همشهری آنلاین- علی‌رضا برازجانی: صنعت لنج‌سازی یا همان گلافی برای مردم ساحل نشین بوشهر که نسل در نسل، برکت سفره زندگی‌شان را از خوان پرنعمت دریا طلب کرده‌اند، مانند شناسنامه‌ای هویت بخش و سرشار از زندگی است. کمتر ساحل نشینی پیدا می‌شود که از لنج و گلافی بهره‌ای نبرده باشد.
مورخان نوشته‌اند؛ بندر بوشهر به عنوان مرکز تجاری دریایی ایران به ویژه در دوره افشاریان در کنار سواحل خلیج فارس، نقش مهمی در ترسیم سیمای اقتصاد و تجارت دریایی این دیار داشته است. افزون بر این به گواه تاریخ، سالیانی بسیار پیشتر از سفرهای مارکوپولو، این ناخدا سلیمان سیرافی بود که در نیمه اول قرن چهارم هجری قمری سوار بر شناور دست‌ساز گلافان بومی، سفر تاریخی خود را از بندرگاه این خطه تاریخی به مقصد بنادر چین در دوردست ها آغاز کرد و طلایه‌دار سفر دریایی شد.
ثبت در میراث جهانی یونسکو
پیشینه و قدمت دریانوردی ایرانی و سیادت بر خلیج فارس منجر به ثبت دانش دریانوردی با لنج سنتی خلیج فارس در سال ۱۳۸۸ شد و فرصتی بی نظیر برای کشور در عرصه توسعه گردشگری و رونق کسب و کارهای دریایی و صنایع دستی فراهم آورد. اما کسب عنوان هشتمین میراث ناملموس ایران در اجلاس اندونزی سازمان یونسکو هم نتوانست گره‌ای از مشکلات ریز و درشت صنعت لنج‌سازی باز کند. حمایت نکردن بخش دولتی از صاحبان شرکت‌های تولید شناور یکی از تهدیداتی است که می‌تواند صنعت لنج‌سازی کشورمان را در رقابت با کشورهایی نظیر پاکستان و هند و حتی امارات متحده عربی عقب بیاندازد و این میراث چندهزارساله را نابود کند.
خداحافظی لنج چوبی با دریا
این روزها دیگر صدای چکش و اره گلافان که بر چوب سای هندی کوبیده می‌شد به گوش نمی رسد تا سازه اصلی لنج چوبی با ذوق و هنر استادکاران خبره بوشهری شکل گیرد. زیرا در سال های اخیر سازمان بنادر و دریانوردی و سازمان محیط زیست تولید و ساخت هر گونه شناورهای چوبی را ممنوع و شناورهایی با جنس فایبرگلاس را جایگزین شناورهای چوبی کرده است. این موضوع سبب شده تا دیگر گلافی یا لنج‌سازی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین هنرهای دستی ایران، رونق گذشته را نداشته باشد. حالا سازندگان قدیمی لنج و قایق به جای این که هنرشان را صرف ساخت میراث نیاکان خود کنند، بیشتر در زمینه تعمیر شناورهای چوبی موجود مشغول هستند.
معایب و محاسن لنج‌های فایبرگلاس
با همه مزیت‌هایی که باعث شده لنج‌های فایبرگلاس در مقایسه با دیگر شناورها، گوی سبقت را از لنج‌های چوبی برباید، اما باید گفت همان گونه که این لنج‌ها زودتر ساخته می‌شوند، زودتر هم از دور خارج شده و دیگر کارایی ندارند. در حالیکه عمر لنج‌های چوبی را بیش از ۱۰۰ سال برآورد می‌کنند. برخی از این لنج‌ها با گذشت سال‌ها از عمرشان هنوز هم امواج دریاها را می‌شکافند؛ اما عمر شناورهای فایبرگلاسی به ۲۰ سال هم نمی‌رسد. همچنین لنج‌های چوبی قابل تعمیر هستند اما نمونه‌های فایبرگلاسی معمولا امکان تعمیر ندارند. بسیاری از لنج‌داران نیز می‌گویند که میوه‌ها و محصولات کشاورزی در شناورهای فایبرگلاسی زودتر فاسد می‌شوند اما این محصولات در لنج‌های چوبی مدت بیشتری سالم می‌مانند. همه این موارد گواهی بر مزایای لنج‌های سنتی و چوبی نسبت به نمونه‌های امروزی‌تر است.
لنج سازی؛ اشتغالزا و درآمدزا
«سید جلیل لطیف‌پور» یکی از تولیدکنندگان بوشهری شناورهای فایبرگلاس است که کارگاه تولیدی‌اش در بندر عامری از توابع شهرستان تنگستان قرار دارد. او از سال ۶۰ مشغول تولید انواع شناورهای صیادی، تفریحی و تجاری برای عرضه در بازار داخلی و صادرات به کشورهایی نظیر عمان است.
لطیف‌پور درباره وضعیت امروز لنج‌سازی به همشهری می‌گوید: لنج‌های چوبی به دلیل استقامت و مقاومت پایین در مقایسه با شناورهای فایبرگلاس و فلزی و همچنین مشکلات زیست محیطی و بهداشتی، دیگر چندان مورد اقبال عموم دریانوردان قرار ندارد. تولید این لنج‌ها چندین سال است که متوقف شده و جای خود را به لنج‌های فایبرگلاس و فلزی داده‌اند.
این فعال صنعتی با اشاره به مدت زمان لازم برای ساخت شناورهای فایبرگلاسی و فلزی، ادامه می‌دهد: ساخت شناورهای فایبرگلاس بین ۴ تا ۶ ماه زمان می‌برد و حدود ۲۰ ماه هم برای ساخت شناورهای فلزی زمان نیاز است.
او با اشاره به ظرفیت بالای اشتغالزایی صنعت لنج‌سازی، اظهار می‌کند: می‌توان این حرفه را «صنعت مادر» نامید زیرا برای افرادی با مهارت جوشکاری، برق، مکانیک، آشپزی و سایر حرفه‌ها زمینه اشتغال فراهم می‌کند. بنابراین در رونق اقتصادی و تامین معیشت عده زیادی از مردم نقش موثر دارد. برای مثال در حال حاضر حدود ۷۰ نفر در کارگاه این شرکت فعالیت می‌کنند و اگر شرایط لازم فراهم شود تا ۲۰۰ نفر هم می‌توانند مشغول به کار شوند. البته حوزه تعمیرات شناورها هم میزان اشتغال بالایی دارد و برای تعمیر هر شناور به ۴۰ تا ۵۰ نفر در رسته‌های مختلف فنی نیاز است.
«لطیف پور» ادامه می‌دهد: اگرچه کشورهایی مثل امارت به دنبال توسعه صنعت لنج‌سازی خود و در دست گرفتن نبض بازار جهانی هستند اما به دلیل سابقه طولانی ایرانی‌ها در این صنعت، نمی‌توانند با ما رقابت کنند. با این وجود، اگر حمایت دولت از فعالان این صنعت به روال گذشته باشد و تجدید نظری اتفاق نیافتد، بیم آن می‌رود که در آینده مورد تهدید واقع شویم.
بندر عامری با دارا بودن اسکله چند منظوره که در استان بوشهر زبانزد است و فعالیت دو شرکت بزرگ کشتی سازی تلاش بندر و نجات دریا، ظرفیت کم نظیری در حوزه گردشگری، صنعت و صیادی دارد.
رئیس شورای اسلامی بندر عامری نیز با توجه به این ظرفیت‌ها به همشهری می‌گوید: متاسفانه در سالیان گذشته بعضی از کارگاه‌های تولید شناور ورشکسته شدند و این موضوع باعث بیکاری بیش از ۱۵۰ تا ۲۰۰ نفر شد. دلیل این اتفاق هم تعطیلی کارگاه‌های ساخت لنج سنتی چوبی و جایگزینی آن با صنعت فایبرگلاس بود.
دریایی اضافه می‌کند: درحال‌حاضر هم فقط چند نفر از گلافان زبده این خطه برای تعمیرات لنج‌های سنتی و چوبی به‌کار گرفته می‌شوند.
رئیس اداره صنایع فلزی استان بوشهر هم در گفت و گو با همشهری یکی از فرصت‌های رقابتی در استان را صنایع مرتبط با دریا وبه‌طورخاص شناورسازی عنوان می‌کند و می‌گوید: توجه به این صنعت، نقشی راهبردی در توسعه استان دارد. درشهرستان‌های مختلف استان از جمله بوشهر، تنگستان، کنگان، دیر و دیلم، ۲۲ واحد شناورسازی فعالیت می‌کنند که زمینه اشتغال بیش از ۳۶۵۰ نفر را به‌طور مستقیم فراهم کرده‌اند.
رسول گورکی اضافه می‌کند: باتوجه به سابقه و قدمت این صنعت دراستان، زیرساخت‌های لازم مانند؛ توان و دانش فنی، نیروی متخصص، تجهیزات پیشرفته، حوضچه خشک و... برای ساخت، تعمیرات و نگهداری کشتی فراهم است.
وی می‌افزاید: بهره‌برداری بهینه از این زیرساخت‌ها، گامی موثر برای توسعه ساخت داخل، کاهش مصارف ارزی (طرح جایگزینی شناورهای استیجاری خدمات دهنده به سکوهای نفتی)، اشتغال صنعت دریایی و... محسوب می‌شود.
این مسئول مشکلات عمده این صنعت در استان را نبود بازار و تقاضای کافی و همچنین شهرک تخصصی صنایع دریایی برای استقرار و تجمیع واحدهای کشتی‌سازی عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: اقدامات موثری از سوی دبیرخانه شورایعالی صنایع دریایی، سازمان برنامه و بودجه، شرکت ملی نفت، صندوق توسعه ملی، سازمان بنادر و دریانوردی و... برای توسعه بازار دردست انجام است ولی باتوجه به ظرفیت‌های موجود این صنعت، کافی نیست.
نظر شما