بازار و ایجاد درآمد پایدار عنوان مى شود ودر مقابل، مصرف کنندگان، ایجاد این نوع تشکل‌ها را به نفع خود نمى‌دانند زیرا موجب افزایش قیمت و کاهش قدرت چانه‌زنی آنها در قبال فروشندگان مى شود.
در حال حاضر مهم‌ترین کارتل فعال انرژى اوپک است و طبیعى است فکر ایجاد هر کارتل دیگرى در زمینه انرژى با مسائل این سازمان مقایسه و ارزیابى شود؛ همچنان که ایده اولیه برپایى یک تشکل گازى به جاى اوجک، به اوپک گازى معروف شده است.
البته بین مسائل نفت و گاز تفاوت‌ها یى وجود دارد اما از نظرگاه عرضه و تقاضاى جهانى داراى شباهت هایى هستند. 70 درصد از ذخایر نفت جهان در اختیار ۷ کشور و ۷۰ درصد از تولید آن نیز به وسیله ۱۳ کشور صورت مى گیرد.
همچنین ۷۰ درصد از صادرات جهانى نفت از سوى ۱۰ کشور انجام مى شود. در مورد گاز، ۷۰ درصد از ذخایر جهانى آن در اختیار 7 کشور و 70درصد تولید، توسط ۱۰ کشور و همچنین ۷۰ درصد از صادرات گاز به وسیله۱۰ کشور صورت مى گیرد. ارقام فوق نشان مى دهد انحصار تولید و صادرات گاز در حد نفت و بلکه قوى‌تر از آن است و بازیگران جهانى گاز حتى بدون تشکیل کارتل هم از توان بالاى چانه‌زنى برخوردارند.
دیدگاه‌های متفاوت
در حال حاضر ایده تشکیل اوپک گازى با موافقت و مخالفت هایى مواجه است. برخى تولید‌کنندگان عمده گاز با تشکیل اوپک گازى با احتیاط برخورد مى کنند زیرا با توجه به انحصارى بودن ذخایرو تولید گاز ترجیح مى دهند به‌طور انفرادى در بازار حضور داشته باشند و از برخى محدودیت‌ها نظیر سهمیه بندى تولید وصادرات و رعایت محدودیت قیمت، نظیر آنچه در اوپک وجود دارد، رها باشند.
از جمله این کشورها اندونزى و روسیه هستند.اندونزى از شکل‌گیرى این تشکل در حد شورا و بدون الزام مصوبات آن حمایت مى کند وروسیه با اظهارات ضد‌و نقیض، قاطعیتى براى شکل گیرى آن دست کم در برهه زمانى کنونى ابراز نمى دارد. اکثر کارشناسان روسی و اعضای کمیته امور انرژی دوما نیز از حامیان جدی ایجاد اوپک گازی هستند اما مقام‌های رسمی این کشور، موضع دیگری دارند؛ کما اینکه وزیر انرژی روسیه قبلا اعلام کرده بود روسیه با این نظر مخالف است و نباید به سوی ایجاد یک کارتل گازی حرکت کنیم.
در حالی‌که تشکیل اوپک گازی این امکان را به مسکو می‌دهد که نظرات خود را در امر صدور و قیمت‌گذاری گاز صادراتی به اروپایی‌ها دیکته کند و وابستگی اقتصادی اتحادیه اروپا را به کشورهای تولیدکننده انرژی افزایش دهد.
حساسیت روسیه در این مورد به این علت است که هرگونه پاسخ روشن این کشور، به‌طور مستقیم بر وضعیت ژئوپولیتیک قدرت‌های جهانی تاثیر می‌گذارد و احتمالا روسیه برای چنین وضعیتی آمادگی لازم را ندارد.
گروه دیگر، کشورهاى صنعتى مصرف‌کننده انرژى و به تبع آنها آژانس بین‌المللى انرژى است که وظیفه هماهنگى در سیاست هاى مصرف نفت آنها را به‌عهده دارد و این گروه با تشکیل کارتل گازى مخالف هستند.
برخی اعضای کنگره آمریکا اعتقاد دارند ایجاد اوپک گازی با حضور کشورهایی مانند روسیه و ایران در بلندمدت یک تهدید جدی برای عرضه منابع انرژی جهانی است و علاوه بر تاثیر منفی در روابط مسکو و واشنگتن حتی می‌تواند امنیت ملی ایالات متحده را به خطر اندازد. اروپا نیز از تشکیل اوپک گازی ناراحت خواهد بود، زیرا این امر می‌تواند قیمت گاز وارداتی اروپا از روسیه را از 290 دلار به ازای هزار متر مکعب به 400 و حتی 500دلار افزایش دهد.
همچنین رئیس آژانس بین‌المللی انرژی عنوان کرده بود، حاکم ساختن مکانیسم کنترل میزان تولید و قیمت‌گذاری در قراردادهای گازی امکان‌پذیرنیست.به‌طور کلى همانطور که عنوان شد از منظر مصرف‌کنندگان، تشکیل کارتل تولیدى مطلوب نیست و آینده روشنى را براى آنها ترسیم نمى کند اما کشورهاى صادر‌کننده گاز به‌طور کلی با چنین ایده اى موافقند.
موانع شکل‌گیری
از نظر اجرایى به‌دلیل اینکه اکنون بیشتر قراردادهاى گازى بلندمدت است و نمی‌توان قیمت آن‌را خارج از قرار داد تغییر داد و نقل وانتقال گاز نیز از طریق خط لوله صورت مى گیرد، کارتل گازى نمى تواند نقش فعالى به‌عهده داشته باشد.
البته موضوعاتی نظیر حجم صادرات و ارائه مکانیسم‌هایی برای تنظیم قیمت گاز از نکات مورد علا قه اعضا خواهد بود. با توجه به رشد معاملات گاز طبیعى(LNG) که بیش از ۵ برابر رشد معاملات گاز مایع از طریق خط لوله است و از نظر ساختار معاملاتى شبیه نفت است، پیش‌بینى مى شود حجم معاملات گاز مایع در۱۰سال آینده در وضعى مشابه معاملات نفت باشد و از این نظر تشکیل اوپک گازى توجیه‌پذیر خواهد بود.
ازنظراقتصادى تشکیل اوپک گازى در کوتاه‌مدت منافع چندانى براى کشورهاى صادر‌کننده گاز دربر ندارد اما به لحاظ سیاسى و به‌خصوص براى کشور ما که از جانب آمریکا ومتحدانش در معرض فشار انزوا قرار دارد، مى تواند به‌عنوان اهرم خنثى‌کننده مطرح باشد. بنا براین باتوجه به منافع سیاسى و آینده روشن اقتصادى چنین تشکلى، کشورما باید با پیگیری جدی موضوع، از بانیان اصلى آن باشد.
