تا جدی‌تر از همیشه نسبت به خطر مصرف خوراکی این بخور گیاهی هشدار دهند.
مسمومیت اتفاقی ناشی از مصرف خوراکی بخور اوکالیپتوس به‌جای شربت‌های دارویی مورد مصرف در سرماخوردگی و سرفه، ناشی از شباهت بسته‌بندی این بخور با شربت‌های دارویی در شیشه‌های 60 میلی لیتری است.
هرچند توضیحات و هشدارهای لازم روی شیشه‌های اوکالیپتوس درج شده، اما ثبت دست‌کم 30 مورد مسمومیت سالانه با این ماده حاکی از آن است که این اقدام کافی نبوده است.
«2هفته پیش در توابع تهران مادری به اشتباه و به جای شربت سرماخوردگی، بخور اوکالیپتوس را به نوزاد یک ماهه خود داد و موجب مرگ کودک شد.»
دکتر طلعت قانع، دبیر مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم وزارت بهداشت در گفت‌وگو با همشهری، با بیان این مطلب از قدمت این مشکل خبر می‌دهد: در طول 12 سالی که ما در مرکز ملی اطلاع رسانی داروها و سموم موارد مسمومیت با این بخور را ثبت می‌کنیم، سالانه بیش از 30 مورد ثبت می‌شود.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا تاکنون اقدام پیشگیرانه کافی در این زمینه به عمل نیامده است، می‌گوید: در سال‌های قبل سعی کردیم با تغییر رنگ و فونت برچسب روی شیشه بخور و درشت‌تر نوشتن کلمه «خطر»، مشکل را حل کنیم ولی چون در تعداد مسمومیت‌ها تغییری به‌وجود نیامد، امسال و در آغاز فصل سرما از تمام ظرفیت‌های اطلاع‌رسانی بهره می‌بریم تا مردم نسبت به این خطر آگاه شوند.
مسمومیت با سوغات استرالیا
اوکالیپتوس درختی است با ارتفاع 5 تا 35 متر و با برگ‌هایی کشیده. این درخت که بومی استرالیاست امروزه در اکثر نقاط جهان از جمله در مناطق شمالی ایران پرورش داده می‌شود.
ریشه‌های اوکالیپتوس مقادیر زیادی آب در خود ذخیره می‌کند و از این‌رو در گذشته برای جلوگیری شیوع بیماری مالاریا، این گیاه را در مناطق باتلاقی مالاریا خیز می‌کاشتند تا مرداب‌ها را خشک کنند.
این گیاه ضد‌میکروب قوی از اواسط قرن نوزدهم که پای آن به اروپا رسید تا امروز در طب علمی و البته طب سنتی گیاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
استفاده از بخور اوکالیپتوس را شاید بتوان متداول‌ترین شیوه استفاده از این گیاه در فصل سرما دانست.
برطرف کردن نشانه‌های سرماخوردگی، سرفه و گرفتگی بینی دلیلی موجه برای استفاده از این بخور است. هرچند که در این مورد هم باید جانب احتیاط را رعایت کرد.
به گفته دکتر قانع که بخور آب جوش را بهترین بخور می‌داند، استنشاق بخور اوکالیپتوس در بعضی موارد ممکن است باعث تحریک و حساسیت مخاط بینی و چشم یا منجر به تشدید سرفه شود. به همین دلیل توصیه می‌شود افراد در هنگام بخور با اوکالیپتوس حتما چشم‌های خود را ببندند.
بخور را نخور
اگر در خواندن میان‌تیتر بالا دچار مشکل شده‌اید، بدانید که اکثر کسانی که بخور اوکالیپتوس را به اشتباه می‌خورند، مشکل مشابهی دارند؛« در میان مراجعه‌کنندگان با مواردی مواجه شده‌ایم که افراد کلمه بخور را با فعل امر از ریشه خوردن اشتباه گرفته‌اند و در نتیجه بخور اوکالیپتوس را خورده‌اند.»
دکتر شادنیا، متخصص سم‌شناسی بیمارستان لقمان، با بیان این مطلب، ادامه می‌دهد: چنانچه شیشه بخور در کنار داروهای خوراکی نگهداری شود، خطر مصرف خوراکی آن به‌جای مصرف استنشاقی با توجه به شباهت ظاهری بسته‌بندی، بسیار محتمل خواهد بود و البته این محتمل بودن مصرف اشتباه، در پاره‌ای موارد به قیمت جان تمام می‌شود؛
«خطر بروز مسمومیت و حتی مرگ با مقادیر کم خوراکی (در حد یک قاشق مرباخوری) هم وجود دارد.»
دکتر قانع، با بیان این مطلب، ادامه می‌دهد: گرچه ممکن است برخی از کودکان پس از خوردن محلول اوکالیپتوس بدون علامت باشند ولی گزارش شده است که مصرف خوراکی کمتر از یک قاشق چایخوری هم می‌تواند سبب بروز علائم مسمومیت حاد در بیمار مسموم شود.
مواردی چون سن و سال، خالی یا پر بودن معده، نوع غذای مصرفی و قوای جسمانی از عوامل تعیین‌کننده میزان تاثیر محلول اوکالیپتوس در افراد مختلف است.
دکتر شادنیا در گفت‌وگو با همشهری علائم مسمومیت با اوکالیپتوس را اینچنین تشریح می‌کند: علائم گوارشی چون دل‌درد، تهوع، اسهال و استفراغ از شایع‌ترین علائم مسمومیت با این دارو است.
در این شرایط ورود محتویات حلق به ریه و کاهش هوشیاری، از عمده‌ترین خطراتی است که پیش روی فرد مسموم قرار دارد.
کاهش سطح هوشیاری، تشنج و خواب آلودگی (در برخی موارد ممکن است کما پس از 10 دقیقه بروز نماید) از دیگر علائم هستند.
دکتر قانع اثر سریع این فراورده روی سیستم مغز و اعصاب را نکته‌ای بسیار مهم عنوان می‌کند: طی 30 دقیقه نخست و در مواردی به‌صورت تأخیری، طی 4 ساعت اول بعد از مصرف خوراکی ممکن است شاهد تنگی نفس، ایست تنفسی و کما در بیمار باشیم. اثراتی که ممکن است تا 3 روز بعد از خوردن این ماده نیز ادامه داشته باشد.
وی با اشاره به جذب بالای محلول اوکالیپتوس دستگاه گوارش می‌گوید: مصرف همزمان شیر یا غذا با این ماده، سبب افزایش جذب آن می‌شود، لذا نباید به بیمار شیر خورانده شود.
همچنین به هیچ وجه نباید بیمار مسمومی را که به اشتباه بخور اوکالیپتوس خورده است، وادار به استفراغ کرد.
در چنین شرایطی بهترین عمل رساندن سریع بیمار به مراکز درمانی است.ضعف عضلات و اختلال حرکتی، تنگی یا گشادی مردمک‌ها، ضربان قلب سریع، کاهش فشار خون و تعادل نداشتن از دیگر علائم مسمومیت با بخور اوکالیپتوس است.
اسپری اوکالیپتوس در راه است
جدا نگه داشتن شیشه حاوی بخور از شیشه داروها و خواندن دقیق روی شیشه دارو پیش از مصرف، تنها توصیه‌ای است که می‌توان برای مصرف‌کننده داشت، اما با توجه به خطرات جدی چنین اشتباهی آیا نباید مسئولان امر در این زمینه چاره‌ای بیندیشند؟ چاره‌ای جدی‌تر از توصیه به مصرف‌کنندگان.
پاسخ دکتر علی صفا، مدیرکل اطلاع‌رسانی معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت به این سؤال همشهری مثبت است: قطعا لازم است بسته‌بندی و شیشه بخور تغییر کند تا شباهت ظاهری با شربت‌هایی مثل شربت سرماخوردگی و شربت سینه نداشته باشد و چنین تغییری باید در دستور کار قرار گیرد.
از آنجایی‌که این تغییر زمان می‌برد، به‌نظر می‌رسد وزارت بهداشت فعلا اطلاع‌رسانی به مردم در این زمینه را در اولویت قرار داده است.
البته تغییر شکل این فراورده از حالت بخور به اسپری برنامه دیگری است که در معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت پیگیری می‌شود.
