در گذشته Red Tide به معنی جزر ومد (کشند) قرمز نامیده می‌شد که هنوز هم گاهی مصطلح است. اما این پدیده لزوما در ناحیه جزر ومدی اتفاق نمی‌افتد و همیشه هم رنگ آن قرمز نیست گاه به رنگ‌های دیگر مثل سیاه، شیری، زرد، نارنجی، قهوه‌ای، سبز و ارغوانی نیز مشاهده شده همچنان‌که پدیده اخیر درآب‌های جنوب کشورقهوه‌ای مایل به زرشکی رنگ است و گاهی بوی بدی از آب به مشام می‌رسد. این رویداد اگر به‌صورت موقت و ناپایدار و ناشی از گونه‌های غیرسمی باشد چندان نگران‌کننده نیست ولی درصورت پایدار بودن ممکن است خسارات جبران ناپذیری به اکوسیستم آبی و آبزیان وارد کند.
کشند قرمز چیست؟ دکتر حسین نگارستان، رئیس بخش اکولوژی منابع آبی در مؤسسه تحقیقات شیلات ایران، در معرفی این پدیده می‌گوید: 2 نوع شکوفایی داریم سمی و غیرسمی، این واژه در مورد فیتوپلانکتون‌ها به کار می‌رود که فتوسنتز و تولید‌کننده هستند.
جلبک‌ها در حالت عادی مفید‌ند اما وقتی در اثر عواملی زیاد شوند مضر می‌شوند. وقتی مواد مغذی بیش از حد به محدوده زیست این جلبک‌ها وارد شود زمینه برای رشد جلبک فراهم شده و آنها شروع به تکثیر می‌کنند.
برای مثال، وقتی پساب و فاضلاب خشکی یا زهکش زمین‌های کشاورزی به دریا راه می‌یابد از این طریق، ازت و فسفر بیش از حد وارد دریا می‌شود. نتیجه آنکه تولید مثل فیتوپلانکتون‌ها زیاد می‌شود. چرا که ماهیت آنها تولید مثل است و با سرعت وحشتناکی زیاد می‌شوند. ترمز این حرکت ادامه دار زمانی است که یکی از مواد مورد نیاز آنها تمام شود و به‌عنوان عامل محدود‌کننده جلوی تولیدمثل مداوم آنها را بگیرد.
به گفته وی، این موجودات درهنگام تنفس، به‌خصوص شب‌ها و روزهای ابری می‌توانند اکسیژن آب را به صفر هم برسانند. در اعماق، این موضوع وخیم‌تر می‌شود چون انبوه فیتو پلانکتون‌ها بعد از اینکه چرخه زندگی شان به پایان می‌رسد در اعماق دریا ته نشین می‌شوند، تجزیه آنها در بستر دریا می‌تواند باعث تمام شدن اکسیژن آب و تشکیل ناحیه‌ای به نام Dead Zone یا ناحیه مرده شوند.
ناحیه مرده در دریای عمان
نگارستان می‌افزاید: اکنون در دنیا در دریای سیاه و خلیج مکزیک ناحیه مرده داریم. تحقیقات اخیر مؤسسه تحقیقات شیلات ایران نشان می‌دهد به احتمال خیلی زیاد در دریای عمان هم ناحیه مرده وجود دارد. نواحی مرده معمولا مقابل رودخانه‌های بزرگ هستند، در دریای عمان مقابل رودخانه بزرگی که از پاکستان وارد دریا می‌شود پدید آمده است.
این یک پدیده ماندگار است
نگارستان در مورد ماندگاری اینگونه تصریح می‌کند: برخی از فیتو پلانکتون‌ها بعد از زیاد شدن می‌توانند گسترش پیدا کرده و از محیط اولیه به محیط‌های دیگر بروند، این موجودات سیست تولید می‌کنند که بعضی آن را به نام کیست می‌شناسند. سیست در واقع تخم موجودات پست مثل جلبک‌ها است. فیتوپلانکتون‌هایی که در جنوب شکوفایی کرده‌اند از جنس کوکلودینیوم هستند. اینها سیستی را تولید می‌کنند که اگر از تنگه هرمز عبور می‌کرد -که متأسفانه عبور کرده- می‌تواند در موقعیت خاص زیاد شود. سیست‌ها تخم خواب هستند، یعنی تخمی است که می‌تواند سال‌ها در شرایط نامناسب باقی بماند و به محض فراهم شدن شرایط مناسب شروع به رشد کند. یعنی اگر شوکی که در ژنتیک آن تعریف شده به آن وارد شود رو به ازدیاد می‌گذارد و محیط را در بر می‌گیرد.
نگارستان در ادامه یادآور می‌شود: درصورتی که موجود ناخواسته و غیربومی باشد، به این پدیده تهاجم (Invasion) می‌گویند. این موضوع در آرتمیای دریاچه ارومیه که بومی بوده و موجود مفیدی به شمار می‌آید نیز مشاهده می‌شود.
آرتمیا در جایی که کاملا خشک می‌شود و از بین می‌رود اگر دوباره مثلا در اثر فراهم شدن رطوبت محیط آب در اختیار جانور قرار گیرد باز هم آرتمیا شروع به تکثیر می‌کند چون سیست آن همچنان حفظ شده است.
منشأ شکوفایی جلبک ها
رئیس بخش اکولوژی منابع آبی مؤسسه تحقیقات شیلات خاطر نشان می‌سازد: متأسفانه بعد از طوفان گنو که در منطقه اتفاق افتاد، برخی از گونه‌های دریای عمان وارد خلیج فارس شدند. طبق بررسی‌ها و پایش مؤسسه تحقیقات شیلات متوجه وجود سیست‌های جدیدی شدیم که به احتمال زیاد منشا ایجاد همین شکوفایی مضر جلبکی هستند، ما تا به حال به این شکل HAB در خلیج فارس نداشته‌ایم. البته قبلا در ابعاد منطقه‌ای کوچک اتفاق افتاده است وطی آن، تلفات در دریای عمان در حدود 100 تن و در خلیج فارس بیشترین تلفات تا قبل از این به 40 تن رسیده بود. مورد اخیر تحت بررسی است.
وی می‌افزاید: احتمال می‌دهیم شکوفایی اخیر یک تا دو ماه در محل بماند، البته به این معنی نیست که یک جا می‌ماند، بلکه جا به جا شود. تا زمانی که سیست‌ها وجود دارند در جایی از بین می‌رود و در جایی دیگر تشکیل می‌شود و همین‌طور در منطقه می‌ماند.
شکوفایی حاضر حدوداً از مهر ماه اتفاق افتاده و همچنان ماندگار شده است. اکنون قسمت عمده بندر عباس و اطراف جزیره قشم سواحل جنوبی و اطراف سواحل شرقی، حتی گفته می‌شود تا امارات هم جلو رفته است. البته هنوز گسترش جنوبی آن تایید نشده و نیاز به کار کارشناسی در منطقه دارد.
آلاینده‌های آلی عامل ماندگاری این پدیده
رئیس بخش اکولوژی مؤسسه تحقیقات شیلات افزود: از آنجا که کشند سرخ اتفاق افتاده بسیار وسیع است، آلودگی مواد آلی باید وسعت زیادی داشته باشد، چون با کمال تأسف شهرهای بزرگ مقدار زیادی مواد دور ریختنی را وارد دریا می‌کنند که جنبه کود برای این جلبک‌ها دارد. فاضلاب‌های شهری به راحتی وارد دریا می‌شوند.
در بندر عباس ساحل گوهر شاد نزدیک ترمینال، فاضلاب وارد دریا می‌شود اگر کنار دریا بروید این صحنه نا خوشایند کاملا نمایان است. زباله‌ای که کنار دریا ریخته شده با باد و باران به راحتی وارد دریا می‌شود و بعد از تجزیه، ازت آن آزاد و مورد استفاده جلبک‌ها قرار می‌گیرد.البته یکی از بحث‌هایی که در جلسه با همکاران مرکز ملی اقیانوس شناسی داشتیم این است که زلزله هم ممکن است باعث شود، موادی که در کف دریا ته نشین شده از کف به سطح بیاید، مواد مغذی که به دریا وارد می‌شود 2منبع دارد یکی خشکی و دیگری بستر دریا که با تلاطم این مواد به سطح می‌آیند. یعنی با جریاناتی که از اعماق به سطح می‌آیند و اصطلاحا فراجوشی گفته می‌شود. در دریای عمان یک فراجوشی تابستانه داریم ولی اگر زلزله شود مثل زلزله اخیر در قشم، مواد مغذی بیشتری به سطح می‌آید.
فاضلاب‌ها را مهار کنید
وی در ادامه می‌افزاید: برای مقابله با HAB نباید اجازه داد مواد مغذی وارد دریا شود. تصفیه فاضلاب‌ها و جلوگیری از ورود مواد زائد فسفرو ازت دار به دریا در اولویت است. در جنوب فاضلاب‌های صنعتی تا حدودی تصفیه می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد از طریق فاضلاب‌های شهری آلاینده‌های زیادی وارد دریا می‌شود. این پدیده تنها یک بار منجر به مرگ و میر ماهی‌ها نمی‌شود بلکه در محیط می‌ماند باز هم سیست تولید می‌کند واگر تغذیه آن ادامه پیدا کند مانند یک هیولا بزرگ می‌شود.
مرگ دریا در اثر استمرار رشد جلبک‌ها
نگارستان می‌گوید: استمرار این پدیده می‌تواند باعث کم شدن اکسیژن و حتی عاری شدن آب از اکسیژن شود ونه تنها ماهی‌ها بلکه کلیه آبزیان را در معرض نابودی قرار دهد. در آسیای جنوب شرقی در کشور‌هایی مثل ژاپن و کره آسیب زیادی به اکوسستم آبی وارد کرده و گروه‌های تحقیقاتی برای مبارزه با کوکلودینیم تشکیل شده است. در این زمینه به مردم اطلاع رسانی می‌شود و با نام مخفف کوکلو به مردم معرفی شده، ما هم می‌توانیم یک نام بومی و ساده‌تر برای آن بگذاریم. چون این مهمان نا خوانده خواهد ماند و باید شناسایی و به مردم معرفی شود. موضوع وحشتناکی که در گزارش‌های مربوط به اینگونه در سایر کشور‌ها ذکر شده این است که وقتی دریک منطقه غایب می‌شود در منطقه‌ای دیگر ظاهر می‌شود و مدام در حال حرکت از جایی به جای دیگر است.
ضرورت تشکیل کمیته ملی
نگارستان می‌افزاید: در دریای خزر کمیته ملی مبارزه با شانه دار مهاجم را داریم در این مورد هم باید هر چه زودتر یک کمیته ملی تشکیل شود. چرخش آب در خلیج فارس بسیار کند است و ارتباط چندانی با آبهای آزاد ندارد اگر اکسیژن محلول این آب به پایان برسد ممکن است به یک محیط کاملا مرده Dead Zone تبدیل شود.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا باید نگران مسمومیت شهروندان در اثرخوردن ماهی جنوب باشیم ؟ می‌گوید:خیر، البته در دنیا بعد از کشند قرمز خوردن دوکف‌ای‌ها باعث مسمومیت می‌شود. این موجودات چون به‌عنوان تصفیه‌کننده در آب عمل می‌کنند سموم در بدنشان تجمع پیدا می‌کند و چون درسته خورده می‌شوند باعث مسمومیت و مرگ می‌شوند. با این حال توصیه می‌شود از خوردن صدف‌ها پرهیز شود صدف‌های دو کفه‌ای مثل اویستر و ماسل در دنیا بعد از کشند سرخ معدوم می‌شوند.
اما در مورد ماهی در هیچ جای دنیا بعد از کشند سرخ چنین چیزی گفته نشده است. آلاینده‌ها در گوشت ماهی جمع نمی‌شود، ممکن است در اعضای داخلی پوست و چربی زیر آن سموم وجود داشته باشند که دور ریخته می‌شوند. اما گوشت ماهی به هیچ وجه مسموم نیست، ما توصیه می‌کنیم اگر مردم در مورد ماهی‌های جنوب نگران هستند پوست آن را مصرف نکنند که به‌طور معمول هم پوست آن دور ریخته می‌شود.
