بیش از 90درصد مبتلایان به اختلالات بینایی در کشورهای در حال توسعه و فقیر زندگی می‌کنند، جایی که افراد مسن، به‌ویژه بانوان مسن با مشکلات متعدد در مورد دسترسی به درمان‌های مورد نیاز چشمی روبه‌رو هستند. در هر 5 ثانیه یک نفر به تعداد نابینایان افزوده شده و در هر دقیقه یک کودک و طی یک سال یک تا 2 میلیون نفر دچار مشکلات بینایی می‌شوند.
براساس گزارش‌های جهانی، گستره نابینایی در جوامع توسعه یافته ۶۰نفر در هر یک میلیون نفر است که این رقم در جوامع در حال توسعه و فقیر به بیش از ۱۰برابر یعنی ۶۰۰نفر در هر یک میلیون نفر می‌رسد. هر چند که سه چهارم اختلالات بینایی، قابل پیشگیری و درمان است، اما کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند در صورت عدم‌انجام اقدامات پیشگیرانه تعداد افراد نابینا در سال ۲۰۲۰به ۷۶میلیون نفر و افراد مبتلا به نقص بینایی به بیش از ۲۰۰میلیون نفر برسد. مهم‌ترین علل نابینایی، آب مروارید 39درصد، مشکلات انکساری درمان نشده 18درصد، آب سیاه 10درصد، استحاله لکه‌ای وابسته به سن7درصد، مشکلات شبکیه وابسته به دیابت4درصد، تراخم3درصد و مشکلات بینایی در بچه‌ها 3درصد هستند.
هر چند که 80درصد مبتلایان به نابینایی بالای 50سال سن دارند، اما باید توجه کرد که بالا رفتن سن مستلزم از دست دادن بینایی نیست.اهمیت نابینایان به‌عنوان بخش بزرگی از جامعه انسانی سبب شده تا سازمان بهداشت جهانی، دومین پنجشنبه ماه اکتبر هر سال را روز جهانی بینایی نامگذاری کند. این مناسبت سالانه که از سال2000 میلادی آغاز شده، بهانهای است تا به نابینایان و مشکلات آنها بیشتر توجه کنیم.
روز جهانی بینایی تلاش می‌کند تا توجه عمومی را به این نکته جلب کند که 80درصد موارد نابینایی قابل پیشگیری یا قابل درمان هستند و دولت‌ها و مؤسسات و سایر منابع سرمایه‌گذار را باید تشویق کرد تا در پیشگیری جهانی از نابینایی سرمایه‌گذاری کنند. هر چند هزینه اقتصادی سالانه پیشگیری از نابینایی در جهان حدود 28میلیارد دلار تخمین زده میشود، اما نسبت به سایر مقوله‌های بهداشتی درمانی، درمان‌های بازیابی بینایی و راه‌های پیشگیری از ابتلا به نابینایی از مقرون‌به‌صرفه‌ترین اقدامات درمانی در مقوله بهداشت و درمان هستند.
برنامه اصلی روز جهانی بهداشت در سال‌جاری، که متمرکز روی بیماری‌های چشم و مشکلات بینایی در افراد مسن جامعه و با شعار «چشم‌ها برای آینده» و مبارزه با نقص بینایی در سنین کهنسالی است، نشان‌دهنده این است که سن جامعه جهانی در حال افزایش است و با مسن شدن افراد، نابینایی نیز مانند سایر بیماری‌های مزمن در حال افزایش است. اجرای برنامه‌های پیشگیری از نابینایی، نه تنها درد و آلام انسان‌های رنج کشیده را تسکین میشود، بلکه موجب میشود حدود 220 میلیارد دلار نیز به‌دلیل از دست‌ندادن تولید و بهره‌وری کشورها از بین نرود.
برنامه‌های بهداشتی درمانی وسیع و گسترده‌ای برای پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها و مشکلات بینایی انجام شده و یا در حال انجام است. سازمان جهانی بهداشت با همکاری آژانس بین‌المللی پیشگیری از نابینایی و بعضی سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی در مورد مدیریت پیشگیری از اختلالات بینایی، برنامه‌ای را تحت عنوان Vision 2020 با هدف از بین بردن نابینایی‌های قابل پیشگیری تا سال 2020 طراحی و به مرحله اجرا گذاشته است، تا اینکه برای همه افراد بشر حق برخورداری از دیدن فراهم شود. در حال حاضر بیش از 100کشور جهان اجرای این طرح را آغاز کرده‌اند. به‌نظر می‌رسد انجام موفقیت‌آمیز برنامه بینایی 2020 باعث جلوگیری از نابینا شدن حدود 100میلیون نفر در سطح جهان بشود.
برنامه بینایی 2020 از راه تشویق و ترغیب سازمان‌های دولتی و غیردولتی به همکاری و مشارکت در برنامه‌ریزی، توسعه و اجرای اهداف ملی مراقبت از چشم‌ها، از طریق سه راهبرد اصلی کنترل بیماری، توسعه منابع انسانی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای ارائه خدمات بهداشتی درمانی اولیه در حذف مهم‌ترین عوامل ایجاد‌کننده نابینایی قابل پیشگیری تا سال 2020 موفقیت آمیز خواهد بود.
پیام‌های سازمان بهداشت جهانی برای روز جهانی بینایی 2008 تمرکز و توجه بیشتر در مورد حفظ بینایی افراد مسن جامعه است.
عوامل ایجاد‌کننده نابینایی‌های قابل پیشگیری
مهم‌ترین عامل نابینایی در سطح جهانی، آب مروارید است. انجام برنامه‌های Vision 2020باعث میشود که تعداد افرادی که به این بیماری در آینده مبتلا می‌شوند، کاهش یابد. به غیراز کشورهای پیشرفته و ثروتمند، آب مروارید هنوز علت اصلی ایجاد‌کننده نابینایی در سطح جهانی است. عمل جراحی آب مروارید درمان ساده، مقرون به صرفه و بسیار رایجی است که در کشورهای در حال توسعه توصیه میشود. این درمان سبب میشود مردم بازدهی مالی خود را تا 1500درصد هزینه صرف شده برای جراحی در اولین سال پس از جراحی، افزایش دهند.
تراخم، هم یک عامل مهم نابینایی در برخی از فقیر‌ترین کشورهای جهان است. برنامه‌های Vision 2020 برای رفع این مشکل بزرگ عبارت‌است از: جراحی، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، بهداشت صحیح در هنگام اجابت مزاج و تغییرات محیطی. خبر خوب این است که به‌دلیل افزایش سطح بهداشت جهانی و اقدامات مؤثر بهداشتی و اجتماعی کشورها، علل عفونی ایجاد‌کننده نابینایی در سطح جهانی در حال کم شدن است و تعداد مبتلایان به تراخم از 360میلیون نفر در سال1985 به حدود 80میلیون نفر امروزه کاهش پیدا کرده است.
نابینایی کودکان مشکلی است که باید به آن توجه ویژه داشت. نابینایی کودکان روی 5/1میلیون کودک در سطح جهان که بیشتر آنها در آفریقا و آسیا زندگی می‌کنند، تاثیر دارد.
تمرکز ویژه برنامه‌های Vision 2020 روی ایجاد و توسعه مراکز بهداشتی درمانی چشم که ویژه کودکان باشند، است. درصورتی‌که اختلالات بینایی به‌خصوص تنبلی چشم به موقع تشخیص داده نشود، از سن 8سالگی به بعد تقریباً هیچ کاری برای درمان آن نمی‌توان انجام داد و فرد حتماً نابینا شده، یا اینکه با اختلالات شدید بینایی در آینده مواجه خواهد بود.
خوشبختانه حدود نیمی از تمام نابینایی کودکان با درمان‌های اولیه و به موقع قابل پیشگیری هستند.کم بینایی نیز قابل پیشگیری است. حدود 124میلیون نفر به‌دلیل مشکلات انکساری، مبتلا به کم بینایی هستند. برنامه Vision2020 روی اقدامات برای تصحیح عیوب انکساری مانند دستیابی آسان به وسایلی مانند عینک و لنز‌های تماسی تمرکز یافته است تا کودکان بتوانند در مدرسه حضور یافته و بزرگسالان هم کیفیت زندگی خود را بهبود دهند.
آب مروارید، مهم‌ترین عامل نابینایی در جهان
طبق آخرین ارزیابی‌ها، آب مروارید ناشی از کهولت، مسئول حدود 40درصد موارد نابینایی در سطح جهانی بوده و تخمین زده میشود که 18میلیون نفر را گرفتار کرده است. آب مروارید به کدورت عدسی چشم که به‌طور طبیعی کاملا شفاف است، گفته میشود. عدسی چشم عمدتا از آب و پروتئین ساخته شده است. پروتئین‌ها به طرز ظریفی قرار گرفته‌اند که باعث شفافیت عدسی میشود و در نتیجه نور از لابه‌لای آنها به راحتی عبور می‌کند. اما با بالا رفتن سن، بعضی از این پروتئین‌ها تغییر ماهیت داده، به‌هم چسبیده و باعث کدر شدن نواحی کوچک در عدسی می‌شوند.با گذشت زمان این نواحی بزرگتر شده و باعث کاهش بینایی میشود. در مراحل اولیه تنها بخش کوچکی از عدسی کدر بوده و شاید آب مروارید مشکل خاصی ایجاد نکند، اما در بیشتر مواقع این روند ادامه می‌یابد و بخش بزرگی از عدسی کدر میشود و بینایی را مختل می‌سازد. تار شدن یا محو شدن بینایی(مثل اینکه از پشت شیشه اشیاء را می‌بینید)، حساس شدن به نور، درخشندگی زیاد نور اتومبیل‌ها در شب، خیرگی و پخش نور چراغ‌ها و نور آفتاب، دیدن هاله اطراف چراغ‌ها، کاهش دید در نور شدید آفتاب، کم رنگ شدن یا محو شدن رنگ‌ها، افزایش دید نزدیک، تغییر مداوم شماره عینک و یا لنز تماسی و دوبینی یا چندبینی (که با افزایش شدت آب مروارید وضعیت بدتر میشود) علائم بیماری هستند.
آب مروارید ناشی از افزایش سن شایع‌ترین نوع آب مروارید بوده و به‌تدریج طی چند سال پیشرفت می‌کند، اما آب مروارید در افراد جوان و افراد دیابتی ممکن است به سرعت طی چند ماه پیشرفت کند. در مراحل اولیه بعضی از انواع آب مروارید، وضعیت بینایی با استفاده از عینک ممکن است به‌طور موقت بهتر شود. دارو، قطره، ورزش و یا عینک مانع بروز یا بهبود آب مروارید نمی‌شوند. وقتی کاهش بینایی در زندگی روزانه فرد تاثیر گذاشت، جراحی تنها راه درمان است، که شامل خارج کردن عدسی کدر شده و جایگزینی آن با عدسی مصنوعی است.
بسیاری از مردم تصور می‌کنند که کاهش بینایی جزء جدایی‌ناپذیر پیری است؛ در حالی که عمل آب مروارید بسیار آسان، کم خطر و بی‌درد است. عمل جراحی آب مروارید عملی بسیار موفق بوده و سالانه حدود 5/1میلیون نفر در آمریکا و چند صد هزار نفر در ایران تحت این عمل جراحی قرار می‌گیرند. عدسی تار شده بیمار، خارج شده و توسط لنز مصنوعی جایگزین میشود. هر چند که عمل آب مروارید جزء 5درمان مقرون به صرفه در دنیا است، اما در بیشتر مناطق دور افتاده کشورهای در حال توسعه و فقیر، بسیاری از بیماران، به‌دلیل عدم‌دسترسی به امکانات درمانی چشم پزشکی با هزینه قابل‌قبول و مناسب، همچنان نابینا باقی می‌مانند و هنوز آب مروارید، مهم‌ترین عامل نابینایی باقی مانده است.
