وی به تازگی دستگاه نیمه صنعتی الکتروربیس چند نازله مجهز به سیستم مکش را به‌عنوان یک اختراع به ثبت رسانده و تحقیقات زیادی در زمینه کاربردهای نانوالیاف در صنعت نساجی و دیگر صنایع داشته است. او به پتانسیل بخش آکادمیک و تحقیقاتی کشور در زمینه فناوری‌های نانو بسیار امیدوار است و از اقدامات دولت منصفانه انتقاد می‌کند.
دکتر شوشتری در کمال انصاف می‌گوید نباید یکجانبه از دولت انتقاد کرد.
- آقای دکتر از کاربردهایی که فناوری نانو در صنعت نساجی فراهم کرده است برای ما بگویید؟
نانوفناوری قابلیت‌های متنوعی به صنعت نساجی داده است؛ به این صورت که ما می‌توانیم نانوذرات خاصی را روی پارچه قرار دهیم یا به عبارت دیگر نوعی تکمیل نانومتریک روی پارچه انجام دهیم تا به پارچه یک ویژگی تعریف شده مانند ضدلک یا آنتی‌باکتریال بودن را بدهیم. جالب است بدانید که در ضدلک کردن پارچه‌ها از خواص طبیعی برخی گل‌ها که به آن خاصیت گل بنفشه می‌گویند استفاده شده است. محققان با مطالعه برگ گل‌ها متوجه شده‌ا‌ند که روی سطح آنها برجستگی‌هایی در سطح نانو وجود دارد که مانع نفوذ آب در گل‌ها می‌شود. در پارچه‌ها هم از همین خاصیت طبیعی الگوبرداری شده است.
در زمینه‌های دیگر مثلادر پزشکی می‌توانیم در ساخت داربست‌های پزشکی که نوعی نانوالیاف در ساخت آنها استفاده می‌شود محیطی ایجاد کنیم که قسمت‌های آسیب‌دیده سریع‌تر و بهتر التیام پیدا کنند؛به عبارت دیگربا استفاده از الیاف نانو می‌توان زمان بهبود را کاهش داد یا از همین الیاف می‌توان به‌عنوان باند زخم استفاده کرد. در ساخت این باندها از پلیمرهای طبیعی خاص استفاده می‌شود که به‌صورت الیاف نانو در‌آمده‌اند. باندها ، هم خاصیت ضدعفونی دارند و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را کاهش می‌دهند و هم سریع‌تر زخم را التیام می‌دهند و حتی درصورتی که این پلیمرها جذب بافت‌های بدن شوند مشکلی برای بیمار ایجاد نمی‌کنند.
همچنین ما می‌توانیم نانوالیافی تولید کنیم که قابلیت هدایت الکتریکی داشته باشند؛ یعنی در لیفی که به ابعاد نانو است ذرات نانومتریکی مانند نانوتیوب‌های کربن اضافه کنیم. این الیاف هدایت الکتریکی غیرقابل مقایسه‌ای با دیگر هادی‌ها دارند و می‌توانند میلیون‌ها بار کارایی بیشتری داشته باشند. با این الیاف می‌توان کامپوزیت‌های تقریبا عایق را به کامپوزیت‌های کاملا عایق تبدیل کرد و از آنها در صنایع مختلف استفاده کرد. در این بخش امروزه قادریم به جای استفاده از یک کلاف مثلا 5کیلوگرمی مسی از یک نانولیف چندگرمی برای انتقال جریان الکتریسیته استفاده کنیم.
- آیا با توجه به گفته‌های شما می‌توانیم بگوییم امروزه صحبت از فناوری نانو تنها در یک رشته خاص تقریبا بی‌معنی است؟
بله. الان تمام صنایع به هم پیوسته‌اند. نانوتیوب‌ها را بخش دیگری از صنعت تولید می‌کنند، ما نانولیف‌ها را با آنها می‌سازیم و در بخش دیگری از صنعت با توجه به ویژگی‌های این نانولیف‌ها مانند هادی بودن استفاده می‌شود. حتی اگر در سطح و مقیاس صنعتی مورد استفاده قرار بگیرند در تحقیقات متعلق به دیگر صنایع مورد استفاده قرار خواهند گرفت. اما نانوفناوری امکانات دیگری هم برای محققان و صنایع در بخش نساجی فراهم کرده است که مستقیما در صنعت نساجی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند اما می‌توانند باعث تحول در دیگر صنایع شوند. یکی از این موارد تولید نانوالیاف و استفاده از آنها در بخش‌های دیگر صنعت و به‌ویژه در بحث تولید نانوفیلترها ست.
- ممکن است کمی از کاربردهای نانوفیلترها برای ما بگویید؟
یکی از اولین کاربردهای مهم نانوفیلترها تصفیه ذرات در حد نانو است. فیلترهای معمولی ذرات را در حد میکرو تصفیه می‌کنند اما در ذراتی در اندازه نانو پاسخگو نیستند. برای نمونه در حال حاضر در صنایع خودروسازی نوعی فیلتر نانو برای تصفیه روغن موتور طراحی شده است که با استفاده از آنها می‌توان مدت زمان کارکرد روغن موتور را از 2هزار مایل به 10هزار مایل رساند. چون حین کارکردن روغن موتور ناخالصی جذب می‌کند و کثیف می‌شود.
فیلترهای معمولی در این شرایط تا حدود 2هزار مایل کارکرد دارند اما فیلترهای نانو با توجه به استفاده از الیاف نانو در آنها در همین شرایط تا 10هزار مایل کارایی دارند. در این شرایط مصرف روغن موتور کاهش پیدا می‌کند و از هدر رفتن آن که یک سرمایه ملی است جلوگیری می‌شود. از فناوری نانو همچنین در فیلترهای هوا هم استفاده می‌شود. برای نمونه در بیمارستان‌ها و در اتاق‌های عمل هوا باید کاملا تصفیه شده و عاری از میکروب باشد. در اینجا هم می‌توان با استفاده از فیلترهایی که منافذ ریز بسیاری دارند هوا را تصفیه کرد.
- در زمینه تحقیقات نانومتریک کدام کشورها پیشتاز هستند؟
آمریکا، آلمان و ژاپن کشورهایی هستند که در بخش تحقیقات نانو سرمایه‌گذاری بیشتری نسبت به دیگر کشورها داشته‌اند.
- آیا امکانات ما در کشور، همتراز با توانمندی‌ها ما در زمینه استادان و دانشجویان است؟
در بحث امکانات در زمینه دستگاه‌های آنالیز و تحلیل در چند سال اخیر وسایل در اختیار دانشگاه‌های مختلف قرار گرفته است اما این میزان در حد انتظار و پتانسیلی که ما داریم، نیست. نکته دیگر بحث میزان سرمایه‌گذاری است. معمولا تحقیقات نانومتریک به سرمایه‌گذاری بالایی نیاز دارد و من روی سرمایه‌گذاری تاکید می‌کنم و از آن به عنوان هزینه یاد نمی‌کنم چون این سرمایه‌گذاری پس از چند سال نتیجه خواهد داد و سود‌آور خواهد بود. در بخش تحقیقات هم برای اینکه تحقیقات سریع‌تر کاربردی، تجاری و صنعتی شود نیاز به سرمایه‌گذاری بالایی است. صرف انجام چند طرح و اعلام اینکه نتیجه تحقیقات قابلیت صنعتی شدن دارند بی‌فایده است. در کشورهای پیشرفته حلقه‌های بین تحقیقات آکادمیک و صنعت کاملا مرتبط و چیده شده است. در این بخش ما در مقایسه با دیگر کشورها کمی عقب‌تر هستیم.
- سؤال من در اینجا این است که آیا در دنیا، دولت‌ها متولی سرمایه‌گذاری در بخش تحقیقات نانو هستند یا اینکه شرکت‌های خصوصی در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌کنند؟
در تمام دنیا این دولت‌ها هستند که در این بخش سرمایه‌گذاری می‌کنند. مثلا در آمریکا شرکتی که روی نانوفیلترها کار می‌کند چند صد میلیون دلار از سوی دولت اعتبار گرفته است. شاید بعد از چند سال و وقتی که این شرکت در بخش خاصی از تولیدات نانو مستقل شود و به سوددهی برسد، دیگر از سوی دولت حمایت مالی نشود اما کمک دولت به دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برخی شرکت‌های خاص صنعتی همچنان ادامه خواهد داشت.
به‌طور کلی تمام تحقیقات جدید در این زمینه توسط دولت‌ها حمایت می‌شوند چون بخش خصوصی اصلا ابتدای امر علاقه‌ای ندارد که چندین میلیون دلار برای تحقیقاتی صرف کند که شاید به تمام اهداف از پیش تعیین شده نرسد. برای شرکت‌های خصوصی سرمایه‌گذاری‌ها ی بسیار بالا، وقتی ریسک ورشکست‌شدن کارخانه برای انجام تحقیقات وجود داشته باشد، مقدور نیست. به همین خاطر دولت حامی اصلی سرمایه‌گذاری‌ها در بخش تحقیقات علمی پیشرفته است. در ایران هم دولت همین نقش را دارد اما میزان حمایت‌ها چیزی نیست که بخش آکادمیک از دولت انتظار دارد.
- پس با توجه به اینکه دولت متولی سرمایه‌گذاری در بخش فناوری‌های نانو است می‌توان گفت که در بخش‌هایی مانند فراهم کردن امکانات آنچنان که انتظار می‌رود عمل نمی‌کند.
بله و نکته مهم این است که این امکانات باید هر چه سریع‌تر در اختیار بخش آکادمیک قرار بگیرد.
- با توجه به صحبت‌ها شما فکر می‌کنید جایگاه ایران در چند سال آینده کجای دنیای نانوفناوری خواهد بود؟
این به میزان سرمایه‌گذاری بستگی دارد. اگر ما می‌خواهیم 5سال دیگر به نقطه‌ای خاص برسیم باید به همان اندازه هم سرمایه‌گذاری را افزایش دهیم. مسلما هرچه میزان سرمایه‌گذاری کمتر باشد زمان بیشتری صرف خواهد شد و چه‌بسا در بعضی صنایع اگر ما در 10سال دیگر به اهدافمان برسیم و تولید صنعتی داشته باشیم دیگر نتوانیم رقابت کنیم. اینکه ما وقتی به تولید برسیم که بازار را از دست داده باشیم اصلا قابل توجیه نیست. بنابراین بحث زمان در این زمینه مطرح است. ما در صنعت نساجی رقبای همتراز زیادی مانند ترکیه، مالزی، کره و به‌تازگی ویتنام داریم که در سطح آکادمیک رقبای نزدیک ما هستند و اگر می‌خواهیم بازار را به آنها ندهیم باید سریع‌تر اقدام کنیم.
- شما گفتید در آمریکا دولت از یک بخش حمایت می‌کند و کاربردی شدن نتیجه تحقیقات را به این بخش واگذار می‌کند. آیا در ایران صنایع مادر در بخش‌های مختلف با این فرض که دولت حمایت‌های لازم را از آنها خواهد داشت توانایی این را دارند که طرح‌های آکادمیک را اجرا کنند؟
در این زمینه هیچ مشکلی نداریم. تنها مشکل، ارتباط بین صنعت و دانشگاه است که شروع آن حتما باید با دولت باشد به‌خصوص در کشورهایی مثل ایران که بخش خصوصی ارتباط چندانی با دانشگاه‌ها ندارد. بخش خصوصی تمایل به سرمایه‌گذاری‌هایی دارد که سریعا سودده باشد. در ایران تازه صنایع خصوصی با فرهنگ تحقیقات آشنا می‌شوند.
در بخش صنایع دولتی هم درخواست‌های بخش آکادمیک شاید یک یا 2سال بعد به نتیجه برسند و استادان و دانشجویان نمی‌توانند یک یا 2سال صبر کنند تا مجوز کمک بخش دولتی برای آنها صادر شود. مشکلات در این بخش نه به دانشجو مرتبط است، نه به استادان و نه حتی به امکانات؛ مقررات و سیستم مدیریتی ما در اینجا هستند که باید اصلاح شوند. در این صورت وقتی ایده‌ها در دانشگاه‌ها مطرح شود و بخش صنعتی تمایل به همکاری نشان دهد، تحقیق خیلی سریع به نتیجه خواهد رسید.
- پس شما در زمینه ایجاد بستر همکاری میان دانشگاه و صنعت، دولت را چندان فعال نمی‌بینید.
نه در این زمینه ما به یک برنامه منسجم و هماهنگ نیاز داریم که کارها خیلی سریع انجام شوند؛ یعنی باید در این بخش زمان مهم باشد.
