در جست‌وجوی پادشاه بعدی عربستان

ترجمه - نیلوفر قدیری: امیر عبدالله پادشاه عربستان از رهبران خارجی و سران کشورها در اتاقی در کاخ خود در جده پذیرایی می‌کند که روی دیوار آن تصویر بزرگ پدر پادشاهی آل سعود دیده می‌شود.

مهمانان بعد از دیدن تصویر، چشمشان به فرزند او حاکم 84 ساله کشور می‌افتد که در اتاق مجلل تزئین شده به سنگ مرمر و چوب و در حالی‌که عبای شاه بلوطی به تن دارد، روی صندلی پادشاهی لم داده است.

بدون شک تک‌تک کسانی که این روزها با پادشاه عربستان در این اتاق دیدار می‌کنند پاسخ این پرسش را دست کم یک بار در ذهن می‌جویند که جانشین این مرد کیست؟ خاندان آل سعود این روزها با نوعی بلاتکلیفی رو‌به‌روست. رهبران پیر عربستان این روزها هر کدام منتظر مرگ دیگری هستند.

بعد از امیر عبدالله برادر ناتنی و رقیب او شاهزاده سلطان قرار است جانشین او شود. اما او هم در 80 سالگی به سر می‌برد. ولیعهد عربستان به تازگی از یک آزمایش پزشکی کامل از شهر ژنو سوئیس بازگشته و گفته می‌شود که او به سرطان پیشرفته مبتلا شده و به‌زودی از این بیماری می‌میرد. احتمال مرگ او پیش از پادشاه، این نگرانی را دامن زده که در نزاع بر سر جانشینی رهبر بعدی، میان 2 جناح آل سعود درگیری به وجود بیاید. پادشاه عربستان بیش از 60 برادر و خواهر دارد.

امیر عبدالله که از 3 سال پیش پادشاه شد، یک پادشاه اصلاح‌طلب خوانده می‌شود. کسانی که او را اصلاح‌طلب می‌دانند به تدابیری اشاره می‌کنند که او برای تضمین انتقال آرام قدرت و ایجاد ثبات در پادشاهی عربستان، بزرگترین تولید‌کننده نفت دنیا، انجام داده‌است. عبدالله بعد از اینکه جانشین ملک فهد سالخورده شد که او هم از شدت پیری درگذشته بود، فرمانی صادر کرد برای تشکیل شورایی از پسران و نوادگان ملک عبدالعزیز پادشاه و بنیانگذار عربستان، تا درباره آینده جانشینی پادشاه در سالهای بعد تصمیم‌گیری کنند.

نگرانی‌ها و شایعات تازه درباره سلامتی شاهزاده سلطان که چندی پیش یک جراحی سخت روده هم داشت، درستی برنامه‌ریزی‌های امیرعبدالله در این زمینه را به مردم و حاکمان عربستان نشان داد.

شاهزاده سلطان هفته گذشته و در دیدار با بان کی مون دبیرکل سازمان ملل تلاش زیادی کرد تا نشان دهد در وضعیت خوبی به سر می‌برد. او بلندتر از همیشه حرف می‌زد و با پوشیدن لباس زیاد سعی می‌کرد که خود را چاق‌تر نشان دهد. ملک عبدالله هم در این نشست نشان داد که سالم‌تر و سرحال‌تر از سن و سالش است.

او با سخن گفتن درباره ابتکار جدیدش برای گفت‌وگو میان مسلمانان، مسیحیان و یهودیان دبیرکل سازمان ملل را به وجود آورد. این سخنرانی بیش از یک ساعت به طول انجامید. عربستان به خاطر رواج سنت چند همسری، از نظر جانشینی پادشاهان مانند دیگر کشورها نیست که به شیوه‌ای معمول و ساده، پسر بزرگتر جانشین پدر پادشاه شود. خاندان سعود اکنون بیش از 7 هزار شاهزاده دارد. اما این شاهزاده‌ها به 2 دسته السدیری و الفیصل که لیبرال‌تر هستند، تقسیم می‌شوند.

عبدالله یکی از 25 برادر ناتنی ملک فهد است. تا قبل از سال 2006 که او برنامه جانشینی خودش را مطرح کرد، چنین روندی در عربستان اصلا باب نبود. اگر همه‌چیز طبق برنامه پیش رود، بعد از مرگ امیرعبدالله تاج و تخت به خاندان سدیری و به « هفت سدیری» قدرتمند بازمی‌گردد.

هفت سدیری قدرتمند نامی است که به 6 برادر تنی ملک فهد داده شده‌است. علاوه بر شاهزاده سلطان ولیعهد عربستان، که مدتهاست وزیر دفاع این کشور است، شاهزاده نایف، وزیر کشور و شاهزاده سلمان استاندار ریاض هم جزو این6 نفر هستند. هر دوی آنها ادعای تاج و تخت دارند. شاهزاده سعودالفیصل وزیر خارجه عربستان که اکنون در 70 سالگی است، تنها عضو شاخه فیصل است که در دولت کنونی عربستان جایگاه مهمی دارد. اما او هم بیمار است.

او قرار شام خود را با بان کی مون در سفرش به عربستان لغو کرد. دلیل لغو این دیدار اعلام نشد اما نمی‌تواند دلیلی غیراز کسالت سعودالفیصل داشته باشد. وزیر خارجه عربستان در فرودگاه از دبیرکل سازمان ملل استقبال کرد و شخصا او را تا محل دیدار با امیر عبدالله همراهی کرد. امیرعبدالله به زبان عربی سخن می‌گفت اما گاه گاه سخنان مترجم را قطع می‌کرد تا ترجمه او را تصحیح کند. در روز دوم سفر بان کی مون هم شاهزاده سعود الفیصل به‌نظر می‌رسید که درد دارد اما لبخند می‌زد و با مهمانان خارجی مزاح می‌کرد.

تحلیلگران بر این نظر اتفاق دارند که اگر شاهزاده سلطان ولیعهد عربستان پیش از پادشاه بمیرد، تعیین جانشین به درگیری و کشمکش می‌انجامد. شاهزاده نایف در میان چهره‌های احتمالی جانشینی از همه جلوتر است. در پایان حکومت فهد، این گمانه‌زنی وجود داشت که سعودی‌ها برای ایجاد تحول در رهبری کشور، باید از یک نسل عبور کنند. اما باز هم چنین نکردند و قدرت را به یکی از برادران سپردند. بدون شک یک دهه دیگر زمان می‌برد تا نوادگان بنیانگذار عربستان فرصت رهبری پیدا کنند.

در میان این نوادگان، پسران شاهزاده نایف و سلمان هستند. نام دیگری که این روزها شنیده می‌شود نام شاهزاده ولید بن طلال یک از ثروتمندان سعودی است که نوه بنیانگذار خاندان سعودی است. اگر چه این شاهزاده بسیار لیبرال است، این مقدار ثروت زیادی که دارد باعث می‌شود بتواند حمایت سیاسی را برای خود بخرد.

مرگ امیر عبدالله تحولی بزرگ و یک نقطه عطف برای عربستان خواهد بود. اگر چه خاندان سعود از نظر بسیاری از مردم عربستان اعتبار خود را از دست داده و در خارج از کشور هم به خاطر ارتباطات القاعده و وهابیون در این کشور سرزنش می‌شود، اما امیرعبدالله به خاطر شروع مسیر اصلاحات اعتبار زیادی دارد.

او تا حد زیادی مقابل القاعده ایستاد و آموزش را به‌عنوان یکی از راه‌های اساسی در مقابل خشونت‌طلبی و نظامی‌‌گری پیگیری کرد. بیش از 50 درصد از جمعیت عربستان زیر 15 سال سن دارند و شرایط مردم به‌دلیل افزایش قیمت نفت بهتر شده است. اما احزاب سیاسی همچنان در این کشور ممنوع هستند.

بعد از انزوای عربستان در پی حملات 11 سپتامبر، امیرعبدالله تصمیم گرفت تا ارتباط خود را با کشورهای مسلمان دیگر تقویت کند. عربستان هنوز هم در فهرست اهداف مغضوب دولت بوش قرار دارد.

عربستان درپی یافتن راه حل سیاسی برای بحران لبنان فعال بود. این فعالیت هنوز هم ادامه دارد و هفته گذشته ولید جنبلاط رهبر دروزی‌های لبنان در جده مهمان پادشاه عربستان بود. در سومالی هم عربستان برای ایجاد آتش بس با نظارت سازمان ملل نقش مهمی داشت.
سعودی‌ها در کنار فشار برای تشکیل کشور مستقل فلسطین براساس برنامه‌ریزی زمان‌بندی شده جورج بوش، با ارائه کمک 500 میلیون دلاری به سازمان ملل در چارچوب برنامه جهانی غذا، به این سازمان کمک کردند تا بتواند در شرایط وخیم کنونی از نظر مواد غذایی، به تعهدات خود در کشورهای فقیر عمل کند.

هفته گذشته بان کی مون دبیرکل سازمان ملل مانند یک پادشاه مورد استقبال رهبران عربستان قرار گرفت. بان در راه بازگشت از عربستان، در هواپیما به خبرنگاران گفت: آنها واقعا می‌‌خواهند کمک کنند و نمی‌خواهند فقط سرزنش بشنوند. یک دیپلمات همراه دبیرکل سازمان ملل هم به خبرنگاران گفت: بعد از 11 سپتامبر سعودی‌ها در حالت شوک بودند اما اکنون خود را بازیافته‌اند و تدابیر لازم را اتخاذ می‌کنند. اینکه آیا تدابیر مورد اشاره این دیپلمات به روزهای عمر امیرعبدالله می‌رسد یا نه باید دید.

شاهزاده سلطان و شاهزاده نایف به‌نظر نمی‌رسد که به اندازه امیرعبدالله اصلاح‌طلب باشند. نایف در روزهای بعد از 11 سپتامبر نقش و حضور سعودی‌ها در این حملات را تکذیب کرد. اما همین محافظه‌کاران می‌توانند با فضای حاکم بر جامعه همراه‌تر باشند. تحلیلگران سعودی می‌گویند که خاندان سعودی به حیات خود ادامه می‌دهد. این خاندان از طریق ارتباطات قومی، مذهبی و منطقه‌ای قدرت خود را حفظ کرده‌است. اما تغییرات در عربستان سعودی با سرعتی هرچند آرام در حال پیشروی است.

یک پاکستانی 40 ساله که کودکی‌اش را در عربستان گذرانده و اکنون دوباره به این کشور بازگشته است، درباره تغییرات در این کشور می‌گوید، در گذشته تنها می‌شد چشمان زنان عربستان را دید اما اکنون در خیابان صورت آنها هم بدون روبند قابل رویت است.