همین رویکرد گسترده مخاطب است که باعث شده تا بیشتر شبکه‌های سیما، سریالی را برای این ایام تدارک ببینند.مسأله‌ای که در خصوص سریال‌های ماه مبارک رمضان عموماً مطرح می‌شود، ارتباط آنها با این ایام است.
خیلی از مجموعه‌هایی که ماه رمضان پخش شده‌اند، ارتباط با این ایام در حد سحری خوردن کاراکترها بوده است یا مفاهیم اخلاقی و دینی به صورت شعاری بیان شده است.
در یکی دو سال اخیر البته، شاهد مجموعه‌هایی بوده‌ایم که در عین ارتباط مفهومی داشتن با ماه مبارک رمضان، به دامن شعارزدگی نیفتاده‌اند.کارگردان‌ها هم در این سال‌ها به تجربه دریافته‌اند که مخاطب نشسته بر پای سفره افطار، بیش از هر چیز به داستان‌گویی جذاب اهمیت می‌دهد؛ داستانی که البته مناسبتی هم با ایام ماه مبارک رمضان داشته باشد.
موقعیت‌های دراماتیک
عباس رافعی، کارگردان، در این رابطه می‌گوید: اولین سریال‌های مناسبتی ماه رمضان، در شرایطی تولید می‌شدند که تصور حاکم بر این بود که لازمه این سریال‌ها گنجاندن مصادیق ظاهری این ماه است.
تا جایی که تولیداتی که به لحاظ داستانی هیچ مناسبتی با ماه مبارک رمضان و مفاهیم آن نداشتند با گنجاندن دیالوگ‌هایی مبنی بر زمان افطار و سحر در این قالب قرار می‌گرفتند و این سریال‌های مناسبتی را از جایگاه و اهدافشان دور و آنها را خیلی سطحی و دم دستی می‌ساخت.
خوشبختانه در این چند ساله مخصوصاً از سال گذشته این معضل تا حدی مرتفع شده است و سریال‌ها موضوعاتی را مطرح می‌سازند که مفاهیم مرتبط با این ماه را دربرمی‌گیرند. هنگامی که از ظاهر مناسبتی بودن سریال دور شوند و به معنا بپردازند طبیعتاً موقعیتی فراهم می‌آید تا به شخصیت‌های نو و ژانرهای متفاوت و ساختارهای اصولی بپردازیم.
گذشتن از محدودیت ظاهری و پرداختن به معنا و مفهوم، راه را برای ساخت سریال‌های درخشان و قوی باز می‌کند.
این تغییر ناشی از نوع نگرش مخاطب بود و با بررسی‌هایی که سازمان در افکار عمومی انجام داد باعلایق و خواسته مخاطب روبه‌رو شد و برای رسیدن به آن از فیلمسازان و فیلمنامه‌نویسان کارآزموده‌تری بهره جست.
این کارگردان علت اصلی جذب مخاطب سریال‌های مناسبتی ماه رمضان را پخش این سریال‌ها در ساعات پربیننده عنوان کرد و افزود: ماه مبارک رمضان شرایطی را فراهم می‌آورد تا مخاطب زمان بیشتری در خانه باشد و به تماشای تلویزیون بنشیند.
عباس رافعی در ادامه می‌گوید: هر ژانر و ساختاری در طول زمان شامل حشو و زاوید می‌شود و در برخورد با مخاطب و بازخوردهایی که صورت می‌گیرد رشد می‌کند و پالوده‌تر می‌شود. چنانچه در ملودرام‌های سینمایی در مقایسه سال‌های ابتدایی انقلاب این رشد و بالندگی برایمان محسوس می‌شود.
او بزرگترین دلیل موفقیت سریال‌های ماه رمضان را ناشی از آن می‌داند که به مسائل اسلامی و انسانی عمیق‌تر نگریسته است و از سوی دیگر موقعیت دراماتیک ماه مبارک رمضان، خود شرایط خاصی را ایجاد می‌کند که فیلمنامه‌نویس با بهره‌گیری از این موقعیت و گنجاندن شخصیت‌های داستانی که این موقعیت دراماتیک را منتقل می‌سازند، می‌تواند کاری پربارتر و پرمخاطب‌تر ارائه کند.
کیفیت در گرو فیلمنامه خوب
رحمان سیفی‌آزاد- معاون گروه فیلم و سریال شبکه 2 سیما- روند ساخت سریال‌های مناسبتی ماه مبارک رمضان را مثبت ارزیابی می‌کند و می‌افزاید: استقبال کارگردانان تراز اول برای ساخت این سریال‌ها در بالارفتن سطح کیفی آنها موثر است و این اتفاق به نفع سازمان و مخاطب است و امسال نیز سازمان با برنامه‌ریزی‌های منسجم‌تری که انجام داده است با آثار متفاوت‌تری روبه‌رو هستیم.
سیفی‌آزاد اقبال تماشاچی نسبت به این سریال‌ها را ناشی از سطح بالای کیفی داستان‌ها و روایت‌هایی می‌داند که با ذائقه و علاقه و صلاح مخاطب متناسب است و معتقد است زمان پخش اثر در استقبال مخاطب نقش ندارد و این خود اثر است که مخاطب را جذب می‌کند.
او می‌افزاید: فیلم و داستان محمل شعار نیست و وظیفه‌اش ارتباط با مخاطب و القای مفاهیمی است که سعی در بازگوکردن آن دارند. اگر هدف شعار باشد چه نیازی به صرف این همه هزینه و زمان برای ساخت یک سریال است.
او یکی از معضلات سریال‌های ماه رمضان را فیلمنامه می‌داند و معتقد است مهمترین اتفاقی که باعث رشد کیفی سریال‌ها شده فیلمنامه‌ها بودند و تا زمانی که برای فیلمنامه‌نویس مجال و فرصت فراهم نشود و از نظر مالی تامین نباشد، انگیزه‌ای برای رفتن به سوی سوژه‌های بکر نو و تازه ندارد و با یک توجه اصولی می‌توان سطح کیفی فیلمنامه‌ها و از آنسو سطح سریال‌ها را بالا برد.
سریال‌سازی یا ظاهرسازی
امیر قویدل، کارگردان سریال «روح مهربان»، می‌گوید: یکی از کاستی‌های سریال‌های مناسبتی، رویکرد تظاهرانه آنهاست، چون اگر قرار به تصویرکردن اعتقادات مذهبی است، بیان آنها و محدود کردن آنها به ماه‌هایی مثل رمضان و محرم جایز نیست.
توجه به مخاطب
رضا جودی، تهیه‌کننده می‌گوید: سریال‌های ماه رمضان از ابتدا با کارگردان‌های شاخص باب شدند و با گذشت زمان و بررسی ذائقه مخاطب رو به رشد گذاشتند. او می‌افزاید: خیلی کارها به علت نبود مخاطب بدون توجه ساخته می‌شوند و می‌باید بدانها توجه نشان داد و آنها را جزو کارهای پرمخاطب درآورد.
این تهیه‌کننده علت استقبال مخاطب از این سریال‌ها را ناشی از آن دانست که جامعه ما یک جامعه دینی است و سریال‌هایی که مضامین مذهبی دارند برای مخاطب جذابند و از سوی دیگر سریال‌هایی که به صورت هر شبه پخش می‌شوند، چه مناسبتی و چه غیرمناسبتی، برای مخاطب جذاب‌تر است و از آن استقبال می‌کند و در نهایت استقرار و سکون که لازمه این ماه است، شرایط مناسبی را برای این سریال‌ها فراهم می‌آورد.
وی این روند رو به رشد را مختص سریال‌های مناسبتی ماه رمضان نمی‌داند و معتقد است که این اتفاق در تمام ژانرها و ادبیات نمایشی ما اتفاق افتاده است و همه طرح‌ها عمیق‌تر و مفهومی‌تر شده‌اند و کار خوب و جدی مورد اقبال مخاطب قرار می‌گیرد.
دوری از مستقیم‌گویی
منصور سهراب‌پور، تهیه‌کننده سریال‌های وفا و سایه‌آفتاب می‌گوید: در این دو ساله ما شاهد اتفاق زیبایی بودیم. با نظارت‌های کیفی که سازمان صدا و سیما بر سریال‌ها داشته و خط و خطوطی که برای ساخت آنها اعمال شده از یک سو و حمایت‌ها و قراردادن هزینه‌های مکفی برای ساخت این سریال‌ها باعث رشد کیفی آنها گردیده است تا جایی که مخاطب احساس همذات‌پنداری عمیقی با شخصیت‌های سریال‌ها می‌کند و احساسی که از این سریال‌ها منتقل می‌شود، احساس خوبی است؛ حتی اگر وجه منفی سوژه مورد توجه قرار گیرد.
او می‌افزاید: من قلباً از این اتفاق خوشحالم و با سیاستگذاری‌هایی که سازمان در پیش گرفته منبع عظیمی از حرف‌ها، اعتقادات و پیام‌ها در سریال‌ها جمع شده است و افرادی که به ساخت این سریال‌ها می‌پردازند نیز افراد مثبت و با انگیزه‌ای هستند که این نشان از تفکر والای آنان دارد.
این تهیه‌کننده علت استقبال مخاطب را ناشی از حس مثبتی که به او منتقل می‌شود، می‌داند و می‌افزاید: مردم با توجه به اعتقادات و علایقی که به مسائل دینی دارند، به سوی این سریال‌ها کشیده می‌شوند و سفره افطار نیز زمان مناسبی برای جمع بودن خانواده در کنار هم و فراهم آمدن جو مناسبی برای تماشای سریال است.
او ادامه می‌دهد: مردم ما مردم معتقدی هستند و هنگامی که مسائل دینی به شکل روان به دور از شعار و از بطن حس بیان شوند بر آنها تاثیر می‌گذارد و احساسات رقیق آنها را برمی‌انگیزد و آنها با سریال ارتباط برقرار می‌کنند.
کیفیت، قربانی زمان
رضا کریمی، کارگردان سریال مرده متحرک، می‌گوید: هر جریانی که اتفاق می‌افتد بر اثر مرور زمان دچار تکامل می‌شود و بالا رفتن کیفیت باعث استقبال مخاطب می‌شود و استقبال مخاطب باعث می‌شود که به لحاظ تولید، سرمایه‌گذاری بیشتری صورت گیرد، ولی در ورای این مسائل یک معضل گریبانگیر این سریال‌هاست و آن‌هم زمان محدودی است که برای ساخت این سریال‌ها اختصاص داده می‌شود و باید زمان طولانی‌تری را به ساخت آنها اختصاص داد.
ساخت یک سریال در یک زمان محدود 5-4 ماه هر چند عملی، ولی کار دشواری است و به کیفیت کار و بازده آن لطمه وارد می‌سازد. در این شرایط کارگردان مجبور می‌شود از یک سری مسائل صرف‌نظر کند و سرعت را هدف قرار دهد.
این سریال‌ها باید در شرایطی تولید شوند که پس از اتمام کار پخش شوند نه اینکه همزمان با تولید پخش شوند. در این شرایط و همزمانی فیلمبرداری و تدوین، اشراف کارگردان بر مقوله تدوین زیرسؤال می‌رود و عملاً کارگردان بر روند تدوین نظارتی ندارد و حاصل کار مناسب نخواهد بود حتی فیلمنامه فیلم‌ها از قبل آماده نشده و فیلمنامه همزمان با تولید نگاشته می‌شود و مجالی برای روتوش نمی‌ماند. وقتی زمان لازم به این تولیدات اختصاص داده شود به همه مسائل و جزئیات توجه بیشتری می‌شود و حاصل بهتر و موفق‌تری به دنبال خواهد داشت.
مخاطب رقیق‌القلب
حسن جوهرچی، بازیگر سریال «او یک فرشته بود»، می‌گوید: هر کاری که ساخته و پخش می‌شود باید براساس نیاز حاکم بر جامعه باشد و دست‌اندرکاران باید در هر مقطعی این نیازها را تشخیص دهند و بدانها بپردازند.
او می‌افزاید: پرداخت مستقیم به مسائل دینی برای مخاطب جذاب نیست و باید بر مفاهیمی که این مسائل در آن مستترند پرداخته شود. نیاز اجتماع به بیان این مفاهیم فقط به ماه رمضان محدود نمی‌شود و باید در تمام طول سال به سریال‌هایی با این مضامین پرداخت، بدان سبب که مخاطب آنها را می‌طلبد هر چند که ماه مبارک رمضان، ماه متفاوتی است و بیان این مسائل را بیشتر می‌طلبد و باید خوراک آن تامین گردد.
این بازیگر از اختصاص ژانر کمدی در این ماه به خصوص ناراضی است و معتقد است آنچه سلیقه مخاطب را پایین بیاورد جالب نیست و باید تقبیح گردد.
بازیگر سریال غریبانه می‌افزاید: مردم ما مردم رقیق‌القلبی هستند و اگر بر احساسات آنان دست گذاشته شود، احساسات‌شان غلیان می‌کند و از آن کار استقبال می‌کنند.این بازیگر می‌افزاید: من با هر چیزی که به صورت شعار بیان شود مخالفم. شعار یک مفهوم کوتاه شده و استرلیزه شده است و هنگامی که نتوانیم یک مفهوم بزرگ را که باید در چندین صفحه بیان کنیم، در زمان کوتاه ارائه دهیم، ناگزیر به شعار می‌شویم. شعار جایگاه و موعد خودش را دارد و سریال جای شعاردهی نیست.
سریال یک مقوله دوطرفه است که مخاطب یک سری مفاهیم را از سوی کارگردان می‌گیرد و نسبت به آنها بازخورد نشان می‌دهد، حال آنکه شعار تک وجهی است و در قالب مدیوم فیلم و سریال نمی‌گنجد.
