مردم هم مثل همیشه، می‌پرسند چگونه این اختلاف پدید می‌آید؟ قبلا اختلاف‌هایی بین تقویم و آغاز و پایان ماه قمری‌ای که مراجع دینی و حکومتی اعلام می‌کردند، به چشم می خورد. با این اختلاف‌ها به نظر می‌رسید که تقویم استخراج شده دقیق نیست. حتی باور غلطی هم بین مردم رواج یافته بود که امکان ندارد ماه رمضان، بیشتر از 29 روز طول بکشد.
اما سال‌های گذشته هیأت وزیران تصویب کرد مؤسسه ژئوفیزیک تقویم دقیقی استخراج کند. نظرات فقهی مقام معظم رهبری درباره رؤیت هلال هم کمک کرد تا عمده این مشکلات برطرف شود و تقویم شورای تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، در انطباق با رویدادهای طبیعی بسیار دقیق باشد. البته بعضی اختلاف‌ها بین آغاز و پایان ماه در کشورهای اسلامی و کشورمان باقی‌مانده که پاره‌ای از آن‌ها طبیعی است و مابقی، در اثر تفاوت ملاک‌های فقهی آغاز ماه به وجود آمده است.
یکی دیگر از دلایلی که امسال هم ماه مبارک عین تقویم آغاز نشد، این بود که تقویم سال 1385 را خردادماه 1384 تدوین کرده بودند. رویدادهای نجومی و به خصوص زمان ماه‌های قمری را رصدهای بعدی با دقت بیشتری مشخص کردند. برای همین در ابتدای ماه رمضان امسال شورای تقویم در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که ممکن است امسال هم ماه مبارک عین تقویم آغاز نشود، در حالیکه طبق تقویم شروع شد.
اختلاف‌های طبیعی
ماه با زمین، حدود چهارصد هزار کیلومتر فاصله دارد. برای همین در آسمان بسیار سریع حرکت می‌کند. همین موجب می‌شود تغییر موقعیت روی زمین در منظره‌ای که از ماه در آسمان می‌بینیم، تفاوت ایجاد کند. مناطقی هستند که هلال در آن جا رؤیت می‌شود، ولی در شمال یا جنوب آن جا هلالی دیده نمی‌شود! این عامل طبیعی موجب می‌شود تا یک روز اختلاف بین مناطق مختلف روی زمین همیشه وجود داشته باشد.هر هلالی، خصوصیات خودش را دارد و بنابراین، خط رؤیت پذیری هلال هم در هر ماه، متفاوت خواهد بود. پس هیچ الزامی ندارد که دو منطقه روی زمین همیشه با هم یک ماه قمری را آغاز کنند یا با هم به پایان برسانند.
اختلاف در فتوا
ملاک آغاز ماه قمری نجومی با ملاک آغاز ماه قمری اسلامی تفاوت دارد. حکم اسلام که در قرآن هم آمده است، این است که یقین فرد بر رؤیت یا عدم رؤیت هلال، برای او حجت شرعی دارد. از سوی دیگر، گواهی دو مرد مسلمان عادل بر رؤیت هلال هم برای سایر افراد، کافی است. تا همین اواخر (و حتی هم اکنون) اغلب مراجع، همین روال را برای بررسی آغاز ماه قمری داشتند و به گزارش افراد مطمئن از گوشه و کنار کشور استناد می‌کردند. اما تجربیات رصدی نشان داده است 15 درصد افرادی که استهلال می‌کنند، دچار توهم رؤیت می‌شوند، یعنی مغزشان هلالی را که وجود ندارد، تصور می‌کند. گاه یک تکه ابر یا دود هواپیما موجب بروز این توهم می‌شود. گاهی هم مژه روی چشم و گاه حتی آسمان خالی. توهم هم نه گناه است و نه جرم و فرد عادل و غیر عادل نمی‌شناسد. حتی یک منجم باتجربه هم ممکن است دچار توهم شود. البته فتواهای دیگری هم در مورد آغاز ماه قمری و همچنین تعمیم دادن رصد یک منطقه به مناطق اطراف وجود دارد. برخی مراجع معتقد هستند که رؤیت هلال در یکی از بلاد مسلمین، برای تمام بلاد مسلمین که آن جا شب است کافی است و به این ترتیب همه کشورهای اسلامی که در شرق هستند، یک روز را عید خواهند گرفت. برخی دیگر، معتقدند هر منطقه‌ای مستقل از منطقه دیگر است.
ملاک عربستان
ملاک در عربستان این است که آیا در شهر مکه مکرمه، ماه بعد از خورشید غروب می‌کند یا خیر؟ اما حالت‌هایی پیش می‌آید که ماه قمری قبل هنوز پایان نیافته، ولی هلال، پس از خورشید غروب می‌کند. در سایر حالت‌ها هم معمولا هلال قابل رؤیت نیست، ولی آغاز ماه اعلام می‌شود. چون ماه قمری حداقل 29 روز و حداکثر 30 روز طول می‌کشد، اشتباه در اعلام آغاز یک ماه قمری می‌تواند بر آغاز ماه قمری دیگر هم تأثیر بگذارد.
ملاک آغاز ماه قمری در ایران
خوشبختانه نظرات فقهی مقام معظم رهبری، چنین مشکلاتی را کاملا حل کرده است و تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران که برپایه نظرات فقهی ایشان و تلاش کارشناسان مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک استخراج می‌شود، در پهنه ایران بسیار دقیق است.
طبق نظر مقام معظم رهبری، هلال شب اول ماه باید با چشم رؤیت شود و استفاده از ابزارهای اپتیکی نظیر تلسکوپ یا دوربین دوچشمی مانعی ندارد. از نظر ایشان، نظر کارشناسان در مورد رؤیت ناپذیری هلال حجت است. یعنی اگر عده‌ای ادعا کنند که هلال را دیده‌اند و کارشناسان علم نجوم آن را رد کنند، ادعای آنان پذیرفتنی نیست. از نظر ایشان، در صورتی که در بخشی از ایران قادر به رؤیت هلال ماه باشند و در بقیه پهنه ایران قادر به رؤیت نباشند، وضعیت شهرهای بزرگ کشور به خصوص تهران که بیشترین تراکم جمعیتی را دارد، ملاک خواهد بود و تهران، نقش تعیین کننده خواهد داشت. بدین ترتیب، در صورتی که هلال در شهر تهران قابل رؤیت باشد، آغاز ماه قمری اعلام می‌شود.
فردا که عید نیست
اگر غروب امروز نگاهی به آسمان بیاندازید، به هیچ‌وجه نمی‌توانید هلال ماه رمضان را با چشم حتی مسلح مشاهده کنید. چون جدایی زاویه‌ای ماه از خورشید آن کم است که حتی از حد دید تلسکوپ هم کمتر است. اگر کسی امشب ادعا کند هلال را دیده‌است، اشتباه کرده‌است و ابر یا دود هواپیما را با هلال اشتباه گرفته است، شاید هم دچار توهم رویت شده‌است.
با فرض درست بودن مطالب بالا دوشنبه نمی‌تواند اول ماه شوال و عید فطر باشد. به این ترتیب احتمالا کشورهایی که فردا را عید فطر اعلام کرده‌اند، یا اشتباه کرده‌اند یا فتوایشان متفاوت است.
سه‌شنبه احتمالاً عید است
اگر سه‌شنبه عید باشد، غروب دوشنبه هلال ماه باید دیده شود، اما نگاهی به مشخصات ماه در غروب امشب نشان می‌دهد که رویت این هلال مشکل است اما غیرقابل دیدن نیست. پس از غروب خورشید دوشنبه، جدایی زاویه‌ای ماه از خورشید، 15 درجه است که از حد قابل دیدن (8 درجه) و از حد رکوردهای جهانی (11 درجه) هم بیشتر است. اما مشکل آن‌جاست که ارتفاع ماه بسیار کم است (حدود 3 درجه) و زمان مکث آن بسیار کم است. یعنی زمان کمی بعد از غروب خورشید، ماه هم غروب می‌کند. پس رصدگران، زمان کمی را برای شکار هلال ماه دارند. اما این هلال جوان، چون ارتفاع کمی دارد، ممکن است لای گرد و غبار افق غربی گم شود. چون هرچه قدر ارتفاع هلال کمتر باشد، غلطت جو برای دیدن آن بیشتر است.
به هرحال تنها در صورتی روز سه‌شنبه عید سعید فطر خواهد بود که گزارش‌های موثق رسیده به دفتر مقام معظم رهبری بررسی شود و رویت هلال برای ایشان مسجل شود.
