ولی سؤالات دیگری هم وجود دارد، خانه تکانی در احزاب در شرف وقوع است؟ مدیریت سازماندهی احزاب، وزارت کشور و دولت است یا نهادهای مدنی همچون خانه احزاب؟ آیا اعلام احزابی به‌عنوان تشکل‌های سیاسی بدون مجوز، موجی از فضاسازی‌های سیاه را به‌دنبال نخواهد داشت؟ و تشکل‌های غیردولتی هم مشمول طرح وزارت کشور می‌شوند؟
هم‌اکنون حدود 240 تشکل سیاسی دارای پروانه فعالیت در وزارت کشور ثبت شده‌اند. تعدادی از احزاب فصلی و موسمی نیز وجود دارند که تحت لوای گروه‌های سیاسی در زمان انتخابات به فعالیت می‌پردازند اما بعضی از احزاب هیچ فعالیتی نداشته و وزارت کشور سعی دارد تا با بازنگری درخصوص پروانه فعالیت این گروه‌ها تکلیف این تشکل‌ها و نحوه حضور و فعالیتشان را مشخص کند.
سرپرست وزارت کشور با اشاره به پایان فرصت احزاب و تشکل‌ها در پایان خرداد برای ارائه مدارک به کمیسیون ماده 10 احزاب وزارت کشور نتیجه گیری کرد: طبیعتا احزابی که در این دوره مراجعه نکنند، شاید علاقه ای به ادامه فعالیت نداشته باشند.
سید مهدی هاشمی با بیان این مطلب اظهار داشت: در واقع کمتر از 40 درصد احزاب موجود در کشور فعال هستند. برخی از گروه‌ها عموما اسمی ثبت کرده‌اند و برگه‌ای گرفته‌اند و هیچ فعالیتی ندارند، نه اعضای آنها مشخص است و نه مکان فعالیتشان.
وی افزود: در این شرایط اگر کسی بخواهد فعالیت را به‌طور رسمی داشته باشد طبیعتا باید مراحلی طی کند و دوباره مجوز فعالیت بگیرد ؛ اما در نهایت امیدوارم همه تشکل‌ها و گروه‌ها برای ارائه مدارک مراجعه کنند.«احزاب نتوانسته‌اند به کارکرد درست خود که رسیدن به برنامه واحد برای شرکت در انتخابات و بعد از آن، پاسخگویی به مطالباتی که توسط خودشان به وجود آمده، برسند.»
این جمله‌ای است که بارها از زبان مسئولان مختلف و کارشناسان سیاسی کشور شنیده شده است. همچنین همگان معتقدند نمی‌توان از احزابی که بهار عمرشان در انتخابات‌های مختلف کشور بوده و بعد از نتایج انتخابات به کلی از یادها می‌روند و خود نیز کارکرد مناسبی درخصوص بررسی وضعیت سیاسی و اقتصادی کشور و ارائه راه حل مناسب برای مشکلات مختلف اجتماعی و سیاسی و اقتصادی ندارند و حتی در مقابل شعارهای مطرح شده توسط نامزدهای خود نیز در زمان انتخابات پاسخگو نیستند، انتظار کارکرد مناسب و ثمربخش داشت.
در عین حال نمی‌توان به صراحت و بدون هیچ ابهامی گفت احزاب در کشور ما راه درستی را پیموده و یا اصلا وجودشان با توجیه سیاسی و اقتصادی همراه است یا خیر.
احزاب در ایران تنها در زمانی که فضا به سمت یک انتخابات مهم مانند مجلس یا ریاست‌جمهوری پیش می‌رود به جنب و جوش و حرکت برای رسیدن به تفاهم مورد نیاز در جهت تهیه فهرست نهایی جبهه‌شان برای ارائه به مردم پیش می‌روند اما سؤالی نیز در این میان وجود دارد که آیا کارکرد احزاب فصلی ایران به گونه‌ای هست که بتوان روی این گروه‌ها سرمایه‌گذاری کرده و دولت با اعطای انواع یارانه‌ها و کمک‌های انتخاباتی به پرشور ساختن هر انتخاباتی با کمک همین احزاب بیاندیشد؟
با این حال وقتی گروه‌های مختلف پس از پایان انجام انتخابات و زمان پاسخ دادن به مطالبات مردم که شعار خودشان هم بوده، حضور نداشته و تازه زمان سهم خواهی‌ها فرارسیده است، چگونه می‌توان انتظار داشت رویه فعلی و دید مردم نسبت به احزاب مختلف موجود در کشور تغییر پیدا کرده و تحزب را لازمه برگزاری انتخابات پر شور بدانند؟
احزاب فصلی دولت ساخته‌اند
اسدالله بادامچیان، عضو حزب موتلفه اسلامی در این خصوص به همشهری عصر گفت:احزاب لازمه توسعه یافتگی سیاسی هر کشور بوده و وظیفه این احزاب کادر‌سازی برای اداره کشور در راستای رسیدن به قدرت برای ایفای مسئولیت است و این قدرت طلبی شرعا و عرفا بد نیست.
وی ادامه داد:ما طرفدار دمکراسی هستیم به همین منظور ماده 10 احزاب را داریم و به احزاب مجوز فعالیت می‌دهیم. آنها می‌توانند تشکیل جلسه داده، کنگره برگزار کنند و در زمان انتخابات به بیان برنامه‌ها و یا انتقاد از رویه‌های گذشته بپردازند.
نماینده مردم تهران در مجلس با بیان اینکه احزابی به‌صورت فصلی در زمان انتخابات بدون هیچ‌گونه مجوزی فعالیت می‌کنند، گفت: احزاب فصلی آن دسته از موجوداتی هستند که در ایام انتخابات متولد و پس از رسیدن به قدرت و افول آن از بین می‌روند؛ احزابی دولت ساخته مانند کارگزاران و مشارکت که پس از اعلام نتایج دارفانی را وداع می‌کنند. برخی احزاب نیز هیچ سابقه‌ای در ماده 10 احزاب ندارند و بی‌نام و نشان هستند.
قائم مقام دبیرکل حزب موتلفه اسلامی افزود: واقعیت این است که در جوامعی که احزاب به معنای واقعی خود وجود دارند، برای موضوعات مشخص اجتماعی مثل تامین اجتماعی، محیط زیست، سیاست داخلی و خارجی، بیکاری، مسکن، بزهکاری‌های مختلف اجتماعی و... برنامه‌های مشخص با ذکر آمار و ارقام صحیح وجود دارد، در حالی که احزاب ایرانی عموما از گونه‌ای هستند که در جامعه‌شناسی سیاسی از آنها به‌عنوان احزاب فصلی یاد می‌کنند و طبیعتا این احزاب که با شکل گیری حزب کارگزاران سازندگی و یا جبهه مشارکت به احزاب شکل یافته در بدنه قدرت تبدیل شده‌اند نه می‌توانند شوق و رغبت مردم برای اقبال به‌خود را برانگیزند و نه جز به کسب رای مردم برای آنها ارزش قائلند.
بادامچیان راهکار اصلی برای بازگشت احزاب فعلی ایران به کارکرد درست را آسیب شناسی فعالیت‌های احزاب فعلی توسط کارشناسان سیاسی و برنامه ریزی مناسب برای بروز و ظهور درست در زمان انتخابات دانست و ادامه داد: اگر شور و شوق و اشتیاق برای انجام کار حزبی در میان متولیان احزاب وجود نداشته باشد و همه تنها به‌دنبال مطرح کردن نامزدهایشان در زمان انتخابات باشند در نهایت به این مسئله خواهیم رسید که احزاب از کارکرد اصلی خود بسیار دور افتاده و بیش از این نیازی به حضور آنها نخواهد بود.
احزاب مسئولیتی ندارند
امیر محبیان، کارشناس مسایل سیاسی نیز با بیان اینکه یکی از اهدافی که در بلندمدت احزاب به‌دنبال آن هستند پیروزی در انتخابات و بدست آوردن آرای اکثریت است به همشهری عصر گفت: آن چیزی که به‌عنوان آسیب مطرح می‌شود ظهور احزاب فصلی یا ظهور احزاب انتخاباتی است که هنگام انتخابات و فقط با هدف به دست آوردن آراء اکثریت تشکیل می‌شود و پایان انتخابات هم مثل یک طرح دوران کارشان به اتمام می‌رسد و در واقع تاریخ اعتبارشان منقضی می‌شود و دلیل آن می‌تواند هزینه داشتن احزاب برای افراد باشد.
وی افزود: در هر صورت مردم باید انتظارات بجا و به حق خود را در زمان انتخابات از طریق احزاب پیگیری کنند و در عین حال ساز و کاری که احزاب را در پیشبرد اهدافشان یاری می‌کند عمل به شعارهای مطرح شده توسط نامزدهای انتخاباتی شان و در واقع یاری رساندن به این نامزدها برای عملی ساختن وعده هایشان است اما متأسفانه در حال حاضر تنها مسئله‌ای که درخصوص فعالیت احزاب مشاهده نمی‌شود همین پاسخ دادن به مطالبات عمومی و پاسخگویی به مردم است.
وی خاطر نشان ساخت: هم اکنون احزاب تنها به‌صورت نمادین از چند صدایی در جامعه و در زمان انتخابات به فعالیت پرداخته و با جمع آوری کمک‌های مردمی و طرفداران حزبی، به تبلیغات گسترده برای نامزدی خود می‌پردازند و هیچ‌گونه مسئولیتی در قبال شعارهای مطرح شده در زمان انتخابات از خود نشان نمی‌دهند.
محبیان همچنین درخصوص نحوه کمک‌های دولت به احزاب و تشکل‌های سیاسی گفت: تشکل و حزب سیاسی نباید برآمده از درون دولت باشد اما حذف یارانه احزاب در وزارت کشور نیز نشان داد که در هر صورت اعتقادی به کمک مالی به احزاب وجود ندارد.
با این حال اگر قرار باشد دولت نیز به اقتصاد احزاب کمک کند، باید مشخص شود این احزاب چه کارکردی در طول سال از خود نشان داده‌اند. شاید به همین خاطر باشد که یکی از شروط دبیرخانه کمیسیون ماده 10 قانون فعالیت احزاب و جمعیت‌ها برای ثبت احزاب ارائه گزارش کار و عملکرد احزاب در طول دو سال گذشته بوده است.
اما همین اقدام نیز با اعتراض‌هایی از جانب مسئولان گروه‌های سیاسی مواجه شده و برخی از متولیان این احزاب معتقدند در حالی‌که دولت یارانه‌ای به گروه‌های سیاسی برای فعالیت پرداخت نمی‌کند نباید توقع داشته باشد گزارش کار و عملکرد نیز از جانب این گروه‌ها دریافت کند.
سخنگوی خانه احزاب در این مورد معتقد است: در قانون به گزارش عملکرد اشاره‌ای نشده است. اینکه تعداد اطلاعیه‌ها، اعلامیه‌ها و جلسات یک حزب به وزارت کشور اعلام شود قانونی نیست، البته ممکن است وزارت کشور طبق قانون بخواهد بداند احیانا منابع مالی حزبی داخلی است یا خارجی یا اینکه از کجا تامین می‌شود که اشکالی بر این امر مترتب نیست، اما اگر حزبی تجمع یا سمینار و همایش، بیانیه و غیره داشته است به وزارت کشور مربوط نمی‌شود، مگر در زمانی که بخواهند به احزاب براساس عملکرد‌شان امتیاز بدهند تا یارانه به آنها تخصیص داده شود.
حمید قزوینی در گفت‌وگو با ایسنا افزود: حتی در همان زمانی که به احزاب یارانه پرداخت می‌شد، برخی احزاب با دادن گزارش عملکرد مخالفت کردند و در همان زمان هم می‌گفتند اگر قرار است یارانه بدهند نباید گزارشی به دولت‌ها بدهیم که مورد پسندشان باشد، اگر قرار است عملکردمان به وسیله دولت‌ها امتیاز‌گذاری شود نقض غرض است. ممکن است عملکردی داشته باشیم که مطلوب دولت ها نباشد اما مطلوب خود حزب باشد.
قزوینی ادامه داد: احزاب به‌عنوان نهادهای مردم‌نهاد که وظیفه‌شان نقد دولت و نظارت بر عملکرد آن است، باید از دولت توضیح بخواهند نه اینکه دولت از احزاب توضیح بگیرد.
تعامل وزارت کشور و احزاب یک طرفه نیست
دراین خصوص شاکری، عضو جمعیت ایثارگران در گفت‌وگوی با همشهری عصر با تاکید بر اینکه احزاب نتوانسته‌اند به کارکرد درست خود که رسیدن به برنامه واحد برای شرکت در انتخابات و بعد از آن، پاسخگویی به مطالباتی که توسط خودشان به وجود آمده، برسند به همین دلیل فقط در فصلی خاص فعالیت می‌کنند، اضافه کرد: در این مورد حتی در صورتی که آمار سرپرست وزارت کشور صحت داشته باشد و 40 درصد احزاب اصلا فعالیتی نداشته باشند، فعالیت کردن یا نکردن گروه‌ها ارتباطی به وزارت کشور و کمیسیون ماده 10 احزاب ندارد؛ حتی اگر یک حزب را وزارت کشور فعال نداند نمی‌تواند در این مورد کاری انجام دهد، اما اگر تشکلی فعالیتی خلاف قانون انجام داد وزارت کشور و وزارت اطلاعات می‌توانند مدعی آن شوند.
وی در عین حال افزود: با این حال نحوه تعامل احزاب با وزارت کشور نباید یک طرفه باشد و وزارت کشور نیز باید حمایت مادی و معنوی از احزاب داشته باشد و نوع حمایت خود را مشخص کند.
شاکری همچنین درباره برخی اظهار نظرها مبنی بر اینکه وزارت کشور ارائه یارانه به احزاب را قطع کرده بنابراین دلیلی ندارد که احزاب به این وزارتخانه گزارش دهند گفت: چنین استدلالی درست نیست، ولی از طرف دیگر وزارت کشور باید از احزاب حمایت کند؛ در واقع باید توجه داشت نظارت بر احزاب امر مثبتی است ولی وزارت کشور نیز باید به وظایف خود در ارتباط با احزاب عمل کند.
محرمانه‌ای نداریم
صفایی فراهانی، عضو حزب مشارکت نیز با تاکید بر اینکه هرساله هرگونه تغییر در اساسنامه و مرامنامه خود را بعد از برگزاری کنگره‌ها که با حضور نماینده وزارت کشور برگزار می‌شود، به اطلاع این وزارتخانه رسانده‌ایم، تصریح کرد: در حدی که قانون تعیین کرده، همه احزاب موظف هستند اطلاعات خود را در اختیار کمیسیون ماده 10 احزاب بگذارند.
وی درعین حال تاکید کرد: حزب مشارکت هرگونه اطلاعاتی که کمیسیون ماده 10 احزاب می‌خواهد و در قالب مستندات قانونی می‌گنجد، به این کمیسیون ارائه کرده است از جمله اینکه گزارش‌های حزب که در پایان کنگره به اعضا ارائه می‌شود، آنها را نیز ما علنی کرده و در اختیار این کمیسیون قرار داده‌ایم.
وی تصریح کرد: ما مورد محرمانه‌ای نداریم که نگران آن باشیم و همواره اعلام کرده‌ایم که منابع مالی ما محدود و هزینه‌ها نیز محدود است.
وی با اشاره به درخواست اخیر وزارت کشور برای دریافت گزارش عملکرد10 ساله احزاب گفت: به‌نظر نمی‌رسد این اقدام در راستای از گود خارج کردن احزاب منتقد دولت باشد زیرا در هر صورت هیچ‌کدام از احزاب ثبت نام شده در این وزارتخانه نیز با حذف یارانه‌های احزاب از منابع مالی برخوردار نمی‌شوند.
صفایی فراهانی در ادامه با اشاره به اخطار سرپرست وزارت کشور که از تخصیص اعتبار به گروه‌های سیاسی سخن گفته بود، در حالی که یارانه احزاب از ردیف‌های بودجه عمومی سنواتی حذف شده است، تصریح کرد: هر مرجعی که از بودجه عمومی ارتزاق می‌کند نمی‌تواند خارج از ردیف‌های در نظر گرفته شده بودجه را هزینه کند در غیراین صورت باید به دیوان محاسبات پاسخگو باشد پس وزارت کشور نیز نمی‌تواند بدون اجازه مجلس به پرداخت کمک‌های مالی به احزاب و تشکل‌ها بپردازد.
تعادل میان احزاب ضروری است
اسماعیل گرامی مقدم، سخنگوی حزب اعتماد ملی نیز در گفت‌وگو با همشهری عصر با بیان اینکه دولت در مواردی می‌تواند نظارت کند که بودجه‌ای اختصاص داده باشد، افزود: اکنون که شرایط به این شکل نیست، قانونا نظارت بر دخل و خرج احزاب نیز در حوزه اختیارات مراجع دولتی نیست. وی با اشاره به اطلاعیه دبیرخانه کمیسیون ماده 10 قانون احزاب مبنی ضرورت ارسال مدارک احزاب برای این کمیسیون و ارائه گزارش عملکرد گفت: این اقدام درصورتی که صرفا به جهت برقراری نظم و فعال کردن احزاب سیاسی صورت گیرد، اقدامی مثبت خواهد بود.
گرامی‌مقدم با اشاره به اینکه میان احزاب موجود در کشور ما برخی احزاب به شدت فعال هستند و هر هفته جلسه دارند و برخی دیگر اصلا فعالیت خاصی ندارند، گفت: برخی احزاب تنها در انتخابات و فصول انتخاباتی فعال می‌شوند. برخی حتی در فصل انتخابات نیز توان داشتن یک ستاد انتخاباتی را ندارند و نمی‌تواند در این زمان نیز بروز و ظهور خاصی داشته باشند. به همین دلیل باید تعادل و توازنی میان احزاب ایجاد شود و احزابی که توان فعالیت ندارند یا با وجود پروانه نمی‌خواهند فعالیت کنند، تکلیف‌شان مشخص شود.
وی با اشاره به برخی از تحلیل‌ها که بیان می‌دارد این اقدام وزارت کشور در راستای حذف احزاب منتقد دولت خواهد بود، گفت: درصورتی که چنین تصمیمی پشت پرده باشد، به صلاح کشور و مردم و حتی خود دولت نخواهد بود و به ضرر دولت تمام خواهد شد اگر بخواهد همین فعالیت نسبی احزاب را نیز با اتهامات واهی مانع شود. گرامی‌مقدم در عین حال تصریح کرد: دولت در مواردی می‌تواند بر احزاب نظارت کند که بودجه‌ای اختصاص داده باشد و اکنون که شرایط به این شکل نیست، قانونا نظارت بر دخل و خرج احزاب نیز در حوزه اختیارات مراجع دولتی نیست.
به‌نظر می‌رسد باید برنامه ریزی مناسبی از جانب کارشناسان سیاسی و همچنین احزاب مختلف برای آسیب شناسی روند تحزب و حزب گرایی در کشور انجام گیرد تا مشخص شود مردم از احزاب مختلف چه انتظاری باید داشته باشند و احزاب نیز چگونه می‌توانند با برنامه‌ریزی‌های مختلف در امور سیاسی و به‌خصوص اقتصادی که این‌روزها بیشتر از سیاست جالب توجه و پر طرفدار است، به هدف واقعی خود یعنی پیروزی در انتخابات مختلف و بعد از آن عمل به وعده‌های خود بپردازند.
