رپرتاژ جنگ اوکراین به سفارش آمریکا

به گزارش همشهری آنلاین، جنگ اوکراین جهان را وارد بحران ژئوپلیتیک بی‌سابقه‌ای در نیم قرن اخیر کرده است. «کریستوفر لین هجز»، روزنامه‌نگار و نویسنده‌ای که مدت زمان زیادی را به‌عنوان خبرنگار جنگی مستقل فعالیت کرده درباره سوگیری رسانه‌های غربی در پوشش این واقعه می‌نویسد که رسانه‌ها در آمریکا و اروپا اغلب نظرات حاکمیت سیاسی را طوطی‌وار تکرار کرده و تلاش دارند با انتشار اطلاعاتی جهت‌دار و غالبا دور از دنیای واقعی، نظر افکارعمومی جهان را نسبت به این واقعه مدیریت کنند. از این رهگذر هر روایتی که روایت غالب موج رسانه‌ای غربی درباره اوکراین را به چالش بکشد - هر چند واقعی - بی‌اعتبار جلوه داده شده یا سانسور می‌شود؛ به‌طوری که تقریبا پرسش از عملکرد دولت و ارتش اوکراین غیرممکن شده است.

تلاش برای حفظ حمایت افکار عمومی
یکی از نمونه‌های پوشش خبری جهت‌دار جنگ اوکراین از سوی رسانه‌های غربی زمانی فاش شد که سازمان عفو بین‌الملل در چهارم اوت سال ۲۰۲۲ گزارشی را با عنوان «تهدیدهای جدی تاکتیک‌های جنگی اوکراین علیه غیرنظامیان» منتشر کرد. در این گزارش عنوان شده بود که نیروهای اوکراینی با ایجاد پایگاه‌ها و سیستم‌های تسلیحاتی در مناطق مسکونی پرجمعیت ازجمله مدارس و بیمارستان‌ها، غیرنظامیان را در معرض خطر جدی قرار می‌دهند که نقض قوانین جنگی است. گرچه این گزارش، جنایات جنگی نیروهای اوکراینی را به خوبی مستند کرده و کی‌یف را به‌طور رسمی به جنایت علیه غیرنظامیان متهم کرده، اما با خشم مطبوعات و نخبگان حاکم غرب روبه‌رو شده است.
رئیس دفتر عفو بین‌الملل در کی‌یف در واکنش به این گزارش از سمت خود استعفا کرد و این گزارش را «ابزار تبلیغات برای روسیه» خواند. چند اندیشکده نیز اعلام کردند که گزارش عفو بین‌الملل نتیجه درک ضعیف و ناقص این سازمان از قوانین درگیری‌های مسلحانه و عملیات‌های نظامی بوده است. در این میان تقریبا هیچ رسانه‌ای به ‌دنبال پاسخ این پرسش نرفت که آیا به راستی عملیات‌های دولت و ارتش اوکراین جان غیرنظامیان را به خطر انداخته است یا خیر. کریستوفر لین هجز می‌گوید که اگر خبرنگار یا رسانه‌ای هم جرأت پرسش از عملکرد دولت و ارتش اوکراین را به‌ خود بدهد، به ‌شدت مورد حمله قرار گرفته یا از حضور در رسانه‌های اجتماعی محروم می‌شود.
«پاتریک لارنس» که نزدیک به ۳۰ سال خبرنگار و ستون‌نویس رسانه‌هایی چون اینترنشنال هرالدتریبون و نیویورکر بوده، در بررسی دلایل سانسور خبری گسترده‌ای که پیرامون جنگ اوکراین در غرب وجود دارد، می‌گوید که در کنار میادین نبرد واقعی، جنگی نیز در فضای رسانه‌ای وجود دارد، جنگ اطلاعات؛ چرا که دولت‌های غربی به‌ویژه آمریکا و انگلیس در این پروژه به حمایت افکار عمومی و نگه داشتن این حمایت به‌شدت نیاز دارند. به همین دلیل است که نباید هیچ شکافی وجود داشته باشد. گزارش‌های انتقادی نظیر آنچه سازمان عفو بین‌الملل در سال ۲۰۲۲ منتشر کرد اگر در سطح گسترده منتشر شده و مورد توجه قرار گیرد می‌تواند به قیمت از دست رفتن حمایت عمومی از این جنگ تمام شود.
به‌گفته هجز، خبرنگاران غربی که برای پوشش جنگ اوکراین به این کشور رفته‌اند فرسنگ‌ها از دنیای واقعی فاصله دارند چرا که اغلب آنان در محل‌های خاصی که دولت و ارتش اوکراین درنظر گرفته مستقر می‌شوند و آنچه به‌عنوان گزارش تهیه می‌کنند تقریبا زیرنظر سازمان اطلاعات یا مرکز مطبوعاتی کی‌یف نوشته می‌شود.

مأموریت رسانه‌ای برای دفاع از هژمونی آمریکا
گزارش عفو بین‌الملل تنها مورد از سوگیری رسانه‌های غربی در جنگ اوکراین نیست. سال گذشته بود که شبکه سی‌بی‌اس گزارش داد به اسنادی دست یافته که نشان می‌دهد بیش از ۷۰ درصد از تسلیحاتی که آمریکا و متحدان اروپایی اوکراین برای کی‌یف ارسال می‌کنند هرگز به ‌دست ارتش این کشور نمی‌رسد و تقریبا با اطمینان می‌شود گفت که اغلب آنان در بازارهای سیاه تسلیحاتی فروخته می‌شوند. اما چه اتفاقی افتاد؟ با وجود اینکه اوکراین براساس رده‌بندی سازمان شفافیت یکی از فاسدترین کشورهای جهان است اما اغلب رسانه‌های مطرح غربی ترجیح داده‌اند که این گزارش را نادیده بگیرند؛ آن هم در شرایطی که این گزارش، منابع بسیار خوب و معتبری داشت. هجز می‌گوید که سانسور و انعکاس نیافتن این گزارش در رسانه‌های غربی نشان می‌دهد که چطور هر خبر منفی درباره اوکراین بلافاصله مسکوت می‌شود. او می‌گوید که «تقریبا می‌توانم با اطمینان بگویم تمام خبرنگاران غربی که امروز اجازه حضور در مناطق جنگی اوکراین را پیدا کرده‌اند عملا فعالان رسانه‌ای تحت امر آژانس امنیت ملی آمریکا هستند و ماموریتشان کمک به واشنگتن برای دفاع از هژمونی خود و ایجاد کارزار رسانه‌ای علیه روسیه است.»

 

خیالبافی در حمله به نیروگاه هسته‌ای
نیروهای روسیه در اواخر فوریه سال ۲۰۲۲ بود که کنترل نیروگاه را به‌دست گرفته و از اوایل ‌ماه مارس، نگهبانی از آن را آغاز کردند. اما موج خبری در رسانه‌های غربی حاکی از آن بود که نیروهای روسیه از ‌ماه مارس گلوله‌باران سایت هسته‌ای را آغاز کرده‌اند. هجز با اشاره به تناقض‌های گسترده در پوشش خبری تحولات آن چند روز می‌گوید: «روزی خبر می‌آمد که روس‌ها در حال بمباران نیروگاه هستند و روز دیگر گفته می‌شد که در نیروگاه پناه گرفته‌اند. مشخص نبود که روس‌ها چطور می‌توانند جایی را که در آن پناه گرفته‌اند گلوله‌باران کنند. اینها اطلاعات متناقض و گاه غلطی بود که خبرنگاران از دولت اوکراین دریافت منعکس می‌کردند.»
«اوا بارتلت»، خبرنگار کانادایی نیز ازجمله کسانی است که جرأت انعکاس روایتی واقعی از جنگ اوکراین را داشته است. بارتلت گزارش داده بود که نیروهای اوکراینی از تسلیحاتی موسوم به مین‌های پروانه‌ای در مناطق غیرنظامی استفاده می‌کنند. این مین‌ها که بیشتر از پلاستیک ساخته شده‌اند معمولا توسط یک موشک پرتاب می‌شوند و پس از آنکه در هوا رها شدند با چتر روی زمین فرود می‌آیند. هجز می‌گوید که اظهارات بارتلت به‌دلیل به چالش کشیدن تصویری که غرب تلاش دارد تا از مظلومیت و قربانی بودن اوکراین ترسیم کند از توییتر حذف شد؛ گرچه بعدها سازمان دیده‌بان حقوق بشر در گزارش خود به این اقدام اوکراین اشاره کرده و کی‌یف را به ارتکاب جنایات جنگی علیه غیرنظامیان متهم کرد.

وارونه جلوه دادن حقایق جنگ
سوگیری رسانه‌های غربی در پوشش وقایع جنگ اوکراین گاه از «سکوت خبری» هم فراتر می‌رود و به وارونه جلوه دادن حقایق می‌رسد؛ ازجمله در ماجرای گلوله‌باران بازداشتگاه نیروهای روسیه در دونباس. اواسط تابستان گذشته بود که گزارش شد بازداشتگاه روسیه در منطقه دونباس اوکراین گلوله‌باران شده که در جریان آن بیش از ۵۰ اسیر جنگی اوکراینی کشته شدند. در آن زمان کی‌یف و جریان رسانه‌ای غالب در غرب، انگشت اتهام خود را به ‌سوی روس‌ها گرفتند. پاتریک لارنس، خبرنگار مستقل در این‌باره می‌گوید: منطقه گلوله‌باران شده تقریبا از زمان آغاز جنگ اوکراین و روسیه تحت کنترل روس‌ها و گروه جدایی‌طلب جمهوری خلق دونتسک بود که یکباره گلوله‌باران شد. لارنس می‌گوید که «در آن زمان این پرسش مطرح شد که چرا روسیه باید بازداشتگاهی را که تحت کنترل خودش است گلوله‌باران کند. اصلا منطقی نبود. بعد این پرسش را از خودم پرسیدم که اگر این حمله کار نیروهای مسلح اوکراین باشد چه؟ چندی بعد پاسخ را یافتم. مشخص شد که درست چند روز پیش از گلوله‌باران بازداشتگاه، نیروهای روسیه فیلم‌هایی را از بازجویی سربازان اوکراینی منتشر کرده بودند که در حال بازگویی دستوراتی بودند که از طرف کی‌یف دریافت کرده بودند؛ ازجمله شلیک مستقیم به سربازان اسیر روس که در زمره اقداماتی است که جنایت جنگی به شمار می‌رود.

استانداردهای دوگانه رسانه‌های غرب
پایگاه خبری میدل‌ایست‌آی نیز در گزارشی با اشاره به اغراق‌ها، اتخاذ استانداردهای دوگانه و فریبکاری رسانه‌های غربی در پوشش جنگ اوکراین نوشته آنچه در این میان به آن توجه نمی‌شود واقعیت است. میدل‌ایست‌آی نوشته که همزمان با اوج‌گیری جنگ اوکراین، رسانه‌های غربی پر شده‌اند از تصاویر و فیلم‌های زنان جوان اوکراینی که در خیابان‌های شهرهای مختلف اوکراین، در حال ساخت کوکتل مولوتف هستند. ظاهرا این دسته از رسانه‌ها انجام این قبیل اقدامات را وقتی شما سفیدپوست، اروپایی و البته متمدن باشید، بسیار جذاب می‌دانند. این در حالی است که این رویکرد رسانه‌ای آنها تا حد زیادی جنبش‌های مقاومت در مناطق دیگر جهان ازجمله خاورمیانه را متعجب کرده است. این دسته از جنبش‌ها به‌ویژه در سال‌های اخیر از سوی رسانه‌های جریان اصلی غربی، در انجام مقاومت علیه متجاوزان به حقوق خود، به مثابه تروریست معرفی و تصویرسازی شده‌اند. شکی نیست که رویه اخیر رسانه‌های غربی در قبال جنگ اوکراین نیز تا حد زیادی مثلا برای فلسطینی‌های ساکن در نوار غزه که سال‌هاست علیه اشغالگری اسرائیل مقاومت می‌کنند، دردناک است.