از محله کلیمی‌ها تا سرچمبک | وجه تسمیه محله‌های بازار

همشهری آنلاین _ لیلا باقری: در دوران ناصری کلیمی‌ها از افراد مرفه و البته صاحب نفوذ دربار بودند. متمول‌هایشان اغلب بانک، تجارتخانه، تیمچه و مغازه‌های لوکس‌فروشی و عتیقه‌فروشی داشتند و قشر متوسط‌شان هم کمترین‌ کاری که می‌کردند واسطه‌گری بود. این‌طور که پیداست آنها به کارهایی با سودرسانی بالا علاقه بیشتری داشتند تا حرفه و صنعت و فن.  

قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

محله کلیمیان خانه‌های گود داشته و کوچه‌هایش هم طبق آنچه در دوران قاجار مرسوم بود، تنگ، تاریک و البته دارای ساباط(سقف) بود. محله کلیمیان از شمال به سه‌راه امین‌حضور، از جنوب به گذر سرپولک منتهی می‌شد. به این گذر به دلیل کوچکی که داشت پولک می‌گفتند. چون «کاف» انتهای پول، کوچک بودن آن را می‌رساند و پولک یعنی خرد یا به اصطلاح یک پول سیاه. سمت جنوب این محله هم بازار «عودسایان» قرار داشت و همین قشر هم در آن خانه داشتند. وجه تسمیه این نام هم برمی‌گردد به شغلی که این افراد داشتند. زمانی که در این بازار شانه و عصا می‌تراشیدند، از تراشه برخی مواد برای بخور هم استفاده می‌کردند. بوی خوش این بخور و دیگر مواد خوشبو باعث می‌شد از این بازار همیشه بوی خوش بیاید و به عودسایان معروف شوند.  

عودلاجان همچنین محلی هم به نام سرچشمه داشت که به دو قسمت سرچشمه بالا و سرچشمه پایین تقسیم می‌شد. بعدها این سرچشمه بالا به ناحیه دولت معروف شد. سرچشمه پایین هم که شامل محله‌های کوچکی چون محله حیاط شاهی، باغ پسته بگ و گذرهای معروفی چون حمام نواب، امامزاده یحیی و مدرسه بود جزو ناحیه عودلاجان باقی‌ماند.  

مرتضی سیفی در «تهران در آینه زمان» خود می‌گوید انتهای بازار عودلاجان به محله «سرچمبک» می‌رسید که از «سرچمبک بزرگ» و «سرچمبک کوچک» تشکیل می‌شد. نخستین محله ناحیه بازار در جنوب‌شرقی تهران. قدیمی‌ها به این محله «تیران‌شهر» هم می‌گفتند. احتمالاً این تیران همان تلفظ عامیانه تهران باشد. بعدها کارگاه آهنگران در تیران‌شهر شکل گرفت و کم‌کم این محله به راسته آهنگران مشهور شد.

در این کارگاه‌ها از دوران ناصری تا اواخر قاجاریه آهنگران زبردستی کار می‌کردند و به ضرب «دم» کوره‌ها را شعله‌ور می‌ساختند. آنها با زور بازو و پتک و سندان وسایل مورد نیاز کشاورزان را مانند بیل، بیلچه، شن‌کش، خاک‌انداز، داس، علف‌چین و... می‌ساختند. آهنگری‌کاری سخت بود و احتمالاً اصطلاح «بمیر و بدم» هم از همین شغل آمده باشد. اما این بازار همیشه مورد توجه جهانگردان بود، چون می‌توانستند آهنگران و ساخته‌های آهنی زیادی را یکجا با هم ببیند.

--------------------------------------------------------------------------------------------

منتشر شده در همشهری محله منطقه ۲۰ به تاریخ ۱۳۹۵/۷/۱۲*