علی خوش‌تراش-همشهری آنلاین:
«هامون» را روزگاری به‌عنوان یکی از تالاب‌های مهم جهان می‌شناختند؛ تالابی که صفت «دریاچه» را هم یدک می‌کشید و نقش مهمی در آبادانی منطقه کویری شرق کشور، به‌ویژه در استان سیستان‌وبلوچستان داشت، اما مدتی‌است در عطش خشکسالی می‌سوزد و چشم‌به‌راه اقدام‌های حمایتی است.
این تالاب، که از ۳ بخش «هامون هیرمند»، «هامون صابری» و «هامون پوزک» تشکیل می‌شد، در سال‌هایی که پای دیو خشکسالی به این خط باز نشده بود و ابرها بر دشت و هامون یکسان می‌باریدند، بیش‌از ۵ هزارکیلومترمربع وسعت داشت و اهمیت این عرصه طبیعی آنقدر بالا بود که سازمان حفاظت محیط زیست، تالاب هامون را به‌عنوان «منطقه حفاظت شده» اعلام کرد و در کنوانسیون رامسر (۱۹۷۱) و فهرست مونترو ثبت بین‌المللی شد.
در سال‌های پرآبی، بیش‌از ۵۰ گونه گیاهی و ۲۴۰ گونه جانوری (اعم از پرندگان، آبزیان و پستانداران) دراین تالاب و مناطق پیرامونی وابسته به آن زیست می‌کردند، اما تداوم خشکسالی، کاهش بارندگی‌ها و قطع حق‌آبه هامون از رود هیرمند، سبب شد این تالاب در اوایل سال ۱۳۸۷ به‌طورکامل خشک شود و اکوسیستم آن آسیب جدی ببیند.
وقوع بحران‌های زیست‌محیطی
با خشکیدن هامون کم‌کم خبر وقوع بحران‌های زیست‌محیطی مانند انقراض گونه‌های گیاهی، جانوری و آبزی منتشر شد، بیشتر پرندگان و پستانداران این زیست بوم هم یا نابود شدند یا مهاجرت کردند، اما اینها فقط یک سوی بحران زیست محیطی این منطقه است، زیرا خشکیدگی هامون، بستری برای بروز و فعالیت ریزگردها به‌وجود آورد و اکنون هوای شمال این استان در بسیاری از ماه‌های سال با آلودگی هوا روبه‌روست.
این تغییر و تحولات یادآور آن شعر معروف مولوی شاعر بی‌بدیل پارسی‌گوی است که در قرن هفتم ه‌ق سروده بود «چو این تبدیل‌ها آمد، نه هامون ماند و نه دریا». حال نه از آب در دریاچه هامون که منبع اصلی ارتزاق ماهیگیران و کشاورزان منطقه به‌حساب می‌آمد خبری هست و نه از سرزمین سبزی که اکنون خاک آن را باد می‌فرساید و با خود می‌برد.
کاهش بارش‌ها و تداوم خشکسالی
مدیرکل هواشناسی سیستان‌وبلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگارهمشهری اظهار می‌کند: پاییز فصل بارش دراین استان به‌حساب نمی‌آید. برخلاف سایر نقاط کشور، بارش‌های پاییزی خوبی در سیستان‌وبلوچستان صورت نمی‌گیرد. با این توصیف، پیش‌بینی می‌شود همان اندک بارش‌ها در آغاز سال آبی جاری نیز کاهش یابد و این موضوع برخشکی خاک مناطق بیابانی تأثیر می‌گذارد.
«محسن حیدری» می‌افزاید: کاهش بارش‌ها و خشکیدگی هامون، بی‌شک هوای مناطق پیرامون این تالاب را متأثر می‌کند که دراین زمینه مسئولان محلی و استانی مربوط باید اجرای برنامه‌های پیشگیرانه را در دستورکار قرار دهند.
هامون کاملا خشک شده‌است
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان‌وبلوچستان نیز در گفت‌وگو با خبرنگارهمشهری دراین زمینه می‌گوید: هامون کاملا خشک شده‌است. این موضوع به ۲ دلیل عمده اتفاق افتاده؛ یکی به تحقق نیافتن حق‌آبه از رود هیرمند مربوط می‌شود و دیگری به دلیل کاهش بارش‌ها و تداوم خشکسالی است.
«وحید پورمردان» می‌افزاید: خشکسالی‌های متمادی و وقوع طوفان‌های پیاپی و سهمگین در شمال استان، مشکلات عدیده‌ای ازجمله زیست محیطی و اقتصادی برای مردم شرقی‌ترین مرزهای کشور به‌وجود آورده‌است.
وی ادامه می‌دهد: منبع اصلی تأمین آب هامون رود هیرمند و «فراه رود» هستند که سرچشمه‌های آنها در افغانستان قرار دارد و از آن کشور به سمت منطقه سیستان درایران جاری می‌شوند و به هامون می‌ریزند. در سال آبی گذشته هیچ حق‌آبه‌ای از هیرمند به هامون اختصاص نیافت و آب فراه رود نیز برای زمان کمی جاری بود و به‌کل خشک شد.
پورمردان عنوان می‌کند: هامون از زمره زیستگاه‌های حیاتی و متنوعی به‌شمار می‌رود که جایگزین ندارد، اما متأسفانه طی ادوار گذشته هامون دستخوش خسارت‌های بی‌شماری شده که جبران آن دشواراست.
وی اظهار می‌کند: با توجه به اطلاعات و نظرات فنی کارشناسان اداره‌کل حفاظت محیط زیست، انجام چند اقدام مهم شامل حفاظت حداکثری از پوشش گیاهی تالاب (شامل صادرنشدن مجوز جالیزکاری و پیشگیری از چرای بی‌رویه دام به‌ویژه شتر)، جلوگیری از آسیب دیدن بستر تالاب (پیشگیری از حفر پیاپی و زیاد چاهک و گودال) و لایروبی و بازگشایی مسیرهای ورود آب به تالاب در دستورکار قرارگرفته است.
دولت احقاق حق‌آبه را پیگیری کند
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان‌وبلوچستان با بیان اینکه احقاق حق‌آبه هامون باید ازسوی دولت پیگیری شود، می‌گوید: احقاق حق‌آبه موضوعی بین‌المللی است و وزارت امورخارجه باید این مسأله را پیگیری کند.
پورمردان می‌افزاید: افغانستان با توجه به قدرت گرفتن طالبان، شرایط ویژه‌ای دارد و به همین دلیل پیگیری این موضوع نیز زمان‌بر است.
وی تصریح می‌کند: برهمین اساس ما به کمک نهادهای ذی‌ربط و فرمانداران شهرهای حاشیه هامون، کارگروهی را برای کنترل و مهار عوامل بحران‌زا تشکیل داده‌ایم. یکی از برنامه‌ها، خارج کردن گله‌های پرتعداد شتر از بستر خشک تالاب است تا از اندک پوشش گیاهی آن که در کنترل فرسایش خاک تأثیر دارد، محافظت کنیم. اگر قرق و برنامه‌های حفاظتی مورد توجه قرار نگیرند، شرایط تالاب بحرانی‌تر می‌شود.
در انتظار اقدام وزارت‌امورخارجه
نمایند زابل و زهک در مجلس‌شورای‌اسلامی نیز در گفت‌وگو با خبرنگارهمشهری دراین باره می‌گوید: پیگیری احقاق حق‌آبه هامون باید ازسوی وزارت امورخارجه پیگیری شود؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد در دولت قبل جزو اولویت‌ها نبوده‌است.
«محمد سرگزی» می افزاید: امیدواریم در دولت سیزدهم این مسأله مورد توجه قرار گیرد، چراکه احقاق حق‌آبه هامون نقش مهمی در پایداری زیست‌بوم منطقه دارد.
نظر شما