به غیر از تعداد انگشت شماری از سران ارتش که وابسته به رژیم پهلوی بودند، بدنه اصلی ارتش همگام و هم مسیر با مردم، انقلاب را به سر منزل مقصود رساندند.
علاوه بر این، ارتش بعد از ورود امام در تثبیت انقلاب نیز اصلی‌ترین نقش را بازی می‌کرد. یگان هوانیروز ارتش در ختم غائله کردستان به‌عنوان یکی از بازوهای انقلاب عمل کرد. با امیر سرتیپ کیومرث احدی، فرمانده هوانیروز به گفت‌وگو نشستیم و به بررسی نقش این یگان در تحولات قبل و بعد از انقلاب پرداختیم.
وی در این گفت‌وگو به بیان خاطراتی از دیدار مخفیانه جمعی از پرسنل هوانیروز با امام خمینی در عراق می‌پردازد.
کیومرث احدی همچنین نقبی می‌زند بر نحوه مواجهه نیروهای این یگان با اغتشاشات سنندج و نحوه حضور هوانیروز در عملیات‌های 8 سال دفاع مقدس.وی می‌گوید: در دوران دفاع مقدس بیش از 400 هزار ساعت پرواز عملیاتی توسط یگان هوانیروز انجام شده و تجربه‌ای از این جنگ حاصل شده است که تثبیت انقلاب را رقم زد.
- یکی از یگان‌هایی که در دوران انقلاب، هم در بحث هموار کردن مسیر پیروزی انقلاب و هم در بحث تثبیت انقلاب، نقش اساسی ایفا کرد هوانیروز بود. به‌طور واضح فعالیت‌های این یگان و همگامی آنها با مردم در وقوع انقلاب، از چه زمانی شروع شد؟
هوانیروز یکی از یگان‌های جوان ارتش است که پیش از انقلاب در اصفهان تشکیل شد. در این یگان تعداد زیادی مستشار خارجی به‌منظور آموزش کارکنان خلبان و فنی گرد آمده و به لحاظ تجهیزات، وسایل زیادی را در اصفهان جمع‌آوری کرده بودند. در سال 56 ، یعنی نزدیک به یک سال قبل از انقلاب، ماموریتی را به هوانیروز ابلاغ می‌کنند. طبق این ماموریت قرار بوده تعدادی از نیروهای ما از طریق عراق به سمت بلندی‌های جولان بروند. ایران در قالب گردان‌های حافظ صلح در آن زمان نیروهایی را به بلندی‌های جولان اعزامی کند. صحبتی که من در اینجا می‌آورم در حقیقت به نقل از کسانی است که در این ماموریت حضور داشته‌اند.
دو نفر از پرسنل هوانیروز در برگشت از این ماموریت، طبق برنامه، یک شب در بغداد استراحت می‌کنند. این عزیزان از این فرصت طلایی استفاده کرده و همان شب بلافاصله از بغداد به وسیله یک ماشین به سمت نجف حرکت می‌کنند. در حرم امیرالمومنین از یک طلبه آدرس منزل امام خمینی(ره) را جویا می‌شوند. به خاطر شرایط خفقانی که وجود داشته، آن روحانی در جلو حرکت کرده و این دو نفر هم پشت سر ایشان حرکت می‌کنند تا به منزل امام می‌رسند.
در جلسه‌ای که گفته می‌شود 45 دقیقه طول می‌کشد، این عزیزان درباره وضعیت ارتش و وضعیت کشور به حضرت امام خمینی(ره) گزارشی ارائه می‌دهند و در بازگشت هم تعدادی نوار و اعلامیه از دفتر حضرت امام دریافت کرده و با جاسازی در میان وسایل خود، از نجف به بغداد و از بغداد به اصفهان می‌آورند. هدفم از ذکر این خاطره این است که پیش از انقلاب اکثریت قریب به اتفاق بدنه ارتش با انقلاب و با حضرت امام خمینی(ره) هماهنگ بوده‌اند.
- از پرسنلی که می‌فرمایید در آن زمان در این ماموریت حضور داشته و با امام خمینی دیدار کرده‌اند می‌توانید نام ببرید؟ خاطرتان هست؟
بله. سرهنگ پور جمعه و سرهنگ زمانی که الان هم در تهران هستند.
- اصفهان در زمان انقلاب یکی از مراکز اصلی خروش مردمی علیه رژیم پهلوی بود؛ با توجه به اینکه پایگاه‌های هوانیروز در این شهر قرار داشت، توضیحاتی درباره نحوه همگامی پرسنل هوانیروز با سایر مردم در تظاهرات‌ها و اعتراض‌ها می‌فرمایید؟
به هر حال اصفهان در زمان انقلاب یکی از قطب‌های اصلی انقلاب بوده است. به خاطر ویژگی‌های خاصی که ما در اصفهان داشته‌ایم حکومت نظامی در این شهر 2 یا 3 ماه زودتر از سایر شهرها اعلام می‌شود. دلیل شروع حکومت نظامی، این بوده که تعداد زیادی از مردم به صورت راهپیمایی به منزل آیت‌الله خادمی می‌روند و به خاطر درگیری‌هایی که بین نیروهای شاه و مردم پیش می‌آید در اصفهان اعلام حکومت نظامی می‌شود. قبل از آنکه این اتفاق بیفتد، در صبحگاهی که در گروه چهارم پشتیبانی اصفهان برگزار می‌شود در 2 نوبت، پرسنل علیه حکومت وقت و علیه شاه شعار می‌دهند به‌طوری که وضعیت صبحگاه به هم می‌ریزد.
از سوی دیگر بعد از آنکه حضرت امام خمینی(ره) دستور تخلیه پادگان‌ها را هم دادند تعداد زیادی از کادر ما پادگان‌ها را خالی کردند. تمام این اتفاقات نشان می‌دهد که هوانیروز در سال‌های قبل از وقوع انقلاب در جهتی که مردم سیر می‌کرده‌اند حرکت کرده و یاری رسان مردم بوده و در اصل همگام با مردم بوده‌اند. از کسانی که من خاطرم هست سرهنگ داریوش فرهادی، شهید علیرضا حراف که بعدها در دفاع مقدس به شهادت رسید، سرهنگ پورجمعه، کریم عابدی و تعداد زیادی از پرسنل هوانیروز به دستور امام پادگان‌ها را تخلیه کرده و در تمام راهپیمایی‌ها که در آن زمان صورت می‌گرفت، با مردم همگام می‌شدند.
- به‌نظر، یکی از مهم‌ترین نقش‌هایی که هوانیروز در بحث وقوع انقلاب بازی کرده جلوگیری از کودتایی بوده که شایعه شده بودخسروداد، آخرین فرمانده هوانیروز، قصد راه‌اندازی آن را دارد؟
یکی، دوماه قبل از انقلاب روزنامه‌ها نوشته بودند که هوانیروز قصد راه‌اندازی یک کودتا را دارد. خسروداد، آخرین فرمانده قبل از انقلاب هوانیروز، از نفرات ذی نفوذ دربار بود و گفته می‌شد قصد دارد با هلی‌کوپترها کودتایی را علیه انقلاب راه بیندازد. وقتی این صحبت‌ها علنی می‌شود بخش اعظمی از پرسنل هوانیروز که ارتباط خارج از پادگان را با انقلابیون داشته‌اند تصمیم می‌گیرند تجهیزاتی مثل کبرا را که توانایی تیراندازی نیز دارد دستکاری کنند که اگر احیانا کودتایی که از آن صحبت می‌شده رخ داد، هیچ‌کدام از این بالگردها قادر به تیراندازی نباشند و مردم بی‌گناه آسیب نبینند.
2روز بعد از 22 بهمن هم که انقلاب پیروز می‌شود، یعنی 24 بهمن بسیاری از نقاط حساسی که در استان اصفهان وجود داشته مثل ذوب آهن یا سد چادگان فعلی یا امکانات بسیار زیادی در شاهین شهر که در دست هوانیروز بوده بدون محافظ می‌ماند. یکی از اقداماتی که نیروهای هوانیروز انجام دادند این بود که بلافاصله جمع شدند و نگهبانی این مراکز حساس را به‌عهده گرفتند.
حتی تعدادی از این نیروها با نیروهای مرکز توپخانه اصفهان همکاری کرده و حفاظت از تجهیزات این مرکز را هم به‌عهده می‌گیرند. آن زمان شاید بیش از 500 فروند بالگرد در اصفهان داشتیم و حفاظت از این وسایل یکی از کارهای اصلی هوانیروز بود. در خود اصفهان بعد از پیروزی انقلاب در محل ساواک اصفهان کمیته‌ای تشکیل شده بود که این کمیته مسئولیت حفاظت از اماکن حساس و مهم را به‌عهده گرفته بود. تعدادی از بچه‌های هوانیروز از جمله شاهرخ آذین عضو این کمیته بودند و گاه همین بچه‌های هوانیروز تا40 روز بدون اینکه به خانواده‌هایشان سر بزنند به‌طور مداوم از این اماکن حفاظت می‌کردند.
- بعد از انقلاب چطور؟ به هر حال هوانیروز به‌ویژه در اوایل انقلاب و در ختم غائله کردستان نقش بسیار مهمی داشته است.
40 روز بعد از انقلاب، یعنی دوم فروردین سال 58 پادگان سنندج شلوغ می‌شود؛ یعنی آن عناصر ضد‌انقلابی که در منطقه کردستان جمع شده بودند و توطئه علیه نظام نوپای جمهوری اسلامی شکل می‌دادند قصد تصرف پادگان سنندج را می‌کنند. در این غائله نخستین سری بالگردهای هوانیروز وارد سنندج می‌شود.
این بالگردها تعداد زیادی از فرماندهان و مسئولان را به سنندج ترابری می‌کنند و در پادگان سنندج فرود می‌آیند. می‌خواهم بگویم هوانیروز جزو آن پیشگامانی بود که چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب در متن حوادث و برای تثبیت انقلاب نقش اساسی داشتند. به این ترتیب ماموریت رزمی هوانیروز از دوم فروردین سال 58 عملا آغاز شد و این شروع کار بود. یک سال و نیم قبل از شروع جنگ، هوانیروز یکی از نیروهای پا در رکاب نظام در منطقه کردستان بود.
در این غائله تمام قصد استکبار این بود که در منطقه کردنشین تشنج ایجاد کند. در این راستا نیروهای مسلح به‌منظور حفظ کیان ایران اسلامی وارد ماجرا شدند تا غائله را ختم کنند. از آنجا که این مناطق صعب العبور بود، یک عده از اشرار با کمین در شیارها می‌توانستند یک ستون نظامی را در یک تنگه زمین‌گیرکنند؛ به همین دلیل وجود هوانیروز، کار نیروهای مسلح را تسهیل کرد. قبل از اینکه نیروهای پیاده بخواهند از این تنگه‌ها عبور کنند، هوانیروز با قابلیت‌هایی که بالگردها داشتند، این مناطق را پاکسازی کرد و دشمنان و عوامل خودفروخته را از بین برد.
- همین نقش را هوانیروز در عملیات مرصاد هم بازی کرد؟
به هرحال نقش هوانیروز پشتیبانی از یگان‌های زمینی است. بالگردها طوری طراحی شده‌اند که شما بتوانید در مناطق سخت و غیرقابل عبور از آن استفاده کنید. عملیات مرصاد هم یکی از عملیات‌های مشابه بود که نیروهای هوانیروز همانند گذشته به‌منظور پشتیبانی از یگان‌های زمینی وارد شدند و توانستند آن غائله را ختم کنند.
- و می‌رسیم به نخستین رژه هوایی که بعد از انقلاب توسط هوانیروز انجام شد. ماجرای آن رژه چه بود؟
اولین رژه هوایی بعد از انقلاب را هوانیروز در نیمه شعبان سال 58 انجام می‌دهد. حساب کنید چیزی نزدیک به 4 یا 5 ماه از انقلاب گذشته و در نیمه شعبان سال 1358، حدود 40 فروند بالگرد از اصفهان پرواز کرده و در اتوبان تهران- قم (که در آن زمان به‌صورت امروزی نبوده) فرود می‌آیند. در آن زمان از حضرتامام خمینی(ره) دعوت می‌شود.
ایشان تشریف می‌آورند به منزل آیت‌الله اشراقی و در ایوان آن منزل قرار می‌گیرند. مسئولان نظامی هم که همراه حضرت امام بوده‌اند با این وسایل پرواز می‌کنند و از مقابل حضرت امام رژه می‌روند. همزمان با این رژه تعداد زیادی از پرسنل فنی و پرسنل مرکز توپخانه هم، رژه زمینی را در همان نقطه انجام می‌دهند. این در حقیقت نخستین رژه هوایی بوده که هوانیروز در مقابل حضرت امام خمینی(ره) انجام می‌دهد. همزمان با این وضعیت، جنگ تحمیلی شروع شد. این جنگ در 31 شهریور 59 در شرایطی شروع شد که هوانیروز به نوعی درگیر ختم غائله غرب و شمال غرب بوده و استکبار، جبهه دومی را علیه جمهوری اسلامی باز می‌کند.
تا آن زمان فقط در یک منطقه محدود باید عملیات انجام می‌شد ولی جنگ به سمت جنوب کشور هم کشیده شد؛ یعنی از خرمشهر تا مرز ایران و عراق و ترکیه که در شمال‌غرب قرار داشت و تمام این منطقه را باید نیروهای ارتش و سپاه پوشش می‌دادند. بعد از اینکه این قضیه شروع شد هوانیروز مسئولیت پشتیبانی از نیروهای ارتش را به‌عهده گرفت. در دوران دفاع مقدس شاید بیش از 100 عملیات کوچک و بزرگ انجام شد و شما عملیاتی را نمی‌توانید نام ببرید که هوانیروز در آن نقش نداشته و در پشتیبانی یگان‌های نیروی زمینی- چه سپاه و چه ارتش- قرار نگرفته باشد. در یک کلمه خلاصه عرض کنم که هوانیروز خود را فدایی حضرت امام معرفی می‌کند و جزو سربازان امام در تثبیت انقلاب قدم‌های اساسی برداشته است.
- به نقش هوانیروز در تثبیت انقلاب به‌صورت کاملا مبسوط اشاره کردید. هوانیروز در دوران جنگ تحمیلی چه نقشی بازی می‌کرد؟ نقش هوانیروز به‌ویژه در 3 عملیات خیبر، بدر و والفجر 8 که در ماه بهمن رخ داده کاملا مشهود بوده است. در این 3 عملیات هوانیروز چه تاثیری داشت؟
عملیات‌هایی در دوران دفاع مقدس صورت گرفت که شاید نظیر آن در هیچ جای دنیا رخ نداده است. یعنی بعد از این همه مدتی که از جنگ می‌گذرد، نکات مبهمی در این عملیات‌ها برای دشمن وجود دارد که هنوز دشمن نتوانسته به رمز اساسی این موفقیت‌ها دست پیدا کند. شما ملاحظه بفرمایید عملیات‌هایی مثل طریق القدس، بیت المقدس، فتح المبین، والفجر 8، کربلای 5 و خیلی از عملیات‌های سنگین دیگر اتفاق افتاد و هوانیروز در حقیقت با انبوهی از وسایل از نیروهای رزمنده پشتیبانی کرد. به‌عنوان مثال در طریق القدس یا بیت المقدس ما بیش از 100 فروند وسیله آوردیم در اختیار نیروها گذاشتیم؛ یعنی با 100 فروند بالگرد عملیات آزادسازی خرمشهر را در آن چهار قرارگاه صورت دادیم.
پایگاه‌هایی مثل پایگاه اصفهان، پایگاه کرمان و پایگاه مسجد سلیمان مستقیما در اختیار عملیات قرار گرفت. با قدرت تمام و کمال و با شدت و حدت در پشتیبانی از یگان‌های زمینی، هوانیروز توانست عملیات را پشتیبانی کند. بیشترین موفقیت ما در جبهه‌های جنگ همین عملیات‌های عمده بود که آمار زیادی از اسرای دشمن در این عملیات‌ها به دست آمد.
ما در دوران دفاع مقدس بیش از 400 هزار ساعت پرواز عملیاتی انجام دادیم و بزرگترین تجربه را در زمان جنگ به دست آوردیم؛ تجربه‌ای که شاید بتوان گفت به بهای شهادت بهترین عزیزان این یگان در راه انقلاب به دست آمد. ما این تجربه را مفت به دست نیاوردیم؛ با خون بهترین عزیزان این یگان صاحب این تجربه شدیم و به لطف خدا توانستیم این تجربه را به نسل بعد از جنگ انتقال دهیم.
- انقلاب که رخ داد به تبع وقوع انقلاب تحولاتی در سطح ارتش رخ داد؛ این تحولات در سطح هوانیروز به لحاظ استعداد و تجهیزات چه بوده است؟
قبلا از انقلاب ما چیزی نزدیک به 2000 مستشار خارجی داشتیم که در منطقه اصفهان مشغول آموزش و تعمیر و نگهداری بودند؛ در پایگاه کرمانشاه همچنین. کلا هر جایی که به هرحال ما پایگاه داشتیم مستشاران خارجی حضور داشتند. زمانی که انقلاب پیروز می‌شود این مستشاران با این تصور کشور را ترک می‌کنند که مطمئن باشید دوباره باید برگردیم و این وسایل را برای ایرانیان آماده کنیم.
باور نمی‌کردند که اگر از این ممکلت بروند متخصص ایرانی و خلبان ایرانی بتواند این وسایل را آماده نگه دارد. خب با رفتن اینها در حقیقت آموزش‌ها تا حدی قطع می‌شود و تعمیر و نگهداری دچار چالش می‌شود ولی به لطف خدا با یک سازماندهی و با یک برنامه‌ریزی، هوانیروز کار خود را انجام می‌دهد، آموزش‌ها را شروع می‌کند و تعمیر و نگهداری را انجام می‌دهد و 8 سال جنگ را پشت سر می‌گذارد. به جرات می‌توانم بگویم که امروز آمادگی و توان رزمی هوانیروز از قبل از انقلاب خیلی بیشتر است، از هر نظر!
