چرا کاشت درختان میوه در تهران رایج شده است؟ |کم آبی و گونه‌های گیاهی پرآب تهدید کننده فضای سبز تهران| نمره قبولی شهرداری برای افزایش مناطق سبز

همشهری آنلاین-زهرا کریمی: تهران در روزگار نه چندان دور باغ‌های بسیاری را در خود جای داده بود  اما در گذر زمان برج‌ها جای باغ‌ها را گرفتند تا موضوع فضای سبز شهر تهران به یک مسئله جدی تبدیل شود. در سال‌های اخیر شاهد هستیم که به همت مسئولان شهری برنامه‌های متعددی برای بهبود این وضعیت کلید خورده است. «عادل جلیلی» رئیس موسسه جنگل‌ها و مراتع کشور در گفتگو با همشهری از عوامل تهدید کننده فضای سبز تهران گفت و تأکید کرد که «حال اگر بخواهیم امتیازی به همه خدماتی که شهرداری تهران برای افزایش فضای سبز و نگهداشت آن ارائه داده است، بدهم نمره قابل قبولی خواهد بود چون این سازمان برای هر چه سبزتر شدن تهران اقدامات خوبی انجام داده است. اما برخی مناطق شهر تهران که در مرکز،  شمال و جنوب واقع شده‌اند فقر فضای سبز دارند. »

وضعیت فضای سبز در تهران نسبت به گذشته چه تفاوت‌هایی کرده است و بیشتر کدام مناطق را در معرض خطر و آسیب می‌بینید؟
 آنچه از مرور و تماشای تصاویر گذشته تهران درباره فضای سبز و وجود باغات دستگیرمان می‌شود این است که تهران در روزگاران نه چندان دور مملو از باغات و زمین‌های کشاورزی بوده اما به مرور با ساخت‌وسازهای متعدد، دیگر خبری از آن فرش گسترده سبز در تهران نیست. این آسیب را بیشتر در مناطق شمالی و مرکزی تهران می‌توان دید و چه بسا که پایتخت‌نشینان نسل امروز تصویری از تهران سرسبزگذشته به یاد نیاورند. با این حال اگر بخواهیم امتیازی به همه خدماتی که شهرداری تهران برای افزایش فضای سبز و نگهداشت آن ارائه داده است، بدهم نمره قابل قبولی خواهد بود چون این سازمان برای هر چه سبزتر شدن تهران اقدامات خوبی انجام داده است. اما برخی مناطق شهر تهران که در مرکز،  شمال و جنوب واقع شده‌اند فقر فضای سبز دارند. نکته حائز اهمیت در ایمن مورد، غافل نشدن از تهدیدهای انسانی و غیر انسانی درباره فضای سبز است.

به جز ساخت و ساز بی‌رویه در تهران که به حریم‌های سبز آسیب رسانده، چه موارد دیگری در این زمینه نقش دارند؟
 از دو تهدید تاثیرگذار در فضای‌سبز شهر تهران نباید غافل شد. نخستین تهدید مسئله کم‌آبی تهران و استفاده از گونه‌های گیاهی پر آب است و باز هم البته غالب شدن ساخت‌و سازها به جای باغات سبز را نمیتوان نادیده گرفت. در واقع باید این انتظار را از شهرداری داشته باشیم تا مدیریت آنها تهدیدی برای تهران نباشد. بارها این موضوع را گوشزد کرده‌ام اما همچنان در گوشه‌و کنار مشاهده می‌شود که برخی خلاف آن حرکت می‌کنند، به عنوان مثال به‌تازگی ساخت برج‌های بلند بیخ گوش باغ گیاه‌شناسی مطرح شده که این تیشه به ریشه سبز بودن تهران است.  

از طرفی مدیران شهری باید بدانند خاک و آب‌ و هوای فعلی تهران میزبان خوبی برای کاشت درختان با گونه‌های کاج و سرو است چون مصرف آبی‌شان کم است و می‌توان با کاشت انبوه‌شان، تهران همیشه سبزی داشته باشیم اما در سال‌های اخیر رویه جوری شده که کاشت درختان میوه غالب شده در حالی که معمولا این درختان آب زیادی مصرف می‌کنند. باید توجه داشت که تهران به لحاظ جغرافیایی دیگر بستر مناسبی برای کاشت درخت میوه نیست چون بارندگی در این منطقه بیش از ۲۵۰ میلیمتر نمی‌شود بنابراین درختانی که در این شهر کاشته می‌شوند نیاز مبرم به آب دارند.

بنابراین آن درختانی که در حاشیه رودخانه یا جوی آب کاشته شدند، ‌ وضعیت بهتری دارند؟
بله! آن درختان وضعیت بهتری دارند. اگر درختانی که در سمت مسیل‌ها و مسیر رودخانه‌ها کاشته شده‌اند را فاکتور بگیریم، آبیاری سایر درختان در قسمت‌های دیگر را باید جدی بگیریم و درخت‌هایی در تهران بکاریم که سازگاری بیشتری با آب‌و هوای این شهر داشته باشند. کاشت گونه‌های درختان مختلف بستگی به موقعیت جغرافیایی آن منطقه دارد. باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم‌که پارک های محلی با پارک های جنگلی به لحاظ محیط زیست و نوع خاک با هم تفاوت دارند.

به‌تازگی مشاهده می‌شود که تهران در کاشت درختان بیشتر به کاشت درختان میوه روی آورده است، در پارک های جنگلی مثل بوستان جمشیدیه یا طالقانی گونه های مختلفی را در پوشش گیاهی مشاهده می‌کنیم اما پارک های امروز این تنوع را ندارد. آیا تهران این ظرفیت را برای کاشت میوه دارد؟  
برای روی آوردن به درختان میوه باید به مواردی خاص درباره آنها توجه داشته باشیم، آنکه درختان میوه عمر کوتاهی دارند، آلودگی هوا سبب بسیاری از آفت‌ها می‌شود و همچنین این درختان کوتاه قامت هستند و این مانع پارک خودرو یا تردد عابران در پیاده‌روها می‌شود. ممکن است برخی از شهروندان تمایل به کاشت تک درختانی در باغچه‌های شخصی منازلشان داشته باشند، اما معابر یا بوستان‌های شهر تهران مناسب کاشت درخت میوه نیستند. چنار عمری ۱۵۰ ساله و ارتفاعی بلند با تنه های تنومند دارد و برای شهرسازی مناسب است. متاسفانه کاشت درخت میوه در تهران باب شده و اگر تهران نیاز به کاشت درخت میوه دارد، چرا دست به تخریب باغات زده‌اند. این تناقض برخی از کارشناسان فضای سبز و شهرسازی را به فکر وا داشته است. خنده دار است که باغات را خشک و به جای آن برج سازی را رواج داده ایم مانند آنچه که در فضای سبز طبیعی درکه، دربند یا دارآباد رخ داده است، این نوع تفکر و تدبیر نه راهبردی است و نه علمی. متاسفانه لحظه‌ای به موضوعات فکر و به سرعت هم اجرایی می‌شود. افزایش سرانه فضای سبز تهران نسبت به ۲۰ سال گذشته خوب است اما هنوز هم سرانه جنگلی آن کم است که متوسط سرانه جهانی هم نیست و در سطح کم طبقه بندی می‌شود