شما فکر می‌کنید تا زمانی که این کیست بزرگ و بزرگتر شده و به 7 کیلو رسیده، هیچ نشانه‌ای نداشته و این خانم 71 ساله اصلا تا این زمان متوجه کیست به این بزرگی نشده بوده؟!
دکتر شهنام طیبی متخصص جراحی عمومی در باره این عمل یک‌ساعته که خوشبختانه با موفقیت انجام شده گفته است: «این عمل روی بیماری که از مدتها قبل بر اثر درد شکمی احساس ناراحتی می‌کرد و در سیستم تنفس نیز دچار اختلال شده بود، انجام شد.یعنی این خانم بعد از اینکه مدتها از درد شکم و تنگی نفس رنج کشیده به پزشک مراجعه کرده و پس از انجام آزمایش‌های بیشتر و دقیق‌تر مشخص شده، این کیست از ناحیه و منشأ تخمدان چپ بوده است.»
لابد می‌پرسید چرا این کیست این قدر بزرگ شده؟ مسلما یکی از دلایل این قضیه اهمیت ندادن بیمار به علائم وجود کیست بوده که باعث شده مدتها این کیست دور از دید پزشکان به رشد خود ادامه دهد. بد نیست بدانید، سرطانی شدن هم می‌تواند یکی دیگر از دلایل رشد غیرعادی کیست باشد. اگر می‌خواهید درباره کیست تخمدان بیشتر بدانید، این مقاله را بخوانید.
کیست تخمدان، کیسه‌های کوچک پر از مایعی است که در تخمدان خانمها ایجاد می‌شود. اغلب کیست‌ها بی‌خطر هستند اما ممکن است مشکلاتی هم ایجاد کنند؛ مانند پاره شدن، خونریزی و درد که ما را به آن راغب می‌کند تا برای خارج کردن این کیست به‌وسیله جراحی اقدام کنیم.
خانمها 2 تخمدان دارند که تخمک – یعنی سلول جنسی ماده- را نگهداری و آزاد می‌کند. هر تخمدان به اندازه یک گردو است و در یک سمت رحم قرار گرفته. درحالت طبیعی هر ماه هر یک از تخمدانها، یک تخمک تولید می‌کند که در کیسه‌ای به نام فولیکول قرار گرفته. تخمک همین طور در داخل فولیکول رشد می‌کند تا هورمون استروژن علامت بدهد که رحم برای پذیرش سلول تخم آماده است. یعنی آنقدر دیواره رحم ضخیم شده که سلول تخم بعد از لقاح بتواند در آن لانه گزینی بکند. در این شرایط است که دیواره فولیکول پاره شده و تخمک در فضای شکم رها می‌شود تا اگر اسپرمی (سلول نر) در آن دور و بر‌ها بوده و همه شرایط فراهم باشد، با آن ترکیب شده و تخم لقاح یافته را ایجاد کند. اما اگر لقاح انجام نشود دیواره رحم هم، با پایین آمدن سطح هورمون‌ها، تخریب شده و خونریزی می‌کند. این چرخه همان سیکل یا دوره ماهانه است که با عادت ماهانه شروع و به آن ختم می‌شود.
کیست‌های جورواجور
حالا اگر فولیکول پاره نشده و تخمک را رها نکند، مایع در آن مانده و یک کیست در تخمدان ایجاد می‌کند. این کیست که دیواره آن نازک بوده و تنها در آن مایع وجود دارد به کیست فانکشنال ( عملکردی) معروف است. اغلب کیست‌های تخمدان از این نوع هستند. سایر کیست‌های خوش خیم تخمدان عبارتند از:
کیست فولیکولی: این کیست ساده، زمانی تشکیل می‌شود که تخمک آزاد نشده یا اینکه یک فولیکول رسیده مایع درونش را خالی نکند. این کیست که ممکن است به 5-6 سانتی متر هم برسد، معمولا در زمان تخمک گذاری تشکیل شده و اگر پاره شود می‌تواند موجب درد شدید و فرو رونده‌ای در همان سمت شکم شود. تقریبا یک چهارم زنانی که این کیست را دارند، درد را تجربه می‌کنند. این درد به نام درد شب چهارده معروف است، چون معمولا در وسط دوره عادت ماهانه اتفاق می‌افتد. این کیست‌ها معمولا علامت دیگری نداشته و خودبه‌خود بعد از چند ماه از بین می‌روند.
کیست جسم زرد: این کیست که کمتر شایع است، از جسم زرد به‌وجود می‌آید. باقیمانده فولیکول بعد از آزاد شدن تخمک از آن به «جسم زرد» تبدیل می‌شود. قطر این کیست ممکن است به 6 سانتی متر هم برسد. این کیست هم معمولا یک طرفه بوده و بی‌علامت است. اگردر این کیست خون جمع شود به آن کیست هموراژیک ( خونریزی دهنده) هم می‌گویند. این کیست معمولا بعد از چند ماه خودبه‌خود از بین می‌رود اما اگر پاره شود ممکن است درد ناگهانی و خونریزی داخلی ایجاد کند.
کیست درمویید: این یک کیست غیرعادی است که معمولا در خانمهای جوانتر ایجاد شده و به آن تراتوم هم گفته می‌شود. این کیست شبیه بافت پوستی است و در آن چربی، استخوان، مو و غضروف هم ممکن است وجود داشته باشد.
کیست اندومتریوم: در حالتی ایجاد می‌شود که فرد مبتلا به اندومتریوز (یعنی بافت اندومتر رحم در جایی خارج از رحم رشد کند) باشد. وقتی بافت رحم در تخمدان رشد کند، چنین کیستی به‌وجود می‌آید. این بیماری در سنین باروری خانمها رخ داده و ممکن است باعث درد مزمن لگن شود.
تخمدان پلی کیستیک: زمانی به وجود می‌آید که کیست‌های متعدد کوچک دریک تخمدان بزرگ دیده شود. این حالت در خانمهای طبیعی یا دارای اختلال هورمونی ممکن است دیده شود. دقت کنید این با نشانگان تخمدان پلی کیستیک متفاوت است. در این نشانگان علائم دیگری هم همراه است مثلا خطرات قلبی- عروقی و مقاومت به انسولین وجود دارد که خطر دیابت و فشار خون بالا را زیاد می‌کند. علاوه بر این باعث خونریزی غیرطبیعی ماهانه و سقط و ناباروری می‌شود.
سیستادنوم: نوعی تومور خوش‌خیم است که از بافت تخمدان به‌وجود می‌آید. ممکن است با آب یا مایعی شبیه موکوس پر شده باشد. این کیست معمولا در داخل تخمدان رشد نمی‌کند و با ساقه‌ای به تخمدان چسبیده است، به همین علت می‌تواند بسیار بزرگ شود و اگر چه خوش خیم است اما لازم است جراحی و خارج شود.
چرا و به چه علت؟
کسانی که دوره عادت ماهانه نامنظم دارند، افراد خیلی چاق، دخترانی که تازه عادت ماهانه شده‌اند، زنان نازا، کسانی که کم کاری تیروئید داشته و یا اختلالات هورمونی دارند و زنانی که برای درمان سرطان سینه خود تاموکسیفن مصرف می‌کنند، در معرض ایجاد کیست در تخمدانهایشان هستند.
پزشکان معتقدند اختلال هورمونی در دوران یائسگی و جابه‌جایی تخمدانها در خانمهای مسن باعث ایجاد کیست در آنها می‌شود. البته به تازگی رشد کیست در خانمهای جوان نیز بر اثر اختلالات هورمونی در تخمدانها شایع شده است، بنابر این خانمها باید درصورت دردهای شکمی سریع به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنند. جالب است بدانید کسانی‌که از قرص‌های ضد‌بارداری خوراکی استفاده می‌کنند کمتر در معرض خطر این کیست‌ها هستند. این قرص‌ها حتی در درمان این کیست‌ها هم استفاده می‌شود.
بیماری خاموش
معمولا کیست‌های تخمدان علامتی از خود نشان نمی‌دهند و در معاینات دوره‌ای به‌طور اتفاقی تشخیص داده می‌شوند. اما گاهی مبتلایان ممکن است علائم زیر را احساس کنند: درد زیر شکم و لگن، اختلال و بی‌نظمی قاعدگی، احساس فشار یا پری لگن یا شکم، درد لگن بعد از مقاربت و ورزش، احساس فشار و درد هنگام دفع ادرار و مدفوع، تهوع و استفراغ، نازایی. پس درصورت وجود هرکدام از مشکلات ذکر شده بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید تا درصورت لزوم با معاینه لگن، آزمایش خون، سونوگرافی و روش‌های دیگر تصویر برداری وجود کیست یا تومور را تشخیص دهد.
اگرچه راه مشخصی برای پیشگیری از این کیست‌ها وجود ندارد اما دقت در تغییرات دوره ماهانه و قاعدگی و همچنین معاینات دوره‌ای منظم توسط پزشک می‌تواند به تشخیص زود هنگام بیماری کمک کند.
بیماری که کیست دارد برای تسکین درد می‌تواند از مسکن‌های بدون نیاز به نسخه استفاده کند و بهتر است برای پیشگیری از پارگی و پیچ خوردن کیست، فعالیت‌های کششی و سنگین خود را کمتر کند. اگرچه کیست‌های تخمدان معمولا خودبه‌خود از بین می‌روند اما گاهی لازم است پزشک با تجویز دارو (قرص‌های پیشگیری از بارداری) یا جراحی بیمار را از شر آن خلاص کند و این معمولا وقتی است که اندازه کیست به حدی بزرگ شده که باعث دردسر است. مثل کیست همان خانم 71 ساله آملی که از بس بزرگ شده بود، حتی نمی‌گذاشت راحت نفس بکشد!
