همشهری آنلاین – نیما شایان: مالکان ساختمان‌های قدیمی که قصد تخریب و انعقاد قرارداد مشارکت با سازنده‌ها برای نوسازی دارند، با محدودیت‌های تازه‌ای از سوی سازنده بخصوص در بحث طراحی نمای ساختمان مواجه می‌شوند. به عنوان مثال، برخی سازندگان می‌گویند بر اساس قوانین جدید نما، امکان اینکه نما تمام‌سنگ کار شود وجود ندارد و برای اخذ مجوز از شهرداری نیاز است که نما ترکیبی از سنگ و آجر باشد.
کمااینکه نمای تعداد قابل توجهی از ساختمان‌های نوساز پایتخت، ترکیبی از سنگ و آجر است. در همین حال، نوسازهایی هم در مناطق مختلف هستند که نمای تمام‌سنگ کار کرده‌اند. همین موضوع، منجر به اختلاف بین سازنده‌ها و مالکان ساختمان‌های قدیمی می‌شود؛ که چرا وحدت رویه‌ای در زمینه نما وجود ندارد.
از طرف دیگر در برخی محله‌ها که ساخت‌وساز بیشتر وجود دارد، هماهنگی و هارمونی نماها بیشتر به چشم می‌آید تا اینکه در خیابان‌ها و کوچه‌هایی رنگ و نوع مصالح استفاده شده در نمای ساختمان‌ها، جور واجور و تا به تا است. همین عدم هماهنگی، نوعی اغتشاش بصری را در شهر رقم زده که مورد انتقاد حرفه‌ای‌های این حوزه اعم از معماران و طراحان شهری است.
مدیریت شهری اعم از شهرداری و شورای شهر تهران در سال‌های اخیر به منظور ایجاد یک هماهنگی و انسجام بصری در شهر، کوشش‌هایی در حوزه ساختارسازی و تدوین ضوابط برای طراحی نماهای ساختمانی سامان داده است که این موضوع در گفت‌وکوی مشروح همشهری آنلاین با محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری پنجمین دوره شورای شهر تهران بررسی شد.
- آقای سالاری؛ مبحث ساماندهی نماهای ساختمانی، موضوعی بود که چه در دوره چهارم و چه در دوره پنجم شورای شهر تهران از طرف شما به طور مستمر پیگیری و تذکرهایی در این زمینه به شهرداری تهران ارائه می‌شد. اصرار شورا به ساماندهی نماهای ساختمانی در چند سال گذشته و وضع مقرراتی در این خصوص، در حالی است که متاسفانه نوعی عدم وحدت رویه در شهر تهران برای تایید نماهای ساختمانی، باعث نوعی دلخوری در بین ذی‌نفعان (اعم از شهروندان و سازنده‌ها) شده است. دلیل این عدم وحدت رویه چیست؟
محمد سالاری: در کل دنیا به نمای ساختمان‌ها بیشتر توجه کرده و الزاماتی جدی برای آن اعمال می‌کنند در حالی که در ایران نقشه نمای ساختمان در زمان صدور پروانه اصلا مورد بررسی قرار نمی‌گرفت و صرفا به صورت نمای شماتیک دوبعدی و سه بعدی ضمیمه پرونده می‌شد. در حالی که نمای یک ساختمان، در اصل هویت شهر را شکل می‌دهد و حق عمومی شهر و جزو حقوق عامه است لذا باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. بنابراین نمی‌شود گفت که سازنده یا مالک ساختمان هر کاری که خواست، بتواند در نما انجام دهد.
ابتدا به بررسی الزامات قانونی ساماندهی نماهای ساختمانی بپردازیم. موضوع ساماندهی سیما و منظر شهری مبتنی بر معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی که نمای ساختمان‌ها را هم دربرمی‌گیرد، یکی از تکالیف و راهبردهای ١٧گانه طرح جامع شهر تهران است. شورای عالی معماری و شهرسازی کشور ذیل این راهبرد، مصوبه‌ای داشته و به شهرداری تهران ابلاغ کرده است.
در چهارمین دوره شورای شهر تهران که برای اولین بار کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر شکل گرفت، ساماندهی سیما و منظر شهری در زمره یکی از اولویت‌های جدی این کمیسیون قرار گرفت. همان زمان طی مصوبه‌ای از شهرداری تهران خواستیم لایحه ساماندهی سیما و منظر شهری را بر اساس اسناد فرداست تدوین و به شورای شهر ارائه کند. متاسفانه این لایحه در دوره چهارم شورای شهر از سوی شهرداری به شورا ارسال نشد تا اینکه موضوع را در دوره پنجم شورا دوباره از شهرداری پیگیری کردیم.
- اما در همان دوره چارم شورای شهر تهران، موضوع تشکیل کمیته‌های نما در مناطق مطرح شد و تا حدودی شهروندان و سازنده‌ها برای ساخت و ساز جدید با این کمیته‌ها طرف شدند.
بله، هر چند شهرداری تهران در دوره چهارم شورای شهر، لایحه مربوط به نما را به شورا ارائه نکرد اما همزمان با شهردار وقت تهران به توافق رسیدیم که شورای ارتقای کیفی تشکیل شود که در آن علاوه بر شهردار تهران به عنوان رئیس شورا، معاونان و روسای سازمان‌های مرتبط شهرداری، نمایندگان شهرداران مناطق، روسای کمیسیون‌های شهرسازی و معماری و فرهنگی و اجتماعی شورای شهر، رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان، رئیس کمیسیون عمران مجلس و رئیس سازمان بسیج مهندسین کشور حضور داشته باشند. این شورا شکل گرفت و ذیل آن چند کارگروه تشکیل شد که یکی از آنها مختص نمای ساختمان‌ها بود. کارگروهی هم در خصوص ارتقای کیفی اعم از مرمت و بهسازی بناهای تاریخی شکل گرفت.
در دوره چهارم شورای شهر تهران، هر چند مصوبه قانونی نداشتیم - چون شهرداری لایحه مربوط به ساماندهی نماهای ساختمانی را به شورا ارسال نکرد - اما کمیته‌های نما را در سال ٩٤ در مناطق ٢٢گانه شهر تهران تشکیل دادیم و با تلاش کمیسیون شهرسازی و معماری شورا، شهرداری را در اواخر دوره چهارم شورای شهر ملزم کردیم تا نقشه‌های نمای ساختمان در فرآیند صدور پروانه مورد توجه قرار گیرد.
- در دوره شهرداری که مقارن با چهارمین دوره شورای شهر بود، شنیده می‌شد که ساماندهی نماهای ساختمانی، پس از یک دیدار مدیران شهرداری و اعضای شورای شهر تهران با مقام معظم رهبری جدی‌تر شده است. آیا رهبر انقلاب، در این خصوص دستور یا توصیه‌ای داشتند؟
در دیدار مدیران ارشد شهرداری و اعضای چهارمین دوره شورای شهر تهران، شهرداری وقت اگرچه گزارش مبسوطی به لحاظ کمی و انجام پروژه‌های عمرانی ارائه کرد اما کارنامه قابل دفاع جدی در حوزه کیفی‌سازی و ارتقای کیفی شهر تهران بخصوص در بحث هویت‌بخشی به شهر و سیما و منظر شهری و مداخله به منظور احیا و مرمت بناهای تاریخی تهران نداشت. لذا مقام معظم رهبری هم به ماموریت‌های حوزه معماری و شهرسازی اشارات جدی داشتند و تاکید جالب توجهی درباره نمای شهر مطرح کردند که فهوای تعبیرشان این بود که نمای ساختمان‌ها، نمای یک شهر و جداره را تشکیل می‌دهند و این نمای شهر تاثیر مستقیم در سبک زندگی شهروندان دارد. واقعیت هم این است که بخشی از دلایل آسیب‌ها و پرخاش‌ها در اجتماع می‌تواند نتیجه آشفتگی در نماهای شهر باشد بنابراین این موضوع به صورت جدی سرلوحه کار ما در شورای شهر و کمیسیون شهرسازی و معماری شورا قرار گرفت.
- عنوان کردید که در اواخر دوره چهارم شورای شهر تهران، شهرداری را ملزم کردید تا نقشه‌های نمای ساختمان در فرآیند صدور پروانه مورد توجه قرار گیرد. این ممیزی برای نقشه‌های ساختمانی قرار بود بر چه اساسی صورت گیرد؟
زمانی که قرار شد نمای ساختمان‌ها در فرآیند سیستمی صدور پروانه مورد بررسی قرار گیرند، نیازمند تعیین اصول و ضوابطی هم برای انجام این بررسی بودیم. بررسی مبانی نظری و محتواهایی که در حوزه هویت‌بخشی و سیما و منظر شهری در دانشگاه‌ها تولید شده بود، نشان می‌داد که در زمینه تولید محتوایی که جهت رفع نیاز ما برای تدوین اصول و ضوابط نماهای ساختمانی قابل بهره‌برداری باشد، دچار کاستی جدی هستیم چراکه محتوای تولید شده توسط دانشگاهیان بیشتر با رویکرد انتقاد از وضع موجود سیما و منظر شهری بود و برای رسیدن به وضع مطلوب، پیشنهاد یا ارائه راهکار قابل توجهی صورت نگرفته بود. بنابراین ضمن جمع‌آوری مجموعه محتواهای پراکنده و جمع‌بندی نظریات موجود، از سوی شهرداری تهران یک مشاور تعیین شد تا در گام اول الزامات کلی طراحی بناهای ساختمانی مشتمل بر بایدها (احکام ایجابی)، نبایدها (احکام سلبی) و توصیه‌ها (احکام توصیه‌ای) را به مناطق شهرداری ابلاغ کنیم.
- آیا بایدها و نبایدها درباره نوع مصالحی که در نمای ساختمان استفاده می‌شود، از همین جا شروع شد؟
به عنوان مثال در این احکام تاکید شد که در جداره‌های نمای ساختمان در طبقه اول که در دسترس شهروندان عابر قرار دارد از مصالح برنده استفاده نشود. یا اینکه توصیه شد تا در نمای ساختمان‌ها به موضوع فضای سبز و کاشت گیاه توجه شود (ساختمان‌های سبز). در حوزه نبایدها تاکید شد که نمای ساختمان تمام شیشه‌ای، تمام فلزی و تمام کامپوزیت نباشد. همچنین تأسیسات کولر مانند آنچه که در برخی ساختمان‌های قدیمی اجرا می‌شد، از نماها اجرا نشود. یکی از احکام توصیه‌ای این بود که نمای ساختمان با رنگ زمینه نمای ساختمان‌های مجاور یک همخوانی داشته باشد.
- چرا با وجود این احکام و ابلاغ بایدها و نبایدها، نوعی سلیقه‌گرایی در مناطق مختلف یا حتی محله‌های مختلف یک منطقه درباره طراحی نما مشاهده می‌شود.
ضوابط در حوزه شهرسازی و معماری معمولا کمی هستند اما ضابطه‌نویسی در حوزه طراحی نما و بررسی نما با حوزه‌های دیگر فرق می‌کند چراکه بحث نما موضوعی کاملا محتوایی و کیفی است تا اینکه بخواهد کمی باشد. این حوزه همواره باید پویا بماند و خلاقیت‌های معمارانه و شهرسازانه در آن تجلی پیدا کند؛ حوزه نامحدودی است که هر ساله با توجه به پیشرفت تکنولوژی باید تغییر پیدا کند. بر این اساس، سلیقه‌های مختلف کمیته‌های نما قابل پذیرش است اما منطقی این است که این سلیقه‌ها در یک محدوده‌ای قابل تغییر باشند و یک سری اصول کلی هم برای نماهای ساختمانی در نظر گرفته شود تا به هماهنگی نماها هم ضربه‌ای وارد نکند.
- این تفاوت سلیقه‌ها را چگونه می‌توان در قالب یک پروتکل جمع کرد؟ در حالی که برخی قائل به طراحی نما بر اساس میراث معماری و شهرسازی و برخی قائل به ورود عناصر مدرنیسم به حوزه هستند.
برخی معماران و شهرسازان می‌گویند باید بیشتر توجه‌مان به معماری و شهرسازی باقی‌مانده از گذشته باشد و خیلی از آنها بر این نظر هستند که هر چند لازم است به گذشته هم توجه شود ولی نمی‌شود مدرنیسم را همراه با پیشرفت تکنولوژی، به طور کلی کنار گذاشت یعنی نمی‌توانیم بگوییم کامپوزیت و شیشه اصلا در نما نباشد. بنابراین به این نتیجه رسیدیم که حوزه بررسی طرح‌های نما در اساس یک حوزه محتوایی است و باید کارگروهی با حضور همه ذی‌نفعان اعم از معماران، طراحان سازه، طراحان شهری، کارشناس خبره برای کنترل ضوابط طرح تفصیلی، اساتید دانشگاه، کارشناسان مجرب معاونت شهرسازی شهرداری و ناظر کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران شکل بگیرد تا نگاهی جامع‌گرایانه درباره طراحی نمای ساختمان‌ها جاری شود.
مدیریت شهری هم در سال‌های گذشته نسبت به انجام مطالعات در حوزه چارچوب و الزاماتی که ضرورت دارد طراحان نما و شهرداری درباره نحوه طراحی نما و استفاده از مصالح در نماهای ساختمانی مبتنی بر وضعیت خاص شهر تهران و مناطق و محله‌های مختلف توجه داشته باشند، اقدام کرده است.
- آیا با پایان دوران شهرداری آقای قالیباف و حضور شهرداران جدید در تهران، اراده‌ای برای فعالیت قانونی کمیته‌های نما – به جای قعالیت توافقی آنها – صورت گرفت؟
شورای شهر تهران در ابتدای استقرار پنجمین دوره شورا، مجددا شهرداری را ملزم کرد تا لایحه مربوط به نماهای ساختمانی را به شورا ارائه کند. این لایحه ١.٥ سال قبل توسط شهرداری تهران به شورا ارسال شد و در حین بررسی این لایحه، ترکیب کمیته‌های نما را مصوب کرده و فرآیند شکل‌گیری و چارچوب اختیارات و حق‌الزحمه حداقلی برای کمیته‌های نما را دیدیم؛ هر چند که قبل‌تر این کمیته‌ها را بر اساس توافق با شهرداری تهران تشکیل داده بودیم اما در شورای پنجم در فرآیند مصوب شدن ترکیب کمیته‌های نما، نمایندگان یک سری تشکل‌های حرفه‌ای را به ترکیب کمیته‌ها اضافه و ابلاغ کردیم.
همچنین در این مصوبه از شهرداری خواستیم تا با توجه به اینکه بایدها و نبایدها و توصیه‌های ابلاغی گذشته درباره نمای ساختمان‌ها الزامات اولیه بوده‌اند و با عنایت به اینکه پس از گذشت مدتی از فعالیت توافقی کمیته‌های نما در مناطق، به فهم مشترکی در این حوزه رسیده‌ایم، حال لازم است شهرداری تهران ضوابط عام و ضوابط خاص نما را مبتنی بر موقعیت‌های جغرافیایی شهر تهران ارائه دهد؛ چراکه با یک نسخه واحد نمی‌توان درباره نمای ساختمانی در همه مناطق پایتخت به تعیین و ابلاغ ضوابط پرداخت. به عنوان مثال، برای منطقه ١٢ که بیشتر بافت تاریخی دارد نمی‌توان ضوابط منطقه یک را تعیین و ابلاغ کرد.
از این رو، شهرداری تهران یک مشاور تعیین کرد تا منطقه یک را به عنوان نماینده مناطق شمالی پایتخت، منطقه ١٣ را به عنوان نماینده مناطق میانی و منطقه ١٩ را به عنوان نماینده مناطق جنوبی تهران به صورت پایلوت مورد بررسی قرار دهد. هر چند که به عنوان مثال، مناطق ١١ و ١٢ در این پهنه‌بندی نمی‌گنجند چون بافت غالب آنها تاریخی است.
- در جلسه اخیر کمیسیون ماده ۵ شهر تهران که با حضور شهردار و رئیس شورای شهر تهران برگزار شد، موضوع ضوابط عام طراحی نماهای ساختمانی مطرح شده و مشاور در این باره گزارش داده است. جزئیات این گزارش را تشریح می‌کنید؟
مشاور شهرداری تهران در جلسه اخیر کمیسیون ماده پنج شهر تهران، مجموعه‌ای از مطالعاتی که در خصوص ضوابط عام نما در حوزه منطقه ١٣ انجام داده بود را ارائه کرد. البته این هم مطرح شد که برای جداره خیابان ١٧ شهریور یا خیابان پیروزی که راسته‌های اصلی هستند، می‌شود ضوابط خاص هم تعیین کرد. در این جلسه کمیسیون ماده پنج تهران، کلیات مواردی که از سوی مشاور آرمانشهر ارائه شد مورد توافق قرار گرفت ولی تاکید کردیم که قطعا بایستی در این ارائه، اصلاحاتی انجام شود.
- آیا آنچه که در کمیسیون ماده پنج شهر تهران درباره ضوابط عام طراحی نماهای ساختمانی مورد موافقت قرار گرفته است، مصوبه شده و قطعی است؟
قرار شد خروجی که مشاور آرمانشهر رسیده است در جلسه مشترک بین معاونت شهرسازی شهرداری و کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران جمع‌بندی و در نهایت مصوبه این جلسه ابلاغ شود.
- این ضوابط عام طراحی نما ناظر بر چه مواردی است؟
در حال حاضر شاهد هستیم که اعضای کمیته‌های نما در مناطق مختلف با تفاوت نگاه خیلی زیاد از همدیگر حکم می‌دهند. در یک منطقه حکمی می‌دهند که در منطقه مشابه دیگر، آن حکم نقض شده است. هر چند طبیعی است که معماران و طراحان شهری نگاه یکسانی ندارند و حوزه طراحی نما هم حوزه‌ای است که تفاوت نگاه‌ها در آن اجتناب‌ناپذیر است اما احکام متفاوت کمیته‌های نما هم باعث ایجاد نوعی دلخوری در شهروندان و طراحان نقشه‌های نما می‌شود لذا به یک چارچوب کلی مورد وفاق کمیته‌های نما نیاز داریم؛ به این منظور قرار شد تا یک نوع هماهنگی در حوزه اغلب مصالح قابل استفاده در نمای ساختمان‌ها و همچنین رنگ نماهای ساختمانی ایجاد شود.
اصفهان در زمینه رنگ نما از تهران جلوتر است و آنها رنگ بژ را به عنوان رنگ غالب نماهای ساختمانی تعیین کرده‌اند اما در تهران به یک رنگ واحد نرسیده‌ایم. ولی در مناطق مختلف تهران می‌توانیم برای هر منطقه به یک رنگ برسیم. با این حال، باز هم در یک منطقه تهران لازم است اختیاراتی به کمیته نما در منطقه داده شود که مبتنی بر بافت‌های متنوعی که در منطقه‌شان شکل گرفته است، با یک تلورانسی بتوانند تغییراتی در رنگ نماها ایجاد کنند.
اغلب صاحب‌نظران بر این باور هستند که باید رنگ نمای یک ساختمان با نماهای مجاورش تناسب و همخوانی داشته باشد و از طرف دیگر این موضوع هم وجود دارد که برخی نماهای مجاور که در گذشته شکل گرفته‌اند هم به هیچ وجه قابل دفاع نیستند. بنابراین درباره این چالش‌ها و همچنین برخی رویکردهای سلیقه‌ای در کمیته‌های نما که ممکن است به رانت هم بیانجامد، بیشتر فکر کنیم و معاونت شهرسازی شهرداری و کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر درباره این چالش‌ها و راهکار رفع آنها به جمع‌بندی برسند.
نظر شما