در سالهای اخیر تغییر رویکرد از کشاورزی سنتی به مدرن از اولویتهایی بوده که همواره مدنظر تصمیمسازان حوزه کشاورزی کشور قرار داشته و گامهای مهمی نیز دراین بخش برداشته شدهاست؛ گامهایی که هرچند ناکافی بهنظر میرسد، اما توانسته بهمثابه ابزار موثری درمقابله با بحران فزاینده کمآبی، توجه تعداد بیشتری از فعالان عرصه کشاورزی در استانهای مختلف کشور را به خود جلب کند. اینها درحالیاست که کارشناسان معتقدند رشد تولید در واحد سطح، افزایش کیفیت محصول تولیدی، صرفهجویی در مصرف آب، استفاده از اراضی غیرقابل کشت با سیستم هیدروپونیک، وابستگی نداشتن تولید به شرایط محیطی، امکان بازاریابی مناسب و تنظیم برنامه کشت مطابق با نیازهای بازار از ویژگیهایی است که سبب میشود کشت گلخانهای بیشاز پیش مورد توجه قرار گیرد. بررسیهای انجام شده ازسوی خبرنگاران همشهری نشان میدهد در سالهای اخیر حرکت درمسیر توسعه کشت محصولات گلخانهای در بسیاری از استانهای کشور شتاب قابلتوجهی به خود گرفتهاست؛ موضوعی که چشمانداز امیدبخشی را برای این حوزه ترسیم میکند. همشهری در پرونده ویژهای علاوه بر نگاهی آماری به سطح زیرکشت محصولات گلخانهای دراستانهای مختلف کشور، به بررسی سیاستگذاریهای انجام شده دراین حوزه، میزان استقبال کشاورزان از کشت گلخانهای و مهمترین مشکلات موجود دراین بخش پرداخته است که در ادامه میخوانید.
اردبیل
تاکنون مجوز راهاندازی ۷۰واحد گلخانهای در استان اردبیل صادر شدهاست و درطول ۴ سال گذشته میزان توسعه مجتمعهای گلخانهای از ۱۵هکتار گلخانه فعال در سال ۱۳۹۶ به بیشاز ۱۱۵هکتار در سالجاری رسیده و این موضوع سبب شدهاست استان اردبیل در زمینه ساخت گلخانه، جایگاه خوبی درسطح کشور داشته باشد. همچنین گفته میشود یکی از بزرگترین مجتمعهای گلخانهای کشور با هزارو ۶۰۰ هکتار وسعت، در شهرستان پارسآباد درحال ساخت و پیشبینی میشود امسال به بهرهبرداری برسد و اردبیل را به قطب کشت گلخانهای کشور تبدیل کند. بهگفته مسئولان استان، هدفگذاری ۳۵۰هکتار توسعه شهرکهای گلخانهای باهدف ایجاد اشتغال پایدار برای ۳ هزارو ۵۰۰نفر بهصورت مستقیم در کنار صرفهجویی در مصرف آب، افزایش تولید محصولات گلخانهای استان و ایجاد زنجیره ارزشافزوده از رویکردهای محوری در توسعه گلخانههای استان اردبیل است. همچنین در روستاهای استان، مناطق محدوده شهرها و شهرکهای کشاورزی، صدور مجوز از ۱۰ تا ۲۲۹مترمربع برای متقاضیان با هدف ایجاد مجموعههای گلخانهای آغاز شدهاست. محصولات تولیدی گلخانههای استان، که بیشتر در مناطق شمالی و مرزی استان مستقر شدهاند، قابلیت صادرات به کشورهای آسیایمیانه و قفقاز از طریق گمرک بیلهسوار را دارد. با توجه به این موضوع، گسترش واحدهای صنایع تبدیلی و بستهبندی مناسب صادرات از نیازهای اساسی استان دراین بخش بهشمار میرود.
خراسانرضوی
کشت گلخانهای علاوه بر درآمدزایی قابلتوجه، زمینهساز اشتغالزایی زیادی در استان شده و توسعه این بخش در خراسانرضوی از سرعت مناسبی برخوردار است. تا پایان سالگذشته ۶۷۷هکتار کشت در محیطهای کنترل شده دراین استان انجام شدهاست. از این مقدار ۲۱۱هکتار مربوط به طرح سایبان باغها و ۴۶۶هکتار نیز مربوط به گلخانههای مدرن بودهاست. براین اساس سالگذشته حدود ۹۰هزارتن محصول ازجمله سبزی و صیفی، گلهای زینتی، شاخه بریده و... دراین گلخانهها تولید شدهاست. براساس تفاهمنامه ایجاد شهرکهای گلخانهای دراستان، قرار براین است که هزارهکتار در قالب شهرکهای گلخانهای ایجاد شود که از این مقدار ۵۰۰هکتار به گلخانه و ۵۰۰هکتار دیگر به شهرکهای دامپروری و شیلاتی تبدیل میشود. با توجه به خشکسالیهای اخیر و محدودیت در مصرف آب و همچنین بهروهوری زیاد آب در کشت گلخانهای، قراراست در سالجاری ۲۴۰هکتار به سطح گلخانههای استان افزوده شود. این درحالیاست که کشاورزان استان نیز بهدلیل بهرهوری بالا در تولیدات گلخانهای، از این روش استقبال میکنند.
آذربایجانغربی
اگرچه در دهههای گذشته و باتوجه به وجود بیشاز ۲۰ رود بزرگ در آذربایجانغربی، کشت گلخانهای دراین استان توجیه اقتصادی نداشت، اما با گسترش خشکسالی، کاهش تدریجی آب رودخانهها و همچنین اقبال بازار به محصولات گلخانهای ازجمله خیار و توتفرنگی، چندسالی است که ساخت گلخانههای مدرن دراستان آغاز شده و درحالحاضر ۲۵ واحد گلخانهای با ظرفیت تولید ۱۰هزارتن در سال در آذربایجانغربی فعالیت میکنند. با این وجود هزینههای بالای آب، برق و گاز و همچنین تأمین مواد اولیه سبب شده کشاورزان عادی دراستان تمایل چندانی به حضور در صنعت گلخانهای نداشته باشند و درحالحاضر عمده فعالان این بخش سرمایهگذاران غیردولتی و فارغالتحصیلان رشته کشاورزی هستند. بازاریابی داخل استانی ازجمله مشکلات فعالان این حوزه است. ایندرحالیاست که مرزی بودن آذربایجانغربی به مزیتی مضاعف برای فعالان گلخانهای استان تبدیل شدهاست و عمده تولیدهای گلخانهای شامل خیار، گوجهفرنگی و توتفرنگی به کشورهای ترکیه، عراق، اوکراین و روسیه صادر میشود.
خراسانجنوبی
خراسانجنوبی ازجمله استانهایی است که در منطقه کویری قرار گرفته و همواره با معضل کمآبی مواجه است. همچنین بحران خشکسالی در سالهای اخیر، این استان را بیشاز گذشته با این معضل درگیر کردهاست؛ بنابراین برای ادامه حیات، تأمین آب از نیازهای ضروری کشاورزی خراسانجنوبی بوده و برای سازگاری با محیط، استفاده بهینه از منابع آب و خاک اجتنابناپذیر است. برهمین اساس در چند سال اخیر، توسعه کشت گلخانهای از برنامههای محوری مسئولان استان است و براین اساس در قالب «نهضت گلخانهای» در خراسانجنوبی برای ایجاد ۷۰۰هکتار فضای گلخانهای دراین استان برنامهریزی و قرارداد با پیمانکاران امضا شدهاست. اینها درحالیاست که از ابتدای سالجاری ۳هزارو ۲۰۰تن انواع محصولات در ۷۹هکتار از اراضی گلخانهای خراسانجنوبی تولید شده که نسبت به مدت مشابه سالگذشته ۲۰۰کیلوگرم افزایش داشتهاست. دراین میان باید اشاره کرد که کشاورزان خراسانجنوبی از کشت گلخانهای استقبال خوبی کردهاند، چراکه با این روش کمتر با مشکل کمبود آب مواجه خواهند بود. با توجه به این موضوع تاکنون بیشاز ۱۰۰ میلیارد تومان تسهیلات به متقاضیان راهاندازی گلخانه دراستان پرداخت شدهاست.
اصفهان
آمارهای وزارت جهادکشاورزی نشان میدهد استاناصفهان با داشتن حدود ۲هزارو۱۱۷هکتار گلخانه، جزو پیشگامان توسعه کشت گلخانهای در کشور بهحساب میآید. دراین گلخانهها سالانه بیشاز ۳۴۰هزارتن سبزی و صیفی و ۱۶۸میلیون اصله نهال زینتی تولید و حدود ۸۰هزارتن آن صادر میشود. فلاورجان و مبارکه بیشترین گلخانههای قدیمی و سنتی و شهرستانهای دهاقان و تیرانوکرون بیشترین گلخانههای نوین را درسطح استان به نام خود ثبت کردهاند. درچنین شرایطی مهمترین محصولات گلخانهای استان، خیار، گوجهفرنگی، فلفلدلمهای رنگی، بادمجان، توتفرنگی و همچنین گلزینتی هستند. کارشناسان معتقدند برنامهریزی مناسب، ارائه تسهیلات و مشارکت بیشتر بخشخصوصی از دلایل افزایش تولید محصولات گلخانهای دراستان است. ارائه بستههای تشویقی و حمایتی با همکاری اتحادیهها و تعاونیها و اعطای تسهیلات بانکی طرح با سود ۷ تا ۹درصد با بازپرداخت ۵ ساله و با یک سال تنفس ازجمله راهکارهای ادارهکل جهادکشاورزی استان برای توسعه کشت گلخانهای است، اما از آنجاییکه اعطای تسهیلاتبانکی نیازمند تأمین وثیقهبانکی است، گلخانهداران برای دریافت تسهیلات با مشکل روبه رو هستند.
بوشهر
استان ساحلی بوشهر دراقلیم خشک و گرم قرارگرفتهاست و بیآبی، حریف قدرتمندی برای توسعه طرحهای کشاورزی بهحساب میآید. بنابراین افزایش تولید محصولاتکشاورزی ازطریق توسعه و اجرای طرحهای کشت گلخانهای، میتواند بر مشکل کمآبی در حوزه کشاورزی استان بوشهر غلبه کند و افزونبر سود سرشاری که نصیب فعالان این حوزه میشود، در ایجاد اشتغال پایدار منطقه هم نقش غیرقابلانکاری داشته باشد. بهگفته مسئولان جهاد کشاورزی بوشهر، درحالحاضر ۴۳۰هکتار گلخانه در سطح شهرستانهای ۱۰گانه این استان فعالیت میکنند. براین اساس توسعه گلخانهها و تغییر رویکرد در کشت فضای باز محصولات سبزی و صیفی و بهویژه گوجهفرنگی، از رویکردهای اصلی سازمان جهادکشاورزی استان است. با توجه به این موضوع اجرای برنامههای راهبردی باهدف دستیابی به چشمانداز در دست اجراست. افزایش قابلتوجه هزینه راهاندازی گلخانه (حدود ۶۰میلیارد ریال در هکتار) در سالهای اخیر، کمبود تسهیلات ارزانقیمت، نوسان در بازار صادرات و افزایش شدید هزینههای تولید، از چالشهای اصلی کشت گلخانهای در استان بوشهر است.
آذربایجانشرقی
برآوردها نشان میدهد استان آذربایجانشرقی حدود ۵۰۰ واحد گلخانه در ۲۴۰ هکتار دارد و در سالهای اخیر توانسته رتبه مناسبی را دراین حوزه درسطح کشور بهدست آورد. بزرگترین واحد گلخانهای استان در منطقه آزاد ارس قراردارد که در ۵۰ هکتار ساخته شدهاست و مراحل توسعه آن ادامه دارد، بهنحویکه قراراست این گلخانه بزرگترین گلخانه مدرن ایران و خاورمیانه باشد. مسئولان استان با توجه به استقبل بخشخصوصی و حضور سرمایهگذاران دراین حوزه، امیدوارند در چند سال آینده وسعت گلخانههای آذربایجانشرقی ۵ برابر شود. یکی از مهمترین چالشهای کشتگلخانهای دراستان، مشکل دسترسی به مواد اولیه پرورش گیاهان در گلخانه است که قیمت آنها در یک سالگذشته روند صعودی پیدا کردهاست و ازطرفی قیمت محصولات عمده گلخانهای ازجمله گوجهفرنگی و خیار متناسب با این افزایش قیمتها، رشد نکردهاست. این موضوع سبب شده ادامه کار برای گلخانههای کوچک توجیهاقتصادی نداشته باشد. اینها درحالیاست که تجمیع این گلخانهها و تقویت تعاونیهای کشاورزی برای تأمین مواد اولیه از مهمترین اقدامهای انجام شده باهدف حمایت از توسعه تولید محصولات گلخانهای در استان بودهاست.
لرستان
در استان لرستان حدود ۸۷ هکتار از زمینهای کشاورزی زیرکشت محصولات گلخانهای هستند و محصولاتی مانند گوجهفرنگی، فلفلدلمهای، خیار و گل شاخهبریده تولید میکنند. مجموع تولیدات گلخانهای این استان ۱۲ هزارتن است که بخشی از آنها به کشورهای روسیه و حاشیه خلیجفارس صادر میشود. براساس آمارهای موجود، در گلخانههای استان برای حدود ۶۰۰ نفر بهصورت مستقیم اشتغال ایجاد شدهاست. با توجه به شرایط اقلیمی و خشکسالیهای اتفاق افتاده در سالهای اخیر، توسعه کشتهای گلخانهای در برنامه جهادکشاورزی لرستان قرارگرفته و براین اساس بیشاز ۴۳۰ هکتار زمین در قالب شبکه گلخانهای آماده سرمایهگذاری و واگذاری به متقاضیان است. همه اینها درحالیاست که سالگذشته گلخانههای لرستان بهدلیل همهگیری ویروس کرونا، متحمل بیشاز ۷ میلیاردتومان زیان شدهاند.
مرکزی
مرکزی یکی از مستعدترین استانهای کشور برای توسعه کشتهای گلخانهای است. در سال ۱۳۹۲ سطح زیرکشت محصولات گلخانهای دراین استان حدود ۴۵۰ هکتار بود و ۲۰ هزارتن انواع سبزی و صیفی از این گلخانهها برداشت میشد. این درحالیاست که مساحت گلخانههای استان مرکزی در پایان سالگذشته به ۷۸۰ هکتار افزایش یافت و ۶۰ هزارتن انواع محصولات سبزی و صیفی شامل خیار، گوجه، فلفل و... در این گلخانهها تولید شده. فقط در سال ۱۳۹۹ بیشاز ۴۰ هکتار گلخانه دراین استان ساخته شده و درحالحاضر ۱۹ هکتار گلخانه نیز در دست اجراست. سالانه حدود ۱۰ هزارتن از محصولات گلخانهای استان مرکزی به کشورهای مختلف، ازجمله کشورهای حاشیه خلیجفارس صادر میشود. درحالحاضر برنامه زمانبندی شده ۳ ساله در همه شهرستانهای استان مرکزی برای ساخت گلخانههای بزرگ درحال اجراست و تا پایان سالجاری باید ۱۶۰ هکتار گلخانه به مجموع گلخانههای استان اضافه شود. نبود واحدهای بستهبندی و صنایع تبدیلی یکی از مشکلات تولیدکنندگان محصولات گلخانهای در استان مرکزی است. نیاز است که با جذب سرمایهگذار و ایجاد واحد بستهبندی، پایانه صادراتی محصولات کشاورزی از مجتمع گلخانهای این استان به سایر نقاط کشور و بازارهای خارجی فراهم شود. تأمین آب و نقدینگی و سرمایه در گردش از دیگر چالشهای تولیدکنندگان محصولات گلخانهای دراستان بهشمار میرود.
خراسان شمالی
خراسان شمالی در زمره استانهایی است که با توجه به محدودیت خاک، کوهستانی و صعبالعبور بودن و همچنین شیب زیاد و سنگلاخی بودن برخی مناطق شرایط مناسبی برای کشت محصولات کشاورزی مختلف را ندارد، بههمین دلیل طی چند سال اخیر توسعه کشت های گلخانه ای مورد اقبال بهرهبرداران قرار گرفته و روند افزایشی داشته، به طوری که سطح گلخانه های در حال بهرهبرداری و ساخت استان از ۱۰ هکتار در سال ۱۳۹۲ به ۸/۷۶ هکتار در سال جاری رسیده است. در گلخانه های استان محصولات متنوعی نظیر گوجه فرنگی، خیار، سبزی ریحان، گیاهان گلدانی و گل های شاخه بریده (نظیر لسیانتوس، شب بو)، آلوورا، کاکتوس، نشاء گیاهان دارویی و زراعی، قلمه گل محمدی، نهال پسته و ... تولید می شود. ایجاد ۲۰۰ هکتار گلخانه طی برنامه ششم وافق ۱۴۰۴ در استان هدف گذاری شده است و درحال حاضر مجتمع گلخانه ای امام رضا(ع) در شهرستان مانه و سملقان در سه فاز با مساحت ۱۱۵ هکتار و ۶۰ قطعه احداث شده است که از ۴۰ قطعه فاز اول و دوم آن ۳۰ قطعه واگذارشده و فاز سوم زیرساخت ها تکمیل و در حال واگذاری است و در حال حاضر ۲۵ قطعه با سطح ۱۵ هکتار در حال ساخت و اجرا است که ۲ واحد با مساحت ۱.۳ هکتار به بهرهبرداری رسیده است. همچنین مجتمع گلخانهای ۱۰۰ هکتاری دوین شیروان در کارگروه استانی و ملی تصویب و فاز اول آن با سطح ۲۰ هکتار برای دریافت تسهیلات به بانک کشاورزی معرفی و در مراحل تکمیل پرونده است. شهرک گلخانه ای ساری گل شهرستان اسفراین با مساحت ۵۰ هکتار نیز در مرحله تامین زیر ساخت است.
کرمان
درحالحاضر سطح زیرکشت محصولات گلخانهای در استان کرمان بهحدود ۲۴۰ هکتار میرسد که ۲۱۰ هکتار سبزی و صیفی و ۳۰ هکتار نیز به گل و گیاه اختصاص داده شدهاست. نزدیک به ۳۰ درصد از محصولات گلخانهای استان کرمان بهصورت کشت «هیدروپونیک» است. براین اساس ۲ مجتمع گلخانهای ۲۰ و ۱۷ هکتاری کشت هیدرو پونیک محصولات سبزی و صیفی در شهرستانهای ارزوئیه و نرماشیر درحال فعالیت هستند. مشکلی که علاقهمندان به کشت گلخانهای درخصوص شیوه هیدروپونیک دارند، ضرورت داشتن تخصص و دانش فنی لازم است. این درحالی است که اجرای کشت هیدروپونیک نسبت به کشت خاکی هزینه بیشتری دارد و این موضوع متقاضیان این نوع کشت را با دغدغههای مالی مواجه کردهاست. البته ادارهکل جهاد کشاورزی استان کرمان اعلام کرده تسهیلاتی با کارمزد مناسب را در اختیار بهرهبرداران قرار دادهاست. ارائه خدمات آموزشی به فعالان و علاقهمندان این حوزه، از دیگر اقدامهایی است که با هدف توسعه کشت محصولات گلخانهای در استان کرمان درحال انجام است.
البرز
استان البرز برنامههای متنوعی برای برونرفت از بحران خالی شدن سفرههای آب زیر زمینی دارد که یکی از آنها، توسعه کشت محصولات گلخانهای است. برهمین اساس از سال ۱۳۹۲ افزایش سطح زیرکشت محصولات گلخانهای دراین استان در دستورکار قرارگرفتهاست، بهطوریکه سطح کشت گلخانهای استان از ۱۲۰هکتار درآن سال، به ۳۴۷هکتار در سالجاری رسیدهاست. همچنین مجوز ایجاد حدود ۱۳شهرک گلخانهای در بخش دولتی و خصوصی دراستان صادر شدهاست که یکی از آنها به نام شهرک گلخانهای «چوپانآباد» درحال ساخت است. درچنین شرایطی متقاضیان راهاندازی گلخانه دراستان البرز از تسهیلات دولتی برخوردار میشوند. گلخانههای استان محصولاتی مانند سبزی و صیفی قارچ خوراکی، توتفرنگی، گیاهان دارویی، نشاهای مکانیزه سبزی و صیفی و نهال کشتبافتی و همچنین گل و گیاهان زینتی تولید میکنند. نیاز به بذر مخصوص کشت گلخانهای ازجمله محدودیتهای گلخانهداران البرزی است، چراکه این نوع بذر از خارج وارد میشود. ازسوی دیگر گلخانهداران استان کمبود نقدینگی، بالابودن نرخ تسهیلات، سختگیری بانکها برای ارائه تسهیلات، افزایش قیمت سازههای گلخانهای و مدتدار بودن برگشت سرمایه و نبود حمایت کافی را از مهمترین مشکلات خود عنوان میکنند.
قزوین
براساس آخرین بررسیهای آماری، ۶۶هکتار گلخانه دراستان قزوین وجود دارد که از این میزان، ۳۸هکتار مربوط به تولید سبزی و صیفی، ۹هکتار مربوط به تولید توتفرنگی، ۸هکتار مربوط به تولید گلهای زینتی و ۱۱هکتار نیز مربوط به تولید نشاء و پایههای رویشی است. این درحالیاست که فعالان این حوزه دراستان با مشکلات اقلیمی، دستیابی به بازارهای فروش مناسب و تأمین بهموقع نهادهها مواجه هستند. ازسوی دیگر همهگیری ویروس کرونا بر چالشهای موجود دراین حوزه افزودهاست و گلخانهداران استان برای ادامه فعالیت خود به کمکهای دولتی نیاز دارند.
گلستان
آنگونه که جهاد کشاورزی گلستان اعلام کرده، در ۲سالگذشته بیشاز ۶هزارمیلیارد ریال سرمایهگذاری برای راهاندازی ۲۸۰هکتار گلخانه و ایجاد ۱۴هزارفرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم دراین بخش محقق شدهاست. هماکنون ۵۵هکتار از این میزان درحال بهرهبرداری است که در آن محصولات کشاورزی شامل سبزی و گوجهفرنگی، خیار، فلفلدلمهای رنگی، لیموترش و گلهای فصلی، نشایی، درختچه و آپارتمانی تولید میشود. تقاضای سرمایهگذاری برای ایجاد گلخانه در بیشتر مناطق استان وجود دارد، اما تاکنون بیشترین گلخانههای گلستان در گرگان و گنبدکاووس ساخته شدهاست. کارشناسان معتقدند افزایش ۸ تا ۱۰برابری تولید در واحد سطح نسبت به کشت در فضای باز، تولید در همه فصلها، ایجاد اشتغال پایدار، ارزشافزوده بالا به سبب تولید بیشتر و مصرف بهینه منابعآبی و افزایش بهرهوری از مهمترین مزایای کشت گلخانهای در گلستان است. صدور مجوزهای لازم و تغییرکاربری محل استقرار گلخانه و اعطای تسهیلات بانکی یارانهدار یا تلفیقی بهمیزان ۸۰درصد سرمایهگذاری در طرح، از حمایتهای جهادکشاورزی گلستان برای توسعه فعالیتها دراین بخش است. اینها درحالیاست که فعالان این حوزه در استان گلستان روند کند اعطای تسهیلات و همچنین تصمیمهای دیرهنگام کمیسیونهای استانی برای تغییر کاربری اراضی موردنظر را از اصلیترین مشکلات خود میدانند که در تابستان امسال قطع برق و آب هم به این مشکلات اضافه شد.
هرمزگان
آخرین آمارها نشان میدهد تا مردادماه سالجاری سطح زیرکشت محصولات گلخانهای دراستانهرمزگان ۷۴۰هکتار بوده که براساس برنامه هدفگذاری شده، یعنی تا پایان سال ۱۴۰۸، باید به ۵ هزارو ۵۰۰هکتار برسد. همچنین در افق ۱۰ساله از سال ۱۳۹۸ تا سال ۱۴۰۸، باید ۲هزارهکتار از فضای روباز محصولات کشاورزی استان به واحدهای گلخانهای تبدیل شود که بهگفته کارشناسان این موضوع با کمک دولت و سرمایهگذاری بخشخصوصی قابلتحقق است. دراین میان ایجاد شهرکهای گلخانهای در شهرستانهای قشم، بندرخمیر و بندرعباس با استفاده از آبشیرینکن نیز در دستورکار جهاد کشاورزی هرمزگان قراردارد و درحالحاضر نزدیک به ۴ هزارهکتار زیرساخت شهرکهای گلخانهای ازسوی شرکت شهرکهای کشاورزی در هرمزگان ساخته شدهاست. سالگذشته ۱۶۴هزارتن محصول گلخانهای در هرمزگان برداشت شد که نسبت به سال قبل از آن ۴۰درصد بیشتر شدهاست. شهرستانهای بندرعباس، حاجیآباد، میناب و رودان از مناطق مهم تولید محصولات گلخانهای در هرمزگان بهشمار میروند و سالانه ۵۰درصد از محصول برداشت شده از سطح گلخانههای استان به کشورهای حاشیه خلیجفارس، روسیه و آسیایمیانه صادر میشود. تولیدکنندگان محصولات گلخانه در استان هرمزگان، روند پیچیده و معطلی در دریافت تسهیلات کمبهره، قطع آب و برق، مشکلات در زمینه صادرات و هدر رفت محصول و همچنین ناچاری از عرضه محصول با قیمت بالاتر از کشت روباز را ازجمله مشکلات خود عنوان میکنند.
خوزستان
سطح زیرکشت گلخانههای خوزستان بیشاز ۸۵۰هکتار و محصولات گلخانهای تولیدی دراین استان شامل گوجهفرنگی، خیار، انواع فلفل رنگی، توتفرنگی، گیاهان دارویی و گلوگیاهان زینتی و تولید نشاء است. واگذاری واحدهای آماده ساخت در مجتمعهای گلخانهای، واگذاری زمین به متقاضیان، پرداخت تسهیلات با کارمزد ۹/۷ درصد، تسهیل در روند صدور مجوزها، حذف استعلامهای وقتگیر، برگزاری مستمر کارگاههای آموزشی، نشست هماندیشی، بازدیدهای ترویجی و نشستهای هفتگی ستاد گلخانه برای رفع مشکلات متقاضیان از اقدامات انجام شده برای افزایش سطح زیرکشت گلخانهای استان است. با وجود اینکه بهدلیل کمآبی و خشکسالی کشت گلخانهای در خوزستان بسیار مورد توجه است و مسئولان پیشبینی میکنند که سطح زیرکشت گلخانهای استان تا هزارهکتار هم افزایش یابد، اما مشکلات در پرداخت تسهیلات، تورم و فقدان پژوهشهای درون استانی و بومی از مهمترین مشکلات این بخش محسوب میشود.
کهگیلویهوبویراحمد
کهگیلویهوبویراحمد حدود ۳۷هکتار گلخانه دارد که شامل ۱۲۲واحد گلخانه میشود و بیشترین فضای گلخانهای مربوط به شهرستان بویراحمد با سطح زیرکشت ۲۲هکتار است. سالانه ۸ هزارو ۵۰۰ تن محصول کشاورزی شامل توتفرنگی، گوجه، خیار، انواع فلفلرنگی و ۲۱میلیون و۵۴۱هزار شاخه گل بریده در گلخانههای این استان تولید و روانه بازارهای مصرف میشود. البته از ۱۲۲واحد گلخانه در کهگیلویهوبویراحمد حدود ۹۰واحد فعال است و بقیه تعطیل و برای توسعه کشت گلخانهای که با محدودیت منابع مالی روبهرو هستند. بیکاری و همچنین کاهش بارندگی از مهمترین عواملی است که سبب شده کشت گلخانهای دراین استان مورد توجه قرارگیرد. مهارتافزایی یکی دیگر از نکاتی است که کارشناسان برای توسعه کشت گلخانهای در کهگیلویهوبویراحمد برآن تأکید میکنند.
ایلام
در استان ایلام به مدد بهرهمندی از شرایط آب و هوایی مناسب، موقعیت جغرافیایی ویژه، حاصلخیزی اراضی و زمینهای مسطح مناسب کشت و زرع، زمینه برای توسعه گلخانهها فراهم و در سالهای اخیر روند توسعه گلخانهها به طور جدی پیگیری و اجرایی شده است. اکنون استان ایلام دارای سه مجتمع گلخانهای بزرگ فعال به گستره ۳۰ هکتار و ۵۳۰ میلیارد ریال هزینه و اشتغالزایی قطعی ۳۰۰ نفر در شهرستانهای هلیلان به مساحت ۵/۱۰ هکتار، صالح آباد از توابع مهران به وسعت ۱۰ هکتار و بدره نیز به گستره ۱۰ هکتار است که فاز اول گلخانههای بدره و هلیلان به بهرهبرداری رسیده و سه هکتار از شهرک گلخانهای صالحآباد به زیرکشت رفته و مابقی آن نیز آماده بهرهبرداری است. بنا بر گفته مسئولان سازمان جهاد کشاورزی استان ایلام به ازای هر هکتار از اراضی گلخانهای ۱۰ نفر به طور مستقیم مشغول به کار میشوند و همچنین حدود ۴۰ درصد در مصرف آب نیز صرفهجویی میشود و طبق پیشبینیها سالانه ۱۱ هزار تن انواع محصولات گلخانهای شامل سبزی، صیفی و ارقام گلخانهای از این مجتمعها تولید و روانه بازار مصرف خواهد شد. افزون بر ۳۰ هکتار گلخانه موجود، ۲ مجتمع بزرگ گلخانهای در شهرستان مهران به وسعت ۱۱۵ هکتار در دست اقدام است. بزرگترین بازار خرید محصولات گلخانهای را روسیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس تشکیل دادهاند و باتوجه به مرغوبیت و کیفیت بالا و استاندارد محصولات گلخانهای ایلام، رایزنیها برای ایجاد بازار فروش در این کشورها و مناطق دیگر بر اساس تقاضای بازار توسط وزارت جهاد کشاورزی در حال انجام است. انواع فلفل های دلمه ای سبز و رنگی، گوجه فرنگی، خیار، توت فرنگی، لیمو ترش و دیگر محصولات سبزی، صیفی و جالیزی از جمله محصولات تولیدی در گلخانه های استان ایلام محسوب می شوند. در سال های اخیر در کنار مجتمع های بزرگ، تعدادی گلخانه کوچک مقیاس به متراژ مجموع ۳۰۰ متر در نقاط مختلف عمدتا روستایی استان ایلام از طریق پرداخت تسهیلات کم بهره ایجاد شده است که موجب اشتغال زایی و افزایش تولید محصولات کشاورزی و خودکفایی بیشتر استان در مناطق روستایی خواهد شد.
کردستان
سالانه حدود ۵ هزارتن محصول در گلخانههای استان کردستان تولید و روانه بازارهای داخلی و خارجی میشود. بیشتر گلخانههای کردستان در زمینه تولید محصولات سبزی و صیفی، گل و گیاه زینتی و توتفرنگی فعالیت میکنند. کردستان ظرفیت خوبی برای توسعه و گسترش کشتهای گلخانهای و توسعه کشاورزی بهصورت علمی دارد. بهگفته مسئولان ادارهکل جهاد کشورزی استان، توسعه کشتهای گلخانهای در دستورکار قرار دارد و براین اساس در یکیدو سال اخیر فعالیتها و اقدامهای قابلتوجهی برای توسعه کشتهای گلخانهای در استان انجام شدهاست. یکی از مشکلات اساسی کشت گلخانهای در استان کردستان، هزینهبر بودن راهاندازی اولیه آن است و تسهیلات دولتی برای ایجاد گلخانهها کفاف نمیدهد. از طرفی ایجاد بازار فروش محصولات، موضوع مهمی است که باید مدنظر برنامهریزان این حوزه دراستان قرار گیرد.
همدان
براساس اعلام مسئولان مربوط، طی سالهای ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ درمجموع ۶۹ هکتار به سطح گلخانههای استان افزوده شدهاست که نسبت به دوره ۱۵ ساله قبل از آن، چیزی حدود ۴۰۷ درصد رشد نشان میدهد. برای سالجاری نیز افزایش حداقل ۷۰ هکتاری برای گلخانههای استان پیشبینی شده، اما با توجه به سند توسعه راهبردی استان که توسعه ۲۱۰ هکتاری در ۳ سال را برنامهریزی کرده، مدیران ادارهکل جهاد کشاورزی همدان بهدنبال اجرای ۱۴۱ هکتار گلخانه در یک سال درسطح استان هستند. با توجه به این موضوع، در طول ۲ سالگذشته، تأمین زیرساخت موردنیاز برای راهاندازی شهرکهای گلخانهای دنبال شده و تاکنون زیرساختهای لازم برای راهاندازی ۵۳۵ هکتار شهرک گلخانهای دولتی فراهم شده و ساخت ۵۰ هکتار شهرک خصوصی نیز درنظر گرفته شدهاست. اینها درحالیاست که گلخانههای استان همدان برای هزارو ۹۵۰ نفر اشتغال مستقیم ایجاد کردهاند.
زنجان
در استانزنجان حدود ۲۰۰ واحد گلخانهای کوچک و بزرگ فعالیت میکنند. دراین گلخانهها سالانه حدود ۴ هزارتن محصول تولید و به بازار عرضه میشود و زمینه اشتغال برای بیشاز ۳ هزارنفر را دراین استان فراهم کردهاند. با توجه به ظرفیتهای موجود دراستان، براساس راهبردهای جهادکشاورزی، برای توسعه کشت گلخانهای درمناطق محروم زنجان تسهیلات با بهره ۱۰درصد و در مناطق برخوردار با بهره ۱۲درصد پرداخت می شود. همچنین فعالیتهای ترویجی و آموزشی و نیز ایجاد زنجیرهتولید با هدف توسعه کشتهای گلخانهای دراین استان درحال انجام است. براساس برنامهریزیهای انجام شده، پیشبینی میشود امسال حدود ۵۰هکتار به مساحت گلخانههای زنجان افزوده شود. بهگفته مسئولان مربوط، در همه شهرستانهای استان از کشت گلخانهای استقبال مناسبی بهعمل آمدهاست تا جایی که شهرکهای گلخانهای در شهرستانهای خدابنده، ابهر، طارم و زنجان فعال هستند. اینها درحالیاست که راهاندازی واحد کشت گلخانهای در استان زنجان با مشکلاتی نیز مواجه است که نیاز به سرمایه اولیه قابلتوجه، از مهمترین آنها بهشمار میرود؛ حداقل سطح ایجاد یک گلخانه برای داشتن صرفه اقتصادی ۵ هزارمترمربع است که راهاندازی آن نیازمند یک میلیارد تومان سرمایه اولیه است.
قم
درحالحاضر سطح زیرکشت محصولات گلخانهای دراستان قم حدود ۶۰ هکتار است و سالانه حدود ۱۵ هزارتن محصول شامل فلفل، خیار و گوجهفرنگی دراین گلخانهها تولید میشود. بیشتر گلخانههای استان در مناطق کوهستانی ایجاد شده و در بخش خلجستان نیز ۲ شهرک گلخانهای وجود دارد. با توجه به چالش کمآبی در قم، توسعه کشت گلخانهای یکی از سیاستهای جهاد کشاورزی است و بیشتر گلخانهها در چند سال اخیر ایجاد شدهاند، اما مسألهای که مسئولان مربوط را در تغییر الگوی کشت و بالابردن بهرهوری نگران کرده، ابلاغ دیرهنگام تسهیلات بانکی و کندبودن تأمین زیرساختهای مورد نیاز فعالان کشت گلخانهای است. در ۵ ماهه نخست امسال هیچگونه اعتباری برای توسعه کشت گلخانهای به قم ابلاغ نشدهاست و بهتازگی تسهیلات محدودی اختصاص یافته که پاسخگوی طرحهای توسعه نیست. علاوه براین، سود تسهیلات از ۶ درصد به ۹ و ۱۲ درصد افزایش یافته و درتسهیلات جدید، سود بانکی را ۱۵ درصد اعلام کردهاند. یکی دیگر از موانع توسعه کشت گلخانهای، تأمین زیرساختهای گاز، برق و آب است که همه هزینههای انتقال و اشتراک زیرساختها را تولیدکنندگان باید پرداخت کنند.
یزد
براساس آمارهای وزارت جهادکشاورزی، استان یزد جزو صدرنشینهای کشور در زمینه تولید محصولات گلخانهای بهشمار میرود؛ عنوانی که بیشتر ناشی از کشت تکمحصولی خیارسبز و ارسال آن به دیگر استانها و صادرات به کشورهایی ازجمله ترکیه و سوریه است؛ هماکنون ۲۵ درصد خیار سبز گلخانهای ایران در یزد تولید میشود. شرایط اقلیمی استان سبب شده کشت گلخانهای در همه شهرستانهای استان رایج شود، اما ۴۰درصد از شهرکهای گلخانهای استان در شهرستان خاتم قرار دارد. بهگفته مسئولان استان، درحالحاضر حدود ۵۵۰هزارتن محصول گلخانهای در استان تولید میشود و جهادکشاورزی با حمایت از سرمایهگذاری دراین حوزه، توسعه کشت محصولات گلخانهای را در دستورکار دارد. ایندرحالیاست که با توجه به مزایای کشت گلخانهای در استان، متقاضیان فراوانی در انتظار دریافت تسهیلات برای اجرای این طرحها هستند. افزایش سود تسهیلات بانکی، توزیع آزاد سموم، بذر و کودشیمایی و افزایش بیرویه هزینه مصالح و تجهیز گلخانهها از اصلیترین چالشهای فعالان کشت محصولات گلخانهای دراستان بهشمار میرود.
مازندران
کشت محصولات گلخانهای در استان مازندران مدتی است که با هدف افزایش بهرهوری از آب و خاک و همچنین ایجاد اشتغال مولد بهویژه در روستاها، بیشتر مورد توجه قرارگرفتهاست. مساحت گلخانههای مازندران اکنون حدود ۵۵۰ هکتار است که به اشتغالزایی نزدیک به ۴ هزارنفر در استان منجر شدهاست، اما مساحت این عرصهها براساس برنامهریزیهای انجام شده درحال افزایش است. با توجه به این موضوع، جهاد کشاورزی مازندران برای سالجاری ایجاد ۸۰ هکتار گلخانه جدید را در دستورکار دارد. بخش زیادی از گلخانههای درحال ساخت این استان نیز با توجه به کمبود زمین و سرمایه و بیشتر شدن میل به فعالیت دراین حوزه، گلخانههای مقیاس کوچک هستند که براساس شیوهنامه و مصوبه وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۳۹۸ اجرا میشوند. تصویب این شیوهنامه مبنی بر صدور مجوز بدون تشریفات و هزینه برای ایجاد گلخانههای بین ۵۰ تا ۲۹۹ مترمربع همراه با ارائه تسهیلات کمبهره ۱۵ تا ۴۵ میلیونتومانی سبب شده توسعه کشت گلخانهای در مازندران با سرعت بیشتری انجام شود. با این مصوبه امکان ایجاد گلخانههای مقیاس کوچک در سراسراستان برای علاقهمندان فراهم شدهاست، اما ناپایداری شبکه برق در استان سبب شده مشکلاتی برای فعالان این حوزه بهوجود آید.
چهارمحالوبختیاری
با توجه به گسترش کمآبی در استان چهارمحالوبختیاری در سالهای اخیر، شاهد استقبال روزافزونی از کشت محصولات گلخانهای دراین استان هستیم، چراکه مصرف آب در گلخانه یکدهم مزرعه و محصول برداشتی آن نیز ۱۰ تا ۱۲برابر بیشتر از کشت در فضای باز است. از همین رو در چهارمحالوبختیاری از سال ۱۳۹۲ تاکنون فضای گلخانهای استان از رشد ۲برابری برخوردار شدهاست و حجم گلخانهها از حدود ۱۳ هکتار، به بیشاز ۳۰ هکتار افزایش یافتهاست. علاوهبراین، میزان اشتغال در گلخانهها به ازای هر هکتار، ۱۰نفر است و با توجه به این موضوع، اعطای تسهیلات با نرخ سود ترجیحی ۵/۱۲ درصد ازجمله حمایتهایی است که از گلخانهداران صورت گرفتهاست. سبزی، صیفی، توتفرنگی و گل شاخه بریده ازجمله تولیدات گلخانهای این استان بهشمار میرود که براساس سیاست وزارت جهادکشاورزی در برنامه ۵ ساله تا سال۱۴۰۴ مبنی بر توسعه شهرکهای گلخانهای درکشور، ظرفیت استان دراین حوزه ۷۰۰هکتار برآورد شدهاست. ایندرحالیاست که برای راهاندازی این میزان گلخانه در استان، به ۵ هزارمیلیاردتومان منابع مالی و حداقل ۵۰۰میلیارد تومان برای تأمین زیرساختهای لازم نیاز است. برخی گلخانهداران چهارمحالوبختیاری کاغذبازیهای فرسایشی برای دریافت مجوز را از مهمترین موانع فعالیت دراین عرصه میدانند.
سمنان
سمنان، با توجه به شراط اقلیمی و قرار داشتن درمیان استانهای خشک و کویری کشور، یکی از مناطقی است که کشت گلخانهای درآن با توجه به کمآبی، میتواند الگوی مناسبی برای کشت انواع محصولات باغی و کشاورزی باشد. دراین استان اکنون حدود ۲۰۰ هکتار گلخانه وجود دارد که به استناد آمارهای وزارت جهاد کشاورزی، حدود ۵۰ درصد از این گلخانهها در ۳ سال اخیر ایجاد شدهاند؛ موضوعی که افزایش استقبال از کشت گلخانهای دراین استان را نشان میدهد. اکنون بیشاز ۲ هزارو ۴۰۰ نفر در بخش کشت گلخانهای سمنان مشغول فعالیت هستند. درحالحاضر بخش مهمی از تولید محصولات گلخانهای در سمنان مربوط به تولید حدود ۷۰۰ هزار شاخه گل در هرسال، افزونبر ۳۵ هزارتن است. بخشی از این تولیدها نیز به بازار کشورهای همسایه صادر میشود. بهرهوری بالای کشت گلخانهای تا ۱۰ برابر تولید در زمین زراعی و صرفهجویی در مصرف آب تا یکدهم آب موردنیاز در باغها و زمینهای کشاورزی سمنان سبب شده گرایش به کشت گلخانهای دراین استان رو به افزایش باشد. چشمانداز توسعه کشت گلخانهای در سمنان رساندن مجموع مساحت فضای گلخانهای استان سمنان به هزارهکتار در افق ۱۴۰۴ است.
سیستانوبلوچستان
موقعیت ویژه آبوهوایی سیستانوبلوچستان سبب شدهاست کشاورزان بسیاری از نقاط استان در طول سال به تولید انواع محصولات گلخانهای اشتغال داشته باشند و بسیاری از محصولاتی که امکان تولید آنها در خارج از فصل وجود ندارد، دراین استان تولید میشود. با توجه به محدود بودن منابع آبی استان، توسعه کشت گلخانهای در دستورکار است و در یک دهه گذشته سطح زیرکشت گلخانههای سیستانوبلوچستان به ٣٢٠هکتار افزایش یافتهاست. همچنین ازدهه نخست شهریورماه سالجاری و پس از یک دوره استراحت چندماهه تابستانی و آفتابدهی بستر گلخانهها، کشت و کار مجدد انواع محصولات کشاورزی در فضاهای گلخانهای سیستانوبلوچستان آغاز شدهاست. گوجهفرنگی، خیار، فلفل دلمهای، بادمجان، توتفرنگی و سبزیهای برگی، عمده محصولات تولیدی در گلخانههای سیستانوبلوچستان هستند. پیشبینی میشود درسالجاری بیشاز ۶٢هزارتن انواع محصول از سطح گلخانههای استان برداشت و روانه بازار مصرف داخل و خارج از کشور شود.
گیلان
بهگفته مسئولان گیلان، سطح زیرکشت گلخانههای این استان به حدود ۸۴هکتار میرسد که از این میزان، حدود ۲۷هکتار در بخش سبزی و صیفی و بقیه در بخش تولیدات گلهای آپارتمانی، زینتی، شاخه بریده و فصلی نشایی فعالیت میکنند. سالانه حدود ۹۹۵تن توتفرنگی و ۹۲۰تن انواع سبزی و صیفی در گلخانههای گیلان تولید میشود و برآوردها نشان میدهد به صورت میانگین در هر هکتار گلخانه موجود در استان، ۱۰نفر بهصورت مستقیم شاغل هستند. اینها درحالیاست که قرار بود گلخانههای گیلان با ارائه تسهیلات به بخشخصوصی توسعه یابند، اما در ۴ سال اخیر پیشرفت قابلتوجهی در پروژههای این حوزه صورت نگرفتهاست، درحالیکه توسعه ظرفیتهای کشت گلخانهای در گیلان نیازمند ورود پرقدرت بخشخصوصی است. ازسوی دیگر نبود حمایتهای بیمهای، افزایش قیمت مواد اولیه و مشکل تأمین سوخت در زمستان، از مهمترین مشکلات گلخانهداران گیلان بهشمار میرود.
فارس
سطح زیر کشت طرح های گلخانهای و سایبانی در استان فارس حدود ۷۲۴ هکتار در قالب مجتمع ها، شهرک ها و طرح های کوچک گلخانه ای است. به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی استان، به علت مشکلات آبی و خشکسالی قرار است تا سال ۱۴۰۴ سطح زیر کشت طرح های گلخانه ای در این استان به ۷ هزار هکتار برسد. عمده تمرکز این استان در زمینه توسعه کشت های گلخانه ای بر روی سبزی و صیفی و محصولات آب بر است که با تغییر الگو از کشت های رو باز به کشت های سایبانی و بسته ضمن افزایش میزان بهره وری و تولید در واحد سطح، مصرف آب تا حدود ۳۰ درصد نیز کاهش یابد. بیشترین تعهدات ایجاد گلخانه متعلق به شهرستانهای جهرم، سپیدان، فسا، شیراز، فراشبند، لامرد و نیریز است.
کرمانشاه
در استان کرمانشاه حدود ۵۰هکتار گلخانه آماده بهرهبرداری وجود دارد و انواع سبزی و صیفی، گل رز، گل آلستومریا، توتفرنگی، نشاء گوجهفرنگی، انواع نشاء گل زینتی درآنها کشت میشود. این درحالیاست که ادارهکل جهادکشاورزی کرمانشاه توسعه شهرکهای گلخانهای به ۱۰۰هکتار را در دستورکار قرار دادهاست. طی ۲ سالگذشته کرمانشاه رشد خوبی در زمینه توسعه کشتهای گلخانهای داشته و بیشترین سطح گلخانهها در ۲ شهرستان کرمانشاه و اسلامآباد غرب ایجاد شدهاست. ایندرحالیاست که هماکنون ۳ شهرستان کرمانشاه، قصرشیرین و صحنه از قطبهای گلخانهای استان کرمانشاه بهشمار میروند. کمبود سردخانه برای نگهداری محصولات تولیدی، دسترسی ضعیف به بازارهای فروش و هزینه بالای راهاندازی گلخانه از مهمترین مشکلات موجود برای فعالیت دراین حوزه است.
نظر شما