به گزارش همشهری آنلاین به نقل از ایرنا، منطقه سیستان واقع در شمال سیستان و بلوچستان و جنوب شرق ایران اسلامی به سبب وجود تالاب بین‌المللی هامون، رودخانه هیرمند و بادهای موسمی ۱۲۰روزه برای بسیاری از مردم آشناست، وضعیت مطلوب کشاورزی و آب و هوای مناسب در گذشته‌های نه چندان دور این منطقه را به انبار غله ایران معروف کرده بود.
تالاب بین‌المللی هامون به عنوان بزرگترین پهنه آب شیرین ایران و خاورمیانه، از دوران قدیم تاکنون نقش اساسی در زندگی مردمان سیستان داشته به طوری‌که سیستان را زاده هامون و هیرمند نامیده‌اند، این دریاچه علاوه بر اثرات مثبت طبیعی، اقتصادی و اجتماعی، در آیین زرتشت نیز تقدس خاصی دارد.
هامون علاوه بر تامین آب آشامیدنی و کشاورزی ساکنان منطقه، معیشت‌های گوناگونی را در پیرامون خود خلق کرده و زمینه اشتغال گروه‌های مختلف از جمله ماهیگیری، شکار، دامداری و حصیربافی را فراهم ساخته است.
پوشش گیاهی دریاچه هامون از گونه‌های متنوعی مانند توت، نی، تیغال، سه وجگ، تزگ وغیره تشکیل شده که هر کدام کاربردهای متفاوتی دارند.
نی‌های روییده در بستر این دریاچه ابزار و مواد اولیه لازم را برای فعلیت‌پذیر کردن خلاقیت و هوشمندی مردمان حاشیه‌نشین هامون فراهم کرده است.
این دریاچه یا تالاب بین‌المللی در زمان پرآبی سفره بزرگی برای هامون نشینان پهن کرده و فعالیت‌های گسترده‌ای را رقم زده بود اما با قطع آب رودخانه هیرمند و خشکیدن تالاب هامون در ۲ دهه گذشته نه فقط فرصت‌های شغلی از دست رفت بلکه بسیاری از مردم حاشیه این دریاچه مجبور به مهاجرت شدند.
ریزش رحمت الهی، بارندگی‌های قابل توجه اواخر سال ۹۸ و اوایل سال ۹۹ در حوضه آبریز هیرمند و جاری شدن سیلاب‌های غیر قابل کنترل در افغانستان موجب آبگیری بخش‌هایی از تالاب هامون و احیا نیزارها و برخی فعالیت‌های وابسته به آب شد.
رشد نی‌های بستر هامون سبب جنب و جوش و رونق دامپروری و حصیر یا پرده بافی در حاشیه این تالاب شد به‌طوری‌که آنچه بیشتر از همه نظر هر رهگذری در حاشیه این دریاچه را جلب می‌کند فعالیت پرده‌بافی سنتی یا خولک‌بافی است.
خولک بافی یکی از صنایع‌دستی معروف سیستان
حصیربافی سیستان به عنوان یکی از هنرهای مهم مردم شمال سیستان و بلوچستان با خشک شدن دریاچه هامون، از نفس افتاد و در حال فراموشی بود.
حصیربافی، پرده‌بافی یا به اصطلاح محلی «خولک بافی» که حاصل آن نوعی پرده خاص به نام پرده خولکی یا حصیری است، یکی از صنایع‌دستی معروف منطقه سیستان بوده که تاریخی نامعلوم و به گفته برخی افراد سالخورده منطقه قدمتی همزاد با دریاچه هامون دارد.
یک نخ جلو، یک نخ عقب، حالا یک خولک و با تکرار این حرکت پرده خولکی یا حصیری ساخته و از انجام این فعالیت چند صد نفر امرار معاش کرده و میلیون ها متر پرده تولید می‌شد.
وجود نیزارها به عنوان مهم‌ترین اصل در دریاچه هامون
مواد اولیه تولید این پرده‌ها از نیِ نیزارهای دریاچه هامون تامین می‌شود و به گفته مردم این منطقه، در زمان پرآبی هامون این نیزارها نقش اصلی را در تامین علوفه دام‌های آنان داشته به طوری که گله های گاو بامدادان بدون چوپان و ساربان به نیزارها رفته و پس از چرا به آغل خود باز می‌گشتند.
وجود گیاه نی از چند جهت مانند چرای دام از برگ‌های سبز این گیاه، تلطیف هوا و چهره سبز منطقه، پناهگاه پرندگان مهاجر و برخی حیوانات و استفاده از آن در صنعت پرده بافی(خولک بافی) مورد توجه است.
از برگ‌های سبز و تازه نوعی نی که در زبان محلی به آن "توت" یا "توتک" گفته می‌شود برای خوراک دام به ویژه گاو سیستانی و از ساقه نازک و بلند آن در صنعت پرده بافی یا خولک بافی استفاده می‌شود.
خولک بافی یکی از صنایع‌دستی معروف و گسترده در سیستان بوده که در سراسر این منطقه به ویژه اطراف تالاب و دریاچه افراد زیادی به این کار اشتغال داشتند به طوری که هنگام عبور از جاده‌های مجاور آنها، فعالیت پرده بافی به وضوح مشاهده می‌شده است.
بیشترین مصارف محصولات تولیدی خولک بافی به عنوان پرده در ورودی اتاق‌های مسکونی به منظور جلوگیری از ورود حشرات و عبور راحت هوا به دلیل اقلیم گرم منطقه و نیز استفاده در سقف خانه هایی که به زبان محلی به آنها "چوب پوش" می‌گویند بوده است و همچنین این پرده‌ها به دلیل شکل ظاهری کاربردهای تزیینی نیز دارد.
این نوع پرده‌ها در کشورهای عربی که هوای آنها گرم است نیز طرفداران زیادی دارد و بسیاری از پرده‌های تولید شده در این منطقه به طور قانونی یا قاچاق پس از رسیدن به مرزهای آبی به کشورهای عربی صادر می‌شده است.
در پی خشکسالی‌های دریاچه هامون این هنر ارزشمند رو به فراموشی بود که در ۲ سال اخیر با ورود آب به این دریاچه خولک بافی جان تازه‌ای گرفته است.
رونق مجدد خولک بافی با جاری شدن آب در دریاچه هامون
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان در این باره گفت: خولک‌بافی یکی از انواع حصیربافی در شمال استان و حوالی رودخانه هیرمند است که توسط صنعتگران این منطقه تولید می‌شود.
بهروز عیسی‌زهی بیان کرد: خولک ماده اولیه یک نوع حصیربافی است که در ساختن پرده‌های حصیری مورد استفاده صنعتگران قرار می‌گیرد و به همین دلیل همان اسم محلی روی این رشته ماندگار شده است.
وی افزود: قبل از خشکسالی‌ها در منطقه سیستان به دلیل وجود مواد اولیه در رودخانه برای تهیه این پرده‌های حصیری که همان نی‌های توخالی که به آنها خولک گفته می‌شود، این رشته رونق خوبی داشت اما با وجود خشکسالی و بسته شدن بستر رودخانه هیرمند، مواد اولیه لازمه اینکار وجود نداشت و تعداد زیادی از صنعتگران حصیربافی تغییر شغل دادند.
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان تصریح کرد: بعد از خشکسالی تعداد کمی از صنعتگران این رشته همچنان مشغول فعالیت بودند و مواد اولیه که در منطقه وجود نداشت را از کشور افغانستان یا از استان‌های شمالی ایران تهیه می‌کردند تا این شغل و حرفه از بین نرود زیرا این نوع از صنایع دستی بازارپسندی بسیار خوبی دارد.
این مسئول ادامه داد: امیدواریم با شرایط خوب تالاب هامون در سال‌های اخیر و رشد نیزارها که ماده اصلی این رشته است، خولک بافی مانند گذشته در منطقه رونق دوباره یافته و صنعتگران بتوانند تولیدات بیشتری داشته باشند.
نظر شما