به گزارش همشهری آنلاین، ورزش زورخانه‌ای شاید در میان نسل امروزی‌ها قد و قامتی نداشته باشد اما به اندازه چندین نسل ریشه دارد و در عمق تاریخ ایران رفته است. ورزش زورخانه‌ای و پهلوانی همانند درخت تنومندی است که ریشه‌هایش کف خیابان‌های اطراف را بلند کرده و خودش را نشان می‌دهد. با این‌که کسی به طراوت آن دقت نمی‌کند اما کهنه‌کار بودنش سابقه آن را نشان می‌دهد. این رشته ورزشی از دیرباز در ایران باستان وجود داشته و فلسفه وجودی‌اش حفظ کشور از دین ستیزان بوده که از راه پرورش قهرمانان و پهلوانان به هدف می‌رسیده است. حالا این رشته ورزشی نیز در گذر زمان همانند همه‌چیز این دنیا تغییراتی داشته اما کلیت خود را حفظ کرده و پهلوان مأبانه به دنیای امروز رسیده است.
ورزش پهلوانی در گذر تاریخ
ورزش زورخانه‌ای، ورزش باستانی یا ورزش پهلوانی نام مجموعه حرکات ورزشی است. این حرکت‌ها هم با وسیله‌های مخصوص این رشته و هم بدون آن‌ها انجام می‌شود که رسوم مربوط به آن‌هاست که در محدوده تاریخی و فرهنگی ایران از گذشته‌های دور رواج داشته است.
ورزش‌های زورخانه‌ای نام دیگر ورزش‌های باستانی ایرانیان است. جایی که در آن به ورزش باستانی می‌پردازند، زورخانه نام دارد. در زورخانه علاوه بر ورزش زورخانه‌ای کشتی پهلوانی نیز گرفته می‌شود.
پروندۀ ثبت جهانی ورزش‌های زورخانه‌ای و آیین‌های پهلوانی در سال۱۳۸۳ به درخواست فدراسیون بین‌المللی ورزش‌های زورخانه‌ای به سازمان میراث فرهنگی فرستاده و با پیگیری فدراسیون ورزش باستانی و کشتی پهلوانی وقت و تلاش مسئولان میراث فرهنگی ایران آماده شد. آیین پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۹ برابر با ۱۶ نوامبر ۲۰۱۰ در فهرست میراث معنوی یونسکو از سوی ایران به ثبت جهانی رسید.
دانشنامه بروک‌هاوس آلمانی، با استناد به تحقیقات دانشگاه ورزش آلمان واقع در شهر کلن، ورزش زورخانه‌ای را در کتاب اصلی و جلد ویژه ورزش، قدیمی‌ترین ورزش بدنسازی جهان معرفی می‌کند.
آداب ورزش زورخانه‌ای
ورزش زورخانه‌ای آداب و سنتی خاص دارد. آداب و سننی که با پیروی از پهلوانان و دلاوران افسانه‌ای دورۀ باستانی و تأسی از پیشوای نخستین شیعیان و جوانمردان، خُلق و خوی مردانگی و مروت و جوانمردی را در ورزشکاران برمی‌انگیزد یا نیرو می‌بخشد. این خصایل نیکو در قالب شعرها و داستان‌هایی به صورت آهنگین و به همراهی ضرب زورخانه که مهم‌ترین ساز این نوع موسیقی است، برای برانگیختن ورزشکاران در هنگام ورزش از سوی مرشد خوانده می‌شود. ورزشکاران هماهنگ با موسیقی و نوای مرشد، جست‌وخیر می‌کنند و حرکات زیبای گروهی یا فردی به نمایش می‌گذارند. ورزش باستانی در بین ورزشکاران به احترام و ادب معروف بوده و با اصول زیادی همراه است. به طور مثال تمامی حرکات با اجازه از سادات و پیشکسوتان زورخانه که به رخصت گرفتن معروف هست انجام می‌شود. شعار ورزش باستانی پرورش روح و جسم است به‌طوری که شیعیان معتقدند که زورخانه مسجد دوم است. یکی دیگر از اصلی‌ترین آداب زورخانه این است که ورزشکاران باید مواردی از قبیل فروتنی و ازخودگذشتگی، مروت، مردانگی، سفره‌داری، پاکیزگی، کمک به فقرا و تنگدستان و دیگر صفات شامل پهلوانی را رعایت کند.
جایگاه رزم در ورزش
کسانی بر این گمان هستند که مردان زورخانه در دوران باستان، آیین رزم هم می‌آموختند و می‌گویند ابزار و ورزش باستانی شباهت زیادی به جنگ‌افزار روزگاران قدیم داشته است. گرز و میل چوبی زورخانه، سپر و تخته بسیار سنگین مشهور به سنگ و کمان و کباده زورخانه که با آن عضله می‌پرورانند. در هر حال فنون رزم و ورزش، در گذر تاریخ از هم دور شده و هر یک به راه خود رفته‌اند اما نکته جالب این‌جاست که در این ورزش حتی چرخ زدن هم آیین رزم خود را دارد. به طوری که جوانی که از بزرگ‌تر خود می‌خواهد او ابتدا چرخ‌زنی کند به گونه‌ای می‌خواهد که خودش ابتدا وارد جنگ شده و شهید شود. می‌خواهد قبل از بزرگ‌تر به جنگ دشمن برود و مبارزه کند.
گلریزان
یکی از رسم‌های شیرین و معروف زورخانه گلریزان است که در جشن‌ها و اعیاد و میلادهای چهارده‌معصوم(ع) و در برخی موارد برای قدردانی از زحمات پیشکسوتان گرفته می‌شود. در آخر دو جوان دو طرف لنگی را گرفته و دور می‌خورند و مردم پول در آن لنگ می‌اندازند.
در گذر زمان این گلریزان برای خانواده‌های محل یا جوانان تازه ازدواج کرده محل نیز برگزار می‌شد تا در ابتدای راه زندگی خود کمک خرجی داشته باشند. در برخی محله‌ها هم این گلریزان برای آزاد کردن زندانیان برگزار می‌شد و به همین دلیل مراسمی کاملا حمایتی بود تا مشکلات محل برطرف شود.
حرکات گوناگون در ورزش زورخانه‌ای
شنا رفتن و نرمش، میل گرفتن و پا زدن از اصلی‌ترین حرکات این رشته ورزشی هستند اما در کنار آن‌ها می‌توان به حرکاتی دیگر از جمله سنگ گرفتن (دو تخته بزرگ معمولا 80کیلویی به نشانه سپر جنگی هستند و ورزشکار به‌صورت خوابیده و مانند پرس سینه با آن‌ها ورزش می‌کند)، چرخ زدن (ورزشکار دو دست خود را کاملاً باز کرده و علاوه بر چرخیدن به دور خود یک دایره بزرگ به جهت عقربه‌های ساعت هم تشکیل می‌دهد. زمان چرخ معمولا بین یک تا سه‌دقیقه است)، میل‌بازی (ورزشکار دوتا میل به وزن یک تا دو کیلو را بلند کرده و آن‌ها را با حرکات نمایشی به هوا پرتاب می‌کند و دوباره می‌گیرد) و شیرین‌کاری بین پا (ورزشکاران سبک و ترکه‌ای در حین ورزش پا به وسط میدان آمده و حرکات نمایشی انجام می‌دهند) هم اشاره کرد.
رتبه‌ها در ورزش زورخانه‌ای
ورزش زورخانه‌ای هم مانند برخی از ورزش‌ها مثل کاراته و کونگ‌فو است و ورزشکاران بر اساس رتبه‌ای که دریافت می‌کنند حرکات را به نوبه خود انجام می‌دهند.
رتبه یک: ورزشکار بعد از یک سال ورزش کردن به هنگام چرخ زدن مرشد برای او منکری می‌فرستد (بر منکر علی لعنت و دیگران می‌کویند بیش‌باد)
رتبه2: مرشد برای ورزشکار بعد از سه سال ورزش کردن به هنگام چرخ زدن صلوات می‌فرستد.
رتبه3: مرشد برای ورزشکار بعد از شش سال ورزش کردن و داشتن حداقل 18سال سن به هنگام بالا و پایین آمدن از گود، صلوات می‌فرستد.
رتبه4: مرشد برای ورزشکار بعد از 12سال ورزش کردن و داشتن حداقل 22سال سن به هنگام آمدن و رفتن از درب زورخانه صلوات می‌فرستد.
رتبه5: مرشد برای ورزشکار بعد از 15سال ورزش کردن و داشتن حداقل 25سال سن به هنگام بالا و پایین آمدن از گود ضرب می‌نوازد.
رتبه6: مرشد برای ورزشکار بعد از 18سال ورزش کردن و داشتن حداقل 28سال سن به هنگام آمدن و رفتن از درب زورخانه ضرب می‌نوازد.
رتبه7: مرشد برای ورزشکار بعد از 24سال ورزش کردن و داشتن حداقل 32سال سن به هنگام چرخ زدن زنگ می‌زند.
رتبه8: مرشد برای ورزشکار بعد از 32سال ورزش کردن و داشتن حداقل 42سال سن به هنگام بالا و پایین آمدن از گود زنگ می‌زند.
رتبه9: مرشد برای ورزشکار بعد از 45سال ورزش کردن و داشتن حداقل 65سال سن به هنگام آمدن و رفتن از درب زورخانه زنگ می‌زند. به این ورزشکاران زنگی می‌گویند که تعدادشان در کشور بسیار کم است.
سید بودن و داشتن مقام در مسابقات در کسب کردن رتبه قبل از زمان موعود تاثیر دارد. ورزشکار بعد از کسب رتبه جدید امتیازات رتبه قبل را نیز برای خود حفظ می‌کنند.
تعداد ورزشکاران زنگی در ایران کم هستند اما می‌توان از حسین تارزان، احمد کیمیایی، شکرا... سیف، رحمان مجدی، علی شاه، مورث نوری و برادران شمس کلاهی یاد کرد.
جایگاه امروزی
شاید امروز ورزش باستانی دارای رونق کمتری باشد اما هنوز هم برای کسانی که در گودهای زورخانه پیر شده‌اند خاطره‌انگیز است. امروزه در تهران ۵۰زورخانه برقرار است؛ از مهم‌ترین زورخانه‌های پایتخت ایران باشگاه شهیدفهمیده است که میزبان مسابقه‌های کشوری فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای ایران است و به ثبت ملی درآمده. این باشگاه در شمال پارک شهر، خیابان شهید فیاض‌بخش قرار دارد. ورزش زورخانه‌ای امروزی با ورزش چند سال اخیر تفاوت بسیاری از نظر ظاهری و نوع ورزش کرده است.
به‌طور مثال استفاده از لنگ در ورزش باستانی از طرف فدراسیون این ورزش ممنوع شده است. اما در بعضی از شهرستان‌های بومی مانند کرمانشاه و شهرهایی از لرستان هنوز از لنگ استفاده می‌شود. امروزه مسابقات ورزش باستانی به صورت تیمی در یکی از شهرهای ایران صورت می‌گیرد. هر تیم شامل 10نفر است (یک‌مرشد، 8ورزشکار و یک میاندار) که ورزش را با پیچیدگی بسیار زیادی نسبت به ورزش ساده زورخانه انجام می‌دهند.
جهانی شدن ورزش زورخانه‌ای
فدراسیون بین‌المللی ورزش‌های زورخانه‌ای (izsf) در ۲۰مهر۱۳۸۳ با حضور نمایندگان بیش از ۲۱کشور جهان در تهران تاسیس شد و رسما آغاز به‌کار کرد. رئیس این فدراسیون محسن مهرعلیزاده رئیس وقت سازمان تربیت‌بدنی شد. امیر حسینی، رئیس آکادمی ملی المپیک ایران نیز به عنوان دبیر کل این فدراسیون برگزیده شد. این فدراسیون دارای ۱۷نفر به عنوان اعضای هیات اجرایی از کشورهای مختلف است. در حال حاضر فدراسیون ورزش‌های زورخانه‌ای موفق به برگزاری دو دوره مسابقات آسیایی در تهران (۲۰۰۶) و کاتماندو (۲۰۰۸) و دو دوره مسابقات اروپایی ورزش‌های زورخانه‌ای زاربروکن (۲۰۰۷) و فرانکفورت (۲۰۰۹) و یک دوره مسابقات قهرمانی جهان (بوسان۲۰۰۸) و یک دوره جام جهانی باکو ۲۰۰۹ شده و چندین مسابقه بین‌المللی در شهرهای کیش، دوشنبه و کابل برگزار کرده است. با توجه به این‌که کمیته بین‌المللی المپیک هم این رشته ورزشی را قبول کرده حالا فدراسیون جهانی که مقرش در تهران است تلاش دارد این رشته را نیز وارد بازی‌های المپیکی کند که البته هنوز در این امر موفق نشده است.
نظر شما