در آستانه فصل پاییز به فکر واکسیناسیون آنفلوآنزا باشیم

همشهری آنلاین -یکتا فراهانی:  واکسن آنفلوآنزا انسان را علیه ابتلا به این بیماری محافظت می‌کند. با توجه به اینکه  ویروس آنفلوآنزا به‌سرعت تغییرشکل می‌دهد هرسال، واکسن جدیدی برای آنفلوآنزای همان فصل ساخته می‌شود. زمان مناسب برای دریافت واکسن آنفلوآنزا نیز  پیش از شیوع بیماری و از اواسط شهریور تا اواسط آبان ماه است. ضمن آنکه حداقل دو هفته پس از واکسیناسیون  نیز در بدن آنتی بادی ایجاد می‌شود.

شناخت عامل بیماری‌زا

محمدکاظم شاه کرمی، دکترای تخصصی ویروس شناسی پزشکی، عضو اتاق فکر ویروس شناسی سازمان نظام پزشکی تهران بزرگ و عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی در مورد بیماری آنفلوآنزا می گوید: «سه نوع ویروس آنفلوآنزای فصلی A و  B و C انسان را درگیر می‌کنند. غالبا ویروس های آنفلوانزای A و B در گردش هستند و باعث اپیدمی‌های فصلی آنفلوآنزا می‌شوند.

ویروس‌های آنفلوآنزای نوع A بر اساس پروتئین‌های سطحی به زیرگروه‌هایی طبقه‌بندی می‌شوند. »

وی افزود طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) در حال حاضر از ویروس های آنفلوانزای نوع A، دو ویروس A(H۱N۱) و A(H۳N۲) و از ویروس‌های آنفلوانزای نوع B، ویروس‌های یاماگاتا یا ویکتوریا B/Yamagata یا B/Victoria در انسان‌ها در حال گردش هستند. اما ویروس آنفلوآنزای نوع C کمتر شناسایی می شود و معمولا باعث عفونت‌های خفیف می شود. بنابراین از حیث ایجاد خطر برای سلامت عمومی اهمیت زیادی ندارد.

علائم و نشانه‌ها

این ویروس‌شناس می گوید از آلوده شدن فرد تا بروز  نشانه های بیماری  یک تا چهار روز (معمولا ۲ روز) طول می‌کشد. آنفلوآنزای فصلی با شروع ناگهانی تب، سرفه، سردرد، درد عضلات و مفاصل، احساس ناخوشی، گلودرد و آبریزش بینی مشخص می شود.

در اکثر افراد، تب و دیگر علائم بدون نیاز به مراقبت پزشکی ظرف یک هفته بهبود می‌یابد. باوجود این، آنفلوانزا می‌تواند به خصوص در افراد پرخطر باعث بیماری شدید یا مرگ شود. سازمان جهانی بهداشت طبق تحقیقات برآورد می‌کند که آنفلوانزای فصلی در سراسر جهان سالانه منجر به ابتلای حدود ۳ تا ۵ میلیون مورد بیماری شدید و حدود ۲۹۰۰۰۰ تا ۶۵۰۰۰۰ مورد هم مرگ می‌شود.

اپیدمی‌های آنفلوآنزا معمولا علاوه بر مرگ و میر، منجر به غیبت و کاهش بهره وری در محیط‌های کار و مدارس می شوند و در فصل شیوع بیماری نیز فشار زیادی را بر کلینیک‌ها و بیمارستان ها وارد می­کنند.

همه گیرشناسی و سرایت

به گفته عضو اتاق فکر ویروس شناسی، همه گروه‌های سنی می‌توانند به بیماری آنفلوآنزا مبتلا شوند. اما زنان باردار، کودکان زیر پنج سال، افراد مسن، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن (مانند بیماری‌های مزمن قلبی، ریوی، کلیوی، متابولیک، کبدی یا هماتولوژیک)، افراد با سیستم ایمنی سرکوب شده مانند HIV/AIDS و کسانی که تحت شیمی درمانی هستند) و کارکنان مراقبت‌های بهداشتی بیشتر از گروه‌های دیگر  در معرض خطر هستند.

در واقع آنفلوآنزای فصلی به راحتی و به ویژه در مکان های شلوغ از جمله مدارس و خانه های سالمندان بیشتر منتشر می‌شود.

توجه داشته باشیم هنگامی که فرد آلوده سرفه یا عطسه می کند، قطرات تنفسی حاوی ویروس در هوا پراکنده می‌شود و می‌تواند تا یک متر نیز  منتقل شود و افراد را آلوده کند.

همچنین ویروس می تواند از طریق دست آلوده نیز به دیگران منتقل شود. بنابراین  لازم است برای جلوگیری از انتقال ویروس، هنگام سرفه دهان و بینی با دستمال پوشانده و دست‌ها  نیز مرتب شسته شوند.

در آب و هوای معتدل، اپیدمی‌های فصلی اغلب در زمستان اتفاق می‌افتد، در حالی که در مناطق گرمسیری، آنفلوآنزا ممکن است در تمام طول سال نیز رخ دهد.

تشخیص

به گزارش وب‌سایت سازمان جهانی بهداشت (WHO) اکثر موارد آنفلوآنزای انسانی به صورت بالینی تشخیص داده می شوند. با این حال، عفونت  دیگر ویروس‌های تنفسی مانند راینوویروس، ویروس سنسیشیال تنفسی، پاراآنفلوآنزا و آدنوویروس نیز می‌توانند به صورت بیماری شبه آنفلوآنزا ظاهر شوند که تمایز بالینی آنفلوآنزا از دیگر عوامل بیماری‌زا را  دشوار می‌کند.

دکتر شاه‌کرمی می‌گوید جمع‌آوری، نگهداری و حمل صحیح نمونه‌های تنفسی مناسب و استفاده از تست تشخیصی آزمایشگاهی برای ایجاد تشخیص قطعی ضروری است. تایید آزمایشگاهی ویروس آنفلوآنزا معمولا با استفاده از تشخیص مستقیم آنتی ژن، جداسازی ویروس یا  RT-PCR انجام می‌شود. البته تست‌های تشخیصی سریع آنفلوآنزا هم هستند ولی حساسیت کمتری دارند.

پیشگیری

موثرترین راه برای پیشگیری از بیماری، واکسیناسیون است. واکسن‌های ایمن و موثری برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری در دسترس هستند. البته ایمنی در برابر واکسیناسیون نیز با گذشت زمان کاهش می‌یابد. بنابراین تزریق سالانه واکسن آنفلوآنزا برای محافظت در برابراین بیماری توصیه می‌شود.

 بنا برگزارش وب سایت سازمان جهانی بهداشت، از بین واکسن‌های موجود، واکسن های تزریقی غیرفعال آنفلوآنزا بیشترین مصرف را در سراسر جهان دارند.

دکتر شاه‌کرمی می‌گوید واکسن آنفلوآنزا می‌تواند در بزرگسالان سالم محافظت ایجادکند. اگرچه ممکن است در سالمندان در پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزا تاثیرکمتری داشته باشد.  با این حال، می تواند شدت بیماری و بروز عوارض و مرگ و میر را کاهش می دهد. همچنین برای افرادی که بیشتر  در معرض خطر عوارض آنفلوآنزا هستند یا با گروه های پر خطر در تماسند، بسیار با اهمیت است.

سازمان جهانی بهداشت، واکسیناسیون سالانه را برای  زنان باردار، کودکان بین ۶ ماه تا ۵ سال، سالمندان بالای ۶۵ سال و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن و کادر درمان  توصیه می‌کند.

به روزرسانی واکسن آنفلوآنزا

به گفته دکتر شاه‌کرمی،  واکسن این بیماری  زمانی بیشترین اثربخشی را دارد که ویروس‌های در گردش به خوبی با ویروس‌های موجود در واکسن‌ها مطابقت داشته باشند. با توجه به ماهیت ویروس‌های آنفلوآنزا که مدام در حال تغییر هستند، سازمان جهانی بهداشت با همکاری مراکز ملی آنفلوآنزا در سراسر جهان به طور مداوم ویروس‌های آنفلوآنزای درگردش را رصد و دو بار در سال فرمولاسیون مناسب واکسن خاص همان سال را ارائه می‌کند.

سال‌هاست واکسن آنفلوآنزا به صورت سه ظرفیتی تولید می‌شود که سه نوع ویروس در گردش را مورد هدف قرار می‌دهد (دو زیرگروه از ویروس‌های آنفلوآنزای A و یک ویروس هم آنفلوآنزای‌ B).

 سازمان جهانی بهداشت از سال ۲۰۱۳ واکسن‌ چهار ظرفیتی را هم توصیه کرده که علاوه بر ویروس‌های موجود در واکسن‌های سه ظرفیتی، یک ویروس آنفلوآنزای B دیگر را نیز شامل می‌شوند. بنابراین انتظار می‌رود محافظت گسترده‌تری در برابر عفونت‌های ویروس آنفوآنزای B ارائه دهند. امروزه چندین واکسن آنفاوآنزای غیرفعال و نوترکیب در دسترس هستند که به صورت تزریقی تجویز می­شوند. واکسن آنفلوآنزای زنده ضعیف شده نیز موجود است که به صورت اسپری بینی تجویز می‌شود.

بهداشت عمومی

به گفته عضو اتاق فکر ویروس شناسی، سازمان جهانی بهداشت علاوه بر واکسیناسیون و درمان ضد ویروسی، مدیریت بهداشت عمومی از طریق شستن و خشک کردن مناسب دست، پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه یا عطسه، استفاده از دستمال کاغذی و دور انداختن صحیح آن، ایزوله کردن افرادی که احساس ناخوشی، تب و دیگر نشانه های  بیماری را دارند، پرهیز از تماس نزدیک با افراد بیمار، خودداری از دست زدن به چشم، بینی یا دهان را در پیشگیری از ابتلا و انتشار ویروس آنفلوآنزا در جامعه بسیار مهم می­داند.

دکتر شاه کرمی می­گوید واکسن آنفلوآنزا هم همانند سایر واکسن‌ها در بعضی افراد منع مصرف دارد و لازم است افراد قبل از تزریق واکسن مطمئن شوند که واجد شرایط دریافت واکسن هستند.

درمان

این ویروس شناس می گوید: بیمارانی که از گروه پرخطر نیستند، باید تحت درمان نشانه های بیماری به ویژه تسکین تب قرار گیرند. بنابراین  توصیه می شود اگر علامت دارند حتما در خانه بمانند تا بیماری را به دیگر افراد جامعه منتقل نکنند.

طبق توصیه سازمان جهانی بهداشت، افراد مبتلا به بیماری شدید یا پیشرونده باید در اسرع وقت با داروی ضد ویروسی درمان شوند. مثلا مهارکننده‌های نورآمینیداز (مانند اوسلتامیویر) باید ظرف ۴۸ ساعت پس از شروع علائم تجویز شوند.

به گفته این ویروس شناس، درمان حداقل به مدت ۵ روز توصیه می شود. البته در صورت لزوم می توان زمان درمان را تمدید کرد.  همچنین  کورتیکواستروئیدها جز به دلایل دیگر مانند آسم و دیگر شرایط خاص نباید استفاده شوند.

ویروس‌های آنفلوآنزایی که در حال حاضر در گردش هستند به داروهای ضد ویروسی آدامانتان (مانند آمانتادین و ریمانتادین) مقاوم هستند. به همین دلیل درمان تک دارویی با این داروها توصیه نمی‌شوند.