همشهری آنلاین-محمد بلبلی: در گذشته قلمرو یوز آسیایی بیشتر وسعت این قاره را دربر می‌گرفت، اما درحال‌حاضر در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرارگرفته است. این‌درحالی‌است که براساس آخرین داده‌های علمی که در سال ۲۰۱۷ منتشر شده‌است، ایران کم‌تر از ۴۰یوزپلنگ دارد و جمعیت این گونه جانوری در ایران رو به کاهش است. گفته می‌شود وسعت زیستگاه جنوبی یوز در کشورمان بیش‌از ۳ میلیون هکتار است، اما یوزهای شناسایی شده از انگشتان یک دست هم بیشتر نمی‌شوند.
حال ناخوش یوزها
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان جنوبی دراین باره به همشهری آنلاین گفت: با وجود همه تلاش‌هایی که در سال‌های اخیر انجام شده‌است، یوزپلنگ‌ها در حوزه ایران مرکزی و شرق کشور وضعیت چندان مناسبی ندارند و آمار مشاهده این گربه‌سان در دهه ۹۰ شمسی نسبت به دهه قبل از آن در شرق کشور و به‌ویژه استان خراسان‌جنوبی به‌شدت کاهش پیدا کرده؛ موضوعی که درسال‌های اخیر به دغدغه‌ای مهم برای فعالان این حوزه و حتی بسیاری از مردم تبدیل شده‌است.
«حسن اکبری» ادامه داد: اگرچه تغییری در ضریب حفاظتی ایستگاه‌ها رخ نداده و حتی این ضریب درحال‌حاضر بالاتر نیز رفته، اما با توجه به اینکه یوزپلنگ گستره‌های بزرگی را در قلمرو خود دارد و اصولا موجودی قلمروطلب است، عمدتا از مناطق حفاظت‌شده خارج و وارد مناطق آزاد می‌شود؛ موضوعی که کار حفاظت را با مشکل مواجه می‌کند.
وی با بیان اینکه طی ۱۰ سال‌گذشته در خراسان‌جنوبی در زمینه معادن و راه‌سازی اقدام‌های بسیاری انجام شده که مناطق زیست یوزپلنگ و دیگر حیوانات را تحت تأثیر قرار داده‌است، اظهار کرد: به‌طورکلی دهه ۹۰ شمسی، دهه خوبی در زمینه مشاهده یوزها نبود، به‌ویژه از سال ۱۳۹۵ به بعد دیگر یوزهای ماده مشاهده نشدند.
کاهش محسوس جمعیت یوزهای ماده
اکبری افزود: بیشتر مشاهده‌های ۳ سال‌گذشته شامل یوزهای نر تنها بوده‌است که به‌صورت سرگردان در مناطق حفاظت‌شده حضور داشتند. معنی این مساله این نیست که یوز ماده در مناطق حفاظت‌شده استان وجود ندارد، اما موضوع مهم کاهش جدی مشاهده‌هاست.
وی عنوان کرد: همچنین باید گفت که در ۳ سال اخیر دوربین‌گذاری متمرکز و گسترده‌ای دراین مناطق انجام نشده‌است. در اوایل دهه ۹۰ شمسی آخرین دوربین‌گذاری‌های اداره حفاظت محیط‌زیست با تعداد زیاد در مناطق حفاظت‌شده انجام شد، اما بعد از آن به‌دلیل محدودیت‌های تأمین اعتبار، دیگر دوربین‌گذاری متمرکز صورت نگرفت.
مشکلات آمارگیری
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی با بیان اینکه با وجود دوربین‌گذاری‌های نقاط شاخص و همینطور مشاهده‌های محیط‌بانان، در خراسان‌جنوبی و حتی مرکز ایران، یوز ماده‌ای رصد نشده‌است، گفت: براساس آخرین آمارها، درحال‌حاضر ۳ قلاده یوز نر در محدوده‌های استان رفت و آمد می‌کنند. با توجه به ضریب خطای دید، اگر یوز ماده‌ای نیز وجود داشته باشد، مربوط به خارج از مناطق حفاظت‌شده است.
اکبری بیان کرد: برای آمارگیری یوزها تنها به مشاهده‌ها و آمار دوربین‌ها اکتفا نمی‌شود و نمایه‌ها نیز دراین بخش نقش مهمی دارند. ردپا، پسماند شکار، فضولات و... می‌تواند نمایانگر حضور قطعی این گونه در منطقه باشند، اما در سال‌های اخیر مشاهده این نمایه‌ها نیز به‌شدت کاهش پیدا کرده‌است.
وی ادامه داد: انتظار می‌رفت با تأمین امنیت زیستگاه‌های حفاظت‌شده و همینطور تقویت طعمه‌های یوز در این مناطق، وضعیت یوزها بهبود پیدا کند، اما اجرای این عوامل سبب بهتر شدن اوضاع یوزپلنگ‌ها نشد، چراکه این گربه‌سان قلمرو گسترده‌ای دارد و کار را برای حفاظت دشوار می‌کند. حتی اگر آب، طعمه و امنیت یوزها برقرار باشد باز براساس رفتا و غریزه خود از منطق حفاظت‌شده خارج می‌شوند.
چالش‌های حفاظت
این مسئول درباره علل بروز این مشکلات اظهار کرد: توسعه راه‌ها، گسترش صنایع و معادن و همچنین وجود سگ‌های گله و سوءاستفاده بعضی از شکارچی‌ها درمجموع سبب شده یوزهای خارج از مناطق حفاظت‌شده با خطرهای بسیاری مواجه شوند و درنهایت یوزهای ماده که یا حامله یا دارای توله بودند، آسب‌پذیرتر باشند.
اکبری گفت: پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در دهه ۸۰ شمسی تا اواسط دهه ۹۰ بسیار خوب اجرا می‌شد، اما بعد از آن این پروژه با جدیت کم‌تری پیگیری شد و بیشتر فرایند تعریف شده ازسوی سازمان حفاظت محیط‌زیست مورد اجرا قرار گرفت.
وی ادامه داد: سازمان حفاظت محیط‌زیست خارج از محدوده مناطق حفاظت‌شده اختیارات قانونی در مدیریت چرای دام، سگ‌های گله و همچنین توسعه فراگیر معادن و راه‌ها ندارد. این موضوع سبب شد تا اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی نیز نتواند دراین مناطق اقدام ویژه‌ای را برای بقای حیوانات، به‌ویژه یوزها، انجام دهد.
اکبری تصریح کرد: اگر تنها به محدوده ۲ زیستگاه توران و میاندشت اکتفا شود و زیستگاه‌های آزاد خارج از آنها را نتوانیم مدیریت کنیم، ممکن است اتفاقی که در مناطق مرکزی برای یوزها رقم خورده است، در این ۲ زیستگاه مهم نیز تکرار شود.
ضرورت حضور بخش‌خصوصی
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی با بیان اینکه در حوزه حفاظت موثر از محیط‌زیست یک تفاوت عمده با همه دنیا داریم، اظهار کرد: در کشور ما این موضوع به‌صورت دولتی انجام می‌شود و کار حفاظت را دچار مشکلات بسیاری می‌کند، ازجمله اینکه دولت‌ها نگاه‌های مختلفی نسبت به محیط‌زیست دارند و اعتبارات متفاوتی را برای این موضوع در نظر می‌گیرند. ضمن اینکه سازمان حفاظت محیط‌زیست در ایران به‌دلیل کمبود همیشگی اعتبارات، دچار ضعف‌های بسیاری در ساختار شده؛ موضوعی که فعالیت دراین حوزه را سخت‌تر می‌کند.
اکبری ادامه داد: اگر مانند دیگر کشورها، بخشی از حفاظت به بخش‌خصوصی سپرده شود، بسیاری از مشکلات دراین حوزه رفع می‌شود. باید با همکاری دولت، بخش‌هایی از محیط‌زیست، به‌ویژه در حوزه مناطق آزاد، درآمدزا شوند تا بخش‌خصوصی نیز برای مشارکت در این زمینه ترغیب شود.
وی با بیان اینکه در بیشتر کشورها برای هر هزار تا ۳ هزارهکتار از اراضی مورد حفاظت، یک محیط بان وجود دارد، درحالی‌که در کشور ما این رقم برای هر محیط بان به بیش‌از ۳۰ هزارهکتار می‌رسد، افزود: سال‌گذشته ۱۸۰ پرونده تخلف صید در استان خراسان‌جنوبی تشکیل شد. از این تعداد حدود ۱۵۰ پرونده به خارج از مناطق حفاظت‌شده مربوط می‌شد که ازطریق گزارش‌های مردمی اطلاع‌رسانی شده بود.
اکبری اضافه کرد: وضعیت یوزپلنگ‌ها در خراسان‌جنوبی و حتی در کل کشور بسیار نگران‌کننده است و خطر انقراض، این گربه‌سان را به‌شدت تهدید می‌کند، به‌طوری‌که ممکن است در آینده نزدیک، این گونه دیگر در بخش‌های زیادی از کشور، ازجمله خراسان‌جنوبی دیده نشود.
نظر شما