همشهری آنلاین – محمد بلبلی: آسبادهای نشتیفان یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های ساخته شده از خشت، گل و چوب در ایران است که پیشینه ساخت آن به دوران پیش از ظهور اسلام برمی‌گردد.
این مجموعه تاریخی با توجه به معماری خاصی که دارد به عنوان یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری خراسان رضوی به شمار می‌رود و سالانه صدها گردشگر خارجی و داخلی از آن دیدن می‌کنند.
علت نامگذاری آسیاب‌های بادی «نشتیفان»
نام شهر نشتیفان ریشه در افسانه‌های عامیامه دارد و ترکیبی است از دو کلمهٔ «نش» به معنای نیش عقرب و «تیفان» که به معنای «توفان» است و این نامگذاری به خاطر جولان بادهای موسمی در تمام ایام سال و وجود عقرب‌های جرار در منطقه کویری نشتیفان است.
با توجه به شرایط جغرافیایی که نشتیفان دارد، مردم این منطقه از زمان‌های دور به فکر بهره‌برداری از این شرایط طبیعی بوده‌اند تا با ساخت آسیاب بادی از نیروی ایجادشده توسط بادها برای آرد کردن گندم استفاده کنند. از این شاهکار مهندسی همچنین در کارهای دیگر مانند پمپاژ کردن آب نیز استفاده می‌شده‌است.
دربارهٔ زمان ساخت این آسیاب‌های بادی یا همان آسبادهای نشتیفان خواف اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما مورخین قدمت آن را مربوط به قبل از دوره اسلام دانسته‌اند و حتی برخی فراتر هم رفته و ساخت آن را به ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد ربط می‌دهند.
چند حقیقت جالب درباره آسبادهای نشتیفان خواف
ساختار آسیاب‌های نشتیفان معماری خاصی دارد و به آسیاب‌های بادی دیگر که به‌صورت چرخشی کار می‌کنند، شباهت چندانی ندارد.
منبع اصلی انرژی آسبادهای نشتیفان خواف، بادهای ۱۲۰ روزهٔ سیستان است که نه فقط در همان ۱۲۰ روز بلکه در تمام مدت سال اثرات خود را دارد. همچنین بادهای دیگری مانند باد نیشابود نیز منبع انرژی این آسیاب‌های بادی محسوب می‌شود.
وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان در دوره گرم سال از اردیبهشت تا پاییز است و منشأ این بادها که به «بادکوه» معروف هستند، ارتفاعات پربرف «کوه‌بابا» در هندوکش است.
در حفره‌ای که زیر سنگ‌ها وجود دارد، دستگاهی است ابتدایی که توسط یک اهرم می‌تواند به جای ترمز، سنگ‌ها را به هنگام لزوم از حرکت باز دارد.
در آسبادها ابزاری به نام «تخت وحشت» وجود دارد که از پایین و از داخل آسیاب حرکت سنگ‌ها را کند می‌کند، پس‌از آن بلافاصله چرخ و پر را در بالا با اهرم دیگری به نام «نی‌باد» کاملاً مهار کرده و آسیاب از حرکت باز می‌ایستد.
حدود ۴۰ آسیاب بادی از آسبادهای نشتیفان در خواف در حال حاضر باقی مانده است که منظرهٔ بی‌نظیری را خلق کرده‌اند.
نحوه کارکرد آسبادهای نشتیفان در کتاب «جغرافیای تاریخی ولایت زاوه» به این صورت ذکر شده است که چرخ و پره‌های غول‌آسایی را که ۴۸ بال و ۳۲ پره و ۸ درگاه دارد و بر بام آسیاب و در جهت وزش باد قرار گرفته‌اند. اندام این چرخ و پره از خرپلی سنگین و محکم ساخته شده‌اند و باد با عبور از دروازه‌ای بادگیر به زوایای درگاه‌های هشت‌گانه می‌رسد و چرخ و پره را به حرکت در می‌آورد. از حرکت چرخ و پره نیرویی به تیر آسیاب منتقل می‌شود و چون سر دیگر به سنگ رویی آسیاب متصل است، لاجرم سنگ هماهنگ با گردش تیر باید بچرخد و می‌چرخد.
بهترین زمان برای بازدید از آسبادها از اردیبهشت‌ماه تا اواسط پاییز است.
برای دیدن این تکنولوژی مردمان قدیم می‌توانید به شهرهای نشتیفان، خواف، سنگان و روستاهای برآباد، تیزاب، خرگرد و مهرآباد سفر کنید.
نظر شما