آشنایی با ساز بوق

محمد بلبلی- همشهری‌آنلاین:

بوق از شاخ بز یا گوزن ساخته می‌شود و اندازه تقریبی این ساز، ۸۲ سانتی متر است. با دمیدن در سوراخی که در انتهای کناری شاخ ایجاد شده، صدایی بسیار رسا تولید می‌شود. این ساز در قدیم از شاخ گوزن یا بز کوهی ساخته می‌شد اما امروزه از نوعی جنس مصنوعی نیز در ساخت آن استفاده می‌شود.

بوق جزو سازهای بادی بدوی است که در دوران قدیم عموما برای خبررسانی به کار می رفته‌است. در این ساز که بین سه تا چهار نت وسعت دارد، تغییر نت‌ها با تغییر فشار دمیدن در ساز صورت می‌گیرد.  

این ساز شباهت بسیاری به ساز «ساید بلون هورن»(side blown horn‌) در آفریقا دارد که از جنس شاخ گوزن آفریقایی ساخته می‌شود. ‌

از بوق در مراسم‌ عزادراری‌ در ماه محرم یا شهادت دیگر بزرگان دینی استفاده می‌شود. در بوشهر بعضی بوق‌ها دارای شهرت هستند، این سازها معمولا به شکل خاصی تزئین می‌شوند. مثلا در بوق مسجد بهبهانی بوشهر، سری از جنس نقره قرار دارد که به آن "تاج" می‌گویند. تاج این بوق در هندوستان ساخته، روی آن قلم‌زنی شده است و جزو قدیمی‌ترین بوق‌های منطقه به شمار می‌رود.

در حومه بوشهر، در محلاتی مثل هلیله، خواجه‌ها، بندرگاه و امام‌زاده نیز بوق‌ جایگاه خاص و ویژه‌ای دارد. این ساز همواره با سنج و دمام همراه است و به عنوان تنها ساز ملودیک نقش رهبری این گروه را به عهده دارد.  

نوازنده بوق معمولا شروع‌کننده مراسم سنج و دمام‌نوازی است. این ساز صدای بسیار بلندی دارد و صدای آن بدون نیاز به دستگاه تقویت‌کننده، از فاصله‌های دور شنیده می‌شود.  

نوازنده این ساز با دمیدن بر سوراخ کوچکی که در انتهای باریکِ ساز تعبیه شده است، می‌تواند بین دو تا چهار نت را اجرا کند؛ در نتیجه نمی‌توان انتظار داشت، با ساز بوق همانند دیگر سازهای ملودیک، ملودی‌های رنگارنگی اجرا کرد.  

صداهای تولید شده توسط این ساز، در یک گروه کوبه‌ای سنج و دمام، ترکیب زیبایی از صداهای کوبه‌ای و کششی ایجاد می‌کند. امروزه در برخی آثار ارکستری از این ساز به صورت محدود استفاده می‌شود ولی کاربرد اصلی‌اش همچنان محدود به آیین عزاداری بوشهر است.