هرچند خصوصی‌سازی به تاکید همه کارشناسان و دست‌اندرکاران اقتصادی روندی مثبت است و بدون خصوصی‌سازی سود‌آورترین بخش اقتصاد ایران، نمی‌توان به تحقق آمال و آرزوی همیشگی توسعه اقتصادی و رفاه عمومی در کشوری که مهد نفت در خاورمیانه است امید داشت، ولی این روند اگر بدون کارشناسی و برنامه مدون و دقیقی اجرا شود نمی‌توان امیدوار بود که مشکلات اقتصاد ایران حل شود. برای اطلاع از این‌که روند اجرای سیاست‌های خصوصی‌سازی در بخش نفت با وجود گذشت حدود 2 سال پس از ابلاغ سیاست‌های اصل44 چگونه بوده و چه سرنوشتی را طی می‌کند، با علی کاردر از کارکنان با سابقه صنعت نفت که اکنون مسئول ستاد اصل44 در شرکت ملی نفت است، به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
وی معتقد است، مخالف خصوصی‌سازی بوده و به همین دلیل خود را به دلیل تجربه پیشین در بستن راه‌های خصوصی‌سازی صنعت نفت، بهترین شخص برای رفع موانع تحقق این امر می‌داند. این گفت‌وگو را می‌خوانید.
- روند خصوصی‌سازی در صنعت نفت در حال حاضر در چه مرحله‌ای است؟
در بخش نفت 4 شرکت اصلی داریم. شرکت ملی پالایش و پخش، شرکت ملی پتروشیمی، شرکت ملی گاز و شرکت ملی نفت. شرکت مادرتخصصی شرکت نفت خصوصی نمی‌شود و بخش بالا‌دستی نفت نیز دولتی می‌ماند. در شرکت‌ملی نفت بخش‌های خدماتی واگذار می‌شود که در زنجیره ارزش‌افزوده تولید نقش دارند. مثل شرکت حفاری شمال، شرکت ملی حفاری، پترو‌پارس، پترو‌ایران، خدمات هلی‌کوپتر ایران، شرکت خدمات رفاهی جنوب و ماشین‌آلات و تسهیلات جنوب و کالای نفت تهران و برخی دیگر که در فعالیت‌های پایین‌دستی هستند.
طرح جامعی تهیه‌شده که همه بخش‌های مختلف شرکت نفت از تولید تا فروش را مشخص کرده است. همچنین معین شده که کدام شرکت‌ها در شرکت نفت قابل واگذاری است و کدام قابل واگذاری نیست.
تا حال در بخش نفت حدود 92 شرکت مصوبه دولت را برای واگذاری دارد.
- این شرکت‌ها کی واگذار می‌شوند؟
حدود یک سال است که 5 شرکت برای واگذاری آماده و معرفی شده‌اند. حفاری شمال، پترو‌پارس، پترو‌ایران، خدمات هلی‌کوپتر ایران و تجهیزات جنوب. این شرکت‌ها با قراردادهای محکم و قابل‌قبول که سود‌آوری آنان را تامین کند، به همراه تجهیزات لازم، برای واگذاری آماده شده است. ما قصد نداشتیم که تنها یک نام و یا کاغذ به فروش برسانیم. برای حفاری شمال 3 تا 4 دکل حفاری تامین شده و یک دکل نیز در شمال دریای مازندران فعال شده که در ترکمنستان در حال کار است. این موجب شده تا شرکت‌ها از شرایط مطلوبی برای فروش برخوردار شوند.
- آیا امسال این شرکت‌ها واگذار می‌شوند؟
ما همه شرایط آماده‌سازی را انجام داده‌ایم و منتظر‌هستیم که سازمان خصوصی‌سازی در این زمینه اقدام کند. سازمان هلی‌کوپتری نفت، پترو‌پارس و پترو‌ایران قرار است به‌صورت مزایده عرضه شود. پس از انتشار آگهی، عرضه آغاز می‌شود. باید قیمت‌ها مشخص و مناقصه برگزار شود. برخی نیز باید در بورس عرضه شود که باید شرایط بازار آماده باشد و سازمان خصوصی‌سازی در این مورد اقدام کند. این کار با کشف قیمت با عرضه 5درصد سهام آغاز می‌شود مانند دیگر شرکت‌هایی که در بورس پذیرفته شده‌اند. براین اساس قرار است که حفاری شمال تا مردادماه عرضه شود.
- با این شرایط در نفت پیشرفتی برای خصوصی‌سازی اتفاق نیفتاده است؟
در شرکت نفت نه ولی در بخش پالایش و پخش پیشرفت خوب بوده است. قراردادهای مطمئنی برای تامین مواداولیه و در‌واقع نفت خام از سوی شرکت‌ملی پالایش و پخش با‌آنان بسته شده و شرایط واگذاری‌ها به‌خوبی آماده شده است. در پتروشیمی‌ها نیز پیشرفت خوب بوده است و دلیل آن این بوده که این شرکت‌ها تجربه‌های خصوصی در کشور داشته‌اند. تفاوت این است که با توجه به اهمیت نقش شرکت‌های پتروشیمی در بازار‌های بین‌المللی و نقش صادراتی آنان این شرکت‌ها قرار‌شده‌است به‌صورت هلدینگ‌های منطقه‌ای واگذار شوند.
در‌واقع پیشنهاد واگذاری کل پتروشیمی به‌صورت یک شرکت، به واگذاری به‌صورت شرکت‌های با چرخه تولید کامل تبدیل شده که پیشنهاد آن در سازمان خصوصی‌سازی است. در بورس نظر موافق است ولی سازمان خصوصی‌سازی تاکید کرده باید مسئله بررسی شود. در بخش گاز هم مشکل قیمت‌گذاری وجود‌دارد و به‌نظر می‌رسد که با توجه به مسئله تعرفه‌ها گاز در مرحله آخر خصوصی‌سازی شود. در واقع اگر شرکت مخابرات خصوصی شود با توجه به تشابهی که بین آنان است راه خصوصی‌سازی بخش گاز گشوده می‌شود.
- آیا کند حرکت نمی‌کنید؟
ما علاقه‌مندیم که سرعت بدهیم ولی طبق قانون تعیین شده که تا سال 92 این روند عملی شود. طبق قانون جدید که قرار است ابلاغ شود این فرصت داده شده تا بازار فرصت و امکان جذب سهام‌شرکت‌های نفتی به‌وجود آید. در حال حاضر کل حجم معاملات بورس حدود 60 میلیارد دلار است در‌حالی‌که ارزش کل شرکت‌های قابل واگذاری نفت معادل این رقم است که این نیاز به برنامه‌ریزی برای ایجاد شرایط خصوصی‌سازی دارد.
- در اقتصاد ما تا زمانی‌که بخش نفت آزاد‌سازی نشود اقتصاد رونق نمی‌گیرد. در واقع دولت کل ظرفیت اقتصاد کشور را در اختیار دارد و تا زمانی‌که بهره‌وری حداکثری در این بخش حاکم نشود اقتصاد فعال نمی‌شود.
ما در 100سالگی نفت هستیم و در‌این مدت صنعت نفت در همه دوره‌های تاریخ کشور دولتی بوده است. این تغییر لازم است ولی ساده نیست. نیاز به کار اقتصادی و فرهنگ‌سازی دارد. ما پس از 100سال نخستین پالایشگاه کشور را داریم خصوصی می‌کنیم که این سابقه تاریخی در ایران ندارد و باید این در تاریخ کشور ثبت شود که پس از 100سال یک پالایشگاه خصوصی شده‌است.
در صنعت نفت همه تلاش می‌کردند که سهم دولت را حفظ کنند. من در دوران مهندس میرحسین‌موسوی خود از کسانی بودم که تلاش‌می‌کردم منافع دولت حفظ شود و خصوصی‌سازی در صنعت نفت انجام نشود، ولی امروز باورم این است که بدون خصوصی‌سازی توسعه در صنعت نفت عملی نمی‌شود. به‌دلیل سابقه گذشته بسیاری مرا امروز مخالف خصوصی‌سازی قلمداد می‌کنند ولی من به‌دلیل سابقه خود به‌خوبی به راهکار‌های رفع موانع خصوصی‌سازی واقف هستم.
- برای خصوصی‌سازی مطالعات خارجی و مشاوران عملی و تخصصی هم اخذ شده است؟
بله مطالعاتی در دانشگاه‌های داخلی و شرکت‌های پیمانکار‌خارجی در این زمینه انجام شده است. مطالعات در مورد ارزیابی و ارزشیابی شرکت‌ها و حتی مطالعات در مورد طرح‌هایی که در شرکت نفت برای اجرا ارائه شده بود مانند طرح بهره مالکانه انجام شد. همه این‌کارهای مطالعاتی برای سالم‌سازی روند خصوصی‌سازی لازم است و باید شفاف و روشن مطالعات عمیقی انجام شود. ما ارزیابی مطالعات مقایسه‌ای با شرکت نفت پتروناس مالزی و شرکت استات اویل نفت نروژ و پترو‌براس برزیل انجام دادیم و این اطلاعات مکتوب است. ما در مورد اعمال بهره مالکانه در صنعت مطالعات دقیق و روشنی انجام دادیم که مشاور خارجی در آن زمان آن را 100درصد تایید کرده بود. در شرکت نفت تلاش کارشناسی دقیقی در زمینه شفاف‌سازی در صنعت نفت انجام شده است.
- آیا در سازمان خصوصی‌سازی مطالعاتی انجام شده است ؟
من طرح مکتوب مطالعاتی تاکنون ندیده‌ام.
- شما واقف هستید که خصوصی‌سازی در شرکت‌های نفتی بدون داشتن سهم تولید کامل نیست. باید شرکت‌هایی که در ایران خصوصی‌سازی می‌شود سهمی در تولید داشته باشند آیا در این زمینه برنامه‌ای دارید؟
با خصوصی‌سازی بخش‌های پایین دستی، خودبه‌خود مسائل کمی در بخش نفت سبک‌تر می‌شود. البته باید این به نحوی باشد که بیشترین بهره‌برداری از مخزن با بیشترین تولید انجام شود و دولت و متخصصان دولتی براین امر نظارت کامل داشته باشند که خسارتی به منابع نفتی و مخازن وارد نشود. در‌واقع باید شرایط خصوصی‌سازی فراهم و به تدریج حرکت شود.
