چرا هوا آلوده است؟

به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از ایرنا، دیگر شاید نتوان گفت که آلودگی هوا در کلانشهرها کلاف سردرگمی است چون قانون هوای پاک همه سرنخ‌های این کلاف را مشخص کرده اما مسئله مهم و قابل تامل اجرا نشدن بندهای این قانون است که این روزهای سیاه را بر سر هوای تهران و سایر شهرهای بزرگ آورده است. 

در نیمه اول سال این شرایط سخت هوا به مدد باد و تابش خورشید تا حدی قابل تحمل می‌شود اما مساله مهم نیمه دوم سال و به‌ویژه با شروع فصل سرماست که دیگر بعد از آن هرچه آلودگی وارد جو می‌کنیم مانند پتویی شهر را دربر می‌گیرد و به ریه‌های خودمان برمی‌گردد.

بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط‌زیست، پاییز در حالی در کلانشهرهای کشور از جمله تهران، اصفهان، کرج، تبریز، مشهد، اهواز، شیراز و اراک سپری شد که این شهرها به ترتیب ۳۱، ۴۶، ۳۴، ۹، ۲۸، ۵۹، ۱۶ و ۱۶ روز هوای ناسالم داشتند. در مدت مشابه سال گذشته تعداد روزهای ناسالم در این کلانشهرها به ترتیب ۳۰، ۳۰، ۱۲، ۵، ۳۹، ۴۹، ۱۱ و ۱۲ روز بوده است که در برخی شهرها بیشتر و در برخی کمتر شده است.

می‌دانیم و بارها و بارها نیز مسئولان و کارشناسان امر تاکید کرده‌اند که دود این همه آلودگی به ریه‌های خودمان برمی‌گردد پس مراقب باشیم اما وضعیت کنونی هوا در کلانشهرهایی مانند تهران، کرج، اصفهان و اراک نشان‌دهنده این نیست که به این توصیه مسئولان توجهی شده است.

همیشه منابع متحرک مانند خودرو و موتورسیکلت متهم ردیف اول آلودگی هوا هستند البته تا چند سال پیش که هنوز سوخت استاندارد نبود و مازوت به راحتی در نیروگاه‌ها و صنایع مصرف می‌شد نیز جایگاه بالایی در انتشار آلایندگی داشتند اما با تصویب قانون هوای پاک دیگر استفاده از مازوت در صنایع و نیروگاه‌ها به‌ویژه در کلانشهرها ممنوع شد اما امسال گویی دوباره سر و کله مازوت پیدا شده که علت آن را مسئولان در مصرف بی‌رویه گاز در منازل می‌دانند که دیگر گازی به عنوان سوخت به نیروگاه‌ها نمی‌رسد.

عیسی کلانتری معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست گفته بود که اگر گاز از سوی خانواده‌ها بی‌رویه مصرف شود، استفاده از مازوت در صنایع و نیروگاه‌ها به عنوان سوخت اجتناب‌ناپذیر است. 

با سرد شدن هوا مصرف گاز در میان خانواده‌ها افزایش یافته که این مساله موجب شده تا گاز مورد نیاز صنایع و نیروگاه‌ها به عنوان سوخت کم شود، از سوی دیگر صنایع و نیروگاه‌ها هم که نمی‌توانند بدون سوخت بمانند چون باید برق مورد نیاز کشور تولید شود بنابراین ناچارند که از مازوت به عنوان سوخت استفاده کنند.

وی تاکید کرده بود که سازمان محیط‌زیست موافق سوخت مازوت نیست اما ناچار به استفاده از آن هستیم چون در غیر این صورت قطعی برق خواهیم داشت پس یا مردم باید رعایت کنند گاز کمتری مصرف شود یا این‌که مازوت سوخته شود چون اگر گاز همچنان بی‌رویه استفاده شود مصرف مازوت اجتناب‌ناپذیر است. 

مصرف مازوت استثنا نیز دارد به طوری که ستاد ملی مقابله با کرونا تصویب کرده که مازوت در کلانشهرهایی مانند تهران، کرج و اصفهان استفاده نشود اما شهرهای دیگر مجبورند که مازوت بسوزانند چون به علت مصرف بالای گاز، گاز کم داریم.

همچنین بیژن زنگنه وزیر نفت گفته بود که مایل نیستیم مازوت مصرف شود اما چاره‌ای جز تحویل مازوت به نیروگاه‌ها نداریم، گازوئیل هم در حداکثر میزان ممکن تحویل می‌شود و بیشتر از این امکانش وجود ندارد، یکی از علل افزایش مصرف گاز خانگی باز کردن پنجره‌ها با این تصور است که کرونا خارج می‌شود در صورتی که باید مردم هم دما را پایین بیاورند و هم از اتلاف انرژی خودداری کنند و این مساله مصرف گاز خانگی را افزایش داده است. 

مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌ زیست، گفت: روزانه ۵۰ میلیون لیتر مازوت و ۵۰ میلیون لیتر گازوییل تولید می‌شود نامه‌هایی که وزارت نیرو می‌دهد می‌گوید که سوخت ما در حال تمام شدن است این یعنی این‌که سوخت‌ها مصرف شده‌اند.

وی با بیان این‌که هم صنایع و هم نیروگاه داریم، افزود: نیروگاه‌ها و صنایع هر کدام به طور جداگانه روزانه حدود ۱۰۰ میلیون مترمکعب گاز نیاز دارند، صادرات روزانه ما نیز ۴۰ میلیون مترمکعب است. 

مصرف خانگی که باید روی ۴۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعب در روز باشد اکنون حدود ۶۵۰ میلیون مترمکعب در روز است و همه گازی که می‌توانیم روزانه تولید کنیم حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب است، اتفاقی که اکنون افتاده این است که مصرف خانگی و تجاری گاز افزایش یافته، این یعنی این‌که نمی‌توانند گاز را به نیروگاه و صنایع بدهند پس می‌روند روی سوخت جایگزین که اول نفت گاز یا گازوییل و بعد نفت کوره یا مازوت است که هر کدام از اینها روزانه حدود ۵۰ میلیون لیتر تولید می‌شوند.

وی ادامه داد: بنابراین وقتی مصرف گاز افزایش می‌یابد برای تامین سوخت صنایع و نیروگاه‌ها چاره‌ای نیست جز این‌که برویم به سراغ گازوییل و مازوت که این اتفاق هم‌اکنون افتاده و نتیجه آن آلودگی هوا است.

تجریشی درباره استاندار بودن سوخت گفت: ۵۰ درصد تولیدات گازوییل استاندارد است یعنی گوگرد آن کمتر از ۵۰ PPM است و ۵۰ درصد دیگر غیر استاندارد است که میزان گوگرد آن از ۵ تا ۸ هزار PPM است که این میزان بستگی دارد به این‌که در کدام پالایشگاه تولید شده باشد، اکنون اتفاقی که می‌افتد این است که وقتی مصرف گاز افزایش می‌یابد به خاطر این‌که صنایع و نیروگاه‌ها بتوانند به فعالیت خود ادامه دهند مجبورند به سمت استفاده از گازوییل و مازوت بروند.

وی گفت: صنایع بزرگ مانند نیروگاه‌ها یک شیر فلکه دارند که از مخازن گازوییل و مازوت منشعب می‌شود که برای شرایط اضطراری مورد استفاده قرار می‌گیرد، این شیر همیشه پلمب است و نمی‌توانند از آن استفاده کنند. 

ما نیز به عنوان سازمان محیط‌زیست روزانه این شیرها را رصد می‌کنیم که آیا صنایع این پلمب را شکستند یا نه، تا روز گذشته هیچ کدام نشکسته بودند و همچنان پلمب بودند بنابراین برای تهران با توجه به فشارهایی که محیط‌زیست آورده بود و نامه رئیس‌جمهوری و دادستان کل برای صنایع بزرگ فعلا نه مازوت و نه گازوییل مصرف نمی‌شود.

معاون سازمان حفاظت محیط‌ زیست افزود: اما بر اساس گزارشی که به ما دادند هفته گذشته حدود ۱۰ هزار تا ۱۵ هزار میلیون مترمکعب مازوت برای ریخته‌گری‌ها داده‌اند که عدد ناچیزی است، همچنین در پرند و دماوند نیز دو نیروگاه از گازوییل استفاده کردند که هر دو بیرون از شهر تهران واقع شده‌اند یعنی زمانی که باد می‌آید مسیر آلودگی به سمت تهران نیست و اثر سوئی ندارد.

وی توضیح داد: در تهران و برخی کلانشهرها در صنایع بزرگ گازوییل و مازوت استفاده نمی‌شود و فقط در صنایع کوچک مصرف می‌شود، سازمان محیط‌زیست نیز باید صنایع کوچک را پایش کند، البته در بسیاری اوقات در شب می‌سوزانند چون در روز دود سیاه به راحتی قابل دیدن است. بر این اساس سازمان محیط‌زیست گشت‌های شبانه را افزایش داده است با توجه به این‌که تمام نیروهای پایشی شهر تهران ۷ نفر هستند بنابراین دقیق هم نمی‌شود کار پایش را انجام داد. 

تجریشی گفت: در اصفهان ۷۰ درصد صنایع در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر قرار دارند که ۸۰ درصد صنایع آلاینده هم در همین محدوده هستند از این رو آلودگی بالاست، شهر اصفهان که بیشترین صنایع در آن مستقر است بعد از اهواز دومین مصرف‌کننده انرژی در کشور است و هر دو شهر هم آلوده هستند.

وی با اشاره به هوای آلوده تهران و بروز پدیده اینورژن گفت: زمانی که توده هوایی پرفشار که به آن پدیده اینورژن یا وارونگی دما می‌گویند در شهر مستقر می‌شود، یک لایه‌ای را روی سطح شهر تشکیل می‌دهد که مانند پتویی شهر را دربر می‌گیرد.
در این حالت هرچه آلودگی منتشر شود دیگر راه فراری ندارد و زیر همین پتو می‌ماند، هفته گذشته ارتفاع آن تقریبا به یک کیلومتر رسیده بود یعنی هزار متر از کف زمین بالا بیایید یک لایه فرضی را در نظر بگیرید که هیچ چیزی از آن بالاتر نمی‌تواند برود اتفاقی که می‌افتد این است که زمانی که این لایه شکل می‌گیرد سرعت باد هم وجود ندارد، مثلا هفته گذشته در چند روز چند ساعت سرعت باد صفر صفر است این یعنی این‌که آلودگی پراکنده نمی‌شود و در یک جا جمع می‌شود.

وی ادامه داد: در این حالت انگار یک ارتفاع هزار متری دارید که هر آنچه می‌سوزد تا همان ارتفاع بالاتر نمی‌رود و در آنجا می‌ماند، در روز باد و نسیم اگر وجود داشته باشد آلودگی‌ها را به سمت شمال شهر و از جنوب به سمت شرق تهران می‌برد. 
در شب این روند برعکس می‌شود و آلودگی آرام‌آرام به سطح شهر تهران برمی‌گردد و صبح اگر از بالا نگاه کنید می‌بیند که یک لایه قهوه‌ای سطح شهر را پوشانده که همان لایه‌ای است که موجب می‌شود آلودگی مدام بچرخد پس اگر سرعت باد نباشد همه این آلودگی‌ها در این محیط محصور انباشته می‌شوند و نتیجه آن می‌شود هوای همین چند روزی که در تهران تجربه می‌کنیم.

تجریشی گفت: در این میان با سرد شدن هوا مصرف گاز خانگی افزایش یافته و دیگر گازی نیست تا به نیروگاه‌ها داده شود از سوی دیگر نیروگاه‌ها هم که نمی‌توانند تعطیل شوند چون باید برق مورد نیاز کشور را تولید کنند، بنابراین علت این‌که مدتی است آلودگی هوا در کلانشهرها از جمله تهران در شرایط بدی قرار گرفته، افزایش مصرف گاز خانگی و اجبار نیروگاه‌ها بر مصرف مازوت است در حالی که می‌توان مصرف گاز خانگی را کم کرد و کار سختی هم نیست. 

در منازل تقریبا ۵۰۰ کیلو وات ساعت در ازای هر مترمربع انرژی مصرف می‌کنیم در حالی که اکنون اروپایی‌ها ۲۰۰ کیلو وات بر ساعت مصرف می‌کنند و سیاست آنها این است که تا سال ۲۰۲۵ این میزان را به ۵۰ کیلو وات برسانند، ما قانون مقررات ساختمان ماده ۱۹ داریم که موظف کرده ساختمان‌هایی که ساخته می‌شوند ملاحظات صرفه‌جویی در آنها رعایت شود مثلا پنجره‌ها دو جداره باشند اما سال گذشته ۳۰۰ هزار مجوز ساختمانی صادر شده که هیچ کدام از آنها چک نشده بنابراین وقتی همه این سهل‌انگاری‌ها را کنار هم می‌گذاریم داشتن چنین هوایی خیلی دور از انتظار نیست. 

وی در پاسخ به این‌که چه صنایع و فعالیت‌هایی می‌توانند در این روند سهم بالایی داشته باشند، گفت: بیشترین سهم را گازوییل‌سوزها دارند چون با سوخت گازوییل عمدتا ذراتی تولید می‌شود که گوگرد دارد، کیفیت بنزین خوب است بنابراین این‌که گفته می‌شود مدارس که تعطیل است پس چرا هوا اینقدر آلوده است؛ درست نیست چون سهم مدارس و خودروهای شخصی در آلودگی هوا حدود ۱۰ درصد است بنابراین عدد زیادی نیست.

تجریشی افزود: سهم بالا مربوط به کامیون و اتوبوس است، آیا تردد کامیون و اتوبوس کم شده؟ نه، بسیاری اندازه‌گیری‌هایی که انجام دادیم حکایت از این دارد که گازوییل در خارج تهران به عنوان سوخت مصرف می‌شود، پس وقتی به سمت کلانشهرها می‌آیند مشکل ایجاد می‌کنند، بنابراین یا باید نیروگاه‌ها سوخت استاندارد بسوزاند یا بدهند به حمل‌ونقل عمومی، پس اتفاقی که برای شهری مانند تهران می‌افتد این است که سرعت باد به صفر رسیده اما در مقابل تردد کامیون و اتوبوس همچنان ادامه دارد و صنایع هم مازوت و گازوییل می‌سوزانند با این حساب آلودگی همین‌طور تلمبار می‌شود و در این شرایط آلودگی هوا امری طبیعی است.

معاون سازمان محیط‌زیست درباره راهکار برون‌رفت از این شرایط گفت: در قانون هوای پاک راه‌های برون‌رفت از این معضل به روشنی دیده شده اما متاسفانه اجرا نمی‌شود، وقتی وارد آبان و آذر ماه می‌شویم نباید به کامیون‌ها و اتوبوس‌هایی که معاینه فنی ندارند اجازه تردد داده شود، نباید اجازه دهیم ماشین‌های ساختمانی در زمانی که هوا در شرایط آلودگی بالا قرار می‌گیرد وارد شهر شوند، باید اتوبوس‌هایی که داخل شهر تردد می‌کنند فیلتر دوده داشته باشند، حتما باید از درجا کار کردن اتوبوس‌ها در ایستگاه‌ها جلوگیری شود، تمام اینها اقداماتی است که همه باید با هم انجام شود اما هیچ کدام هم انجام نمی‌شود.

وی به نقش معاینه فنی خودروها در کاهش آلودگی هوا اشاره کرد و افزود: اکنون تقریبا ۷۶ درصد از سال گذشته و فقط ۳۳ درصد خودروها برای معاینه فنی مراجعه کرده‌اند در حالی که کنترل آن وظیفه پلیس است که انجام نشده است در صورتی که تاکنون باید ۷۰ درصد خودروها معاینه فنی شده باشند اما نشدند، البته این اطلاعات مربوط به آذرماه است. 

برای شهرهای بزرگ و کلانشهرها حتما باید به سمت معاینه فنی برتر برویم و دیگر به زوج و فرد اکتفا نکنیم یعنی بگوییم خودروهایی می‌توانند تردد کنند که معاینه فنی برتر داشته باشند، آیین‌نامه آن وجود دارد اما انجام نمی‌شود. 
حتما باید نظارت بر ایستگاه‌های معاینه فنی را افزایش دهیم الان بیش از ۵۰ درصد خودروهایی که در سطح شهر تهران تردد می‌کنند معاینه فنی خود را خارج از تهران گرفته‌اند جایی که نظارت‌های ما کمتر است.

تجریشی ادامه داد: در این میان موتورسیکلت‌ها هم سهم زیادی در آلودگی هوا دارند، بعد از این‌که نیروی انتظامی اعلام کرد که موتورسیکلت‌های رسوبی از پارکینگ‌ها تخلیه شوند شرایط بدتر شد، حدود ۸۳۰ هزار موتورسیکلت در پارکینگ‌های کشور بود که بعد از این اعلام نیروی انتظامی حدود ۱۳۰ هزار از این موتورسیکلت‌های کاربراتوری دوباره به چرخه مصرف برگشتند.

معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: خیلی کارها باید انجام بدهیم و می‌توانیم انجام دهیم که انجام ندادیم که نتیجه آن آلودگی آزاردهنده در شهرهاست. وقتی که سرعت باد صفر می‌شود و در مقابل هیچ کدام از این کارهایی که باید انجام دهیم را نداده‌ایم، تحمل خودپالایی شهر تمام می‌شود و دیگر قادر به خارج کردن ذرات آلاینده از هوا نیست. 

وی درباره این‌که حالا در این میان مقصر آلودگی هوا هوا نوزیدن باد است یا سوزاندن مازوت یا کم‌کاری دستگاه‌ها افزود: سازمان حفاظت محیط‌زیست از ابتدای امسال بحث نسوزاندن مازوت را در کلانشهرها مطرح کرد و به رئیس‌جمهوری اطلاع دادیم، به ستاد ملی کرونا هم رفتیم و مصوبه آن را گرفتیم و بر این اساس مخالفت خود را مصرف مازوت اعلام کردیم و تلاش می‌کنیم در جاهایی که شرایط حاد است مانع انجام هر کاری شویم.

تجریشی درباره اجرای قانون هوای پاک گفت: به طور کلی اجرای قانون هوای پاک وظیفه وزارت کشور است، مشکل اینجاست که اصلا هوا و اجرای قانون هوای پاک اولویت دستگاه‌ها نیست مثلا وزارت کشور به ۵۰ درصد از تعهدات خود در اجرای قانون هوای پاک عمل نکرده است در حالی که متولی اجرای این قانون است اما همه فکر می‌کنند که متولی اجرای این قانون سازمان حفاظت محیط ‌زیست است.

در گزارشی که از عملکرد دستگاه‌ها درخصوص قانون هوای پاک تهیه و به معاون اول ریاست‌جمهوری ارائه دادیم مشخص شد که تمام دستگاه‌ها در اجرای عملکرد مربوط به قانون هوای پاک مشکل داشتند.

وی افزود: البته طی جلساتی که با وزارت کشور داشتیم متقاعد شده بودند که باید قانون هوای پاک را با جدیت بیشتری اجرا کنند اما از زمانی که ستاد کرونا به وزارت کشور منتقل شد تمام توجهات به آن سمت معطوف شد و دوباره سر خانه اولمان برگشتیم. 

تجریشی ادامه داد: هوا به مراتب از آب مهم‌تر است چون در نهایت روزانه به یک و نیم لیتر آب نیاز داریم اما هوا چند مترمکعب وارد بدن انسان می‌شود و این کار هم باید مداوم صورت پذیرد وگرنه خفه می‌شویم بنابراین آثاری که دارد به مراتب بدتر از آب است اما ما روی آب بسیار حساس هستیم اما وقتی به هوا می‌رسد همه در فضای بی‌تفاوتی قرار می‌گیرند.