همشهری آنلاین-هوشنگ صدفی: تا افطار فرصت چندانی باقی نمانده اما از مهمانداران افطار خبری نیست. هیچ جنب و جوشی به چشم نمی‌خورد. نگران، چشم به عقربه‌های ساعت دوخته‌ام، نه چراغی و نه رفت وآمدی. مضطرب‌تر می‌شوم. یک ساعتی به افطار مانده ولی مهمانان همه نیامده‌اند، آن هم ۵۰۰ خانواده ایتام و بدسرپرست. نکند نشانی را اشتباه آمده‌ام. باردیگر از نگهبان حسینیه جویای حال «محمد افشاریان» بانی مراسم می‌شوم. با دست به طبقه سوم حسینیه اشاره می‌کند. از همان در آسانسور می‌شد حدس زد ضیافیت افطاری در جای دیگری برپاست. جلوی در آسانسور، کارتن حاوی اسباب‌بازی‌ها تخلیه می‌شود. لوازم‌التحریر فانتزی، ماشین‌های کوچک کوکی و سطل‌های پازل. مرد جافتاده‌ای عصازنان این طرف و آن طرف می‌رود. نشانی را درست آمده‌ام و میزبانان افطار چند ساعتی است به آماده‌سازی سالن پذیرایی برای ۵۰۰ مهمان خدا مشغولند.
البته کمی دورتراز این کوچه، می‌توان صدای تاریخ را درکوچه‌پس‌کوچه‌های آب منگل پل ری شنید، همانجایی که صدای لوطی‌ها و جوانمردان اهل گلریزان در طول سال‌های نه چندان دور به خوبی به گوش می‌رسید. حالا باباشمل‌های امروزی کسوت دیگری پیشه کرده‌اند؛ نه کلاه شاپویی می‌توان دید و نه دستمال یزدی گره خورده‌ای. فقط همت و محبت است که خیران را زیر یک سقف گردآورده است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
مراسم گلریزان برای ایتام در حسینیه انصارالحسین(ع) شکل دیگری دارد، یکی سفره ساده افطاری را تقبل کرده، آن دیگری اسباب‌بازی‌های‌ریز و درشت برای هدیه به ایتام و فرد دیگری هم بساط شادی و نشاط برای خیل نیازمندان را جور می‌کند. شما که غریبه نیستید، نظاره کردن خنده و شادی کودکان کیفی دارد که در کلمه نمی‌گنجد. مرد پابه سن گذاشته‌ای هم با کیسه‌ای حاوی پول این طرف و آن طرف می‌رود. او قرار است پاکت‌های حاوی پول رابین بچه‌های ایتام و بدسرپرست توزیع کند.
کاریابی صلواتی برای نیازمندان
«محمد افشاریان» مدیرعامل مرکز خیریه اهل‌بیت(ع) در باره اهداف شکل‌گیری این خیریه می‌گوید: «این مرکز خیریه برای کمک به ایتام و افراد بدسرپرست و پوشش مددجویان نیازمند و مستمند راه‌اندازی شده است. در این مرکز قریب به ۳۰۰ مددجو تحت پوشش وجود دارد که ماهانه اقلام موادغذایی بین آنها توزیع می‌شود. همچنین افراد مبتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج هم هستند که از کمک‌های دارویی بهره‌می‌شوند. ضمناً تاکنون ۴۰ زوج ازکمک ستاد جهیزیه این خیریه حمایت شده‌اند. علاوه بر این در طول سال ۶۰۰ نفر به‌صورت مقطعی از سبد غذایی این مرکز خیریه بهره‌مند می‌شوند. همچنین با کمک خیران مرکز برای خانواده‌های یادشده ۲ تا ۳ نوبت برنامه‌های ولیمه در طول سال برگزار می‌کنیم. »
البته کار خیریه اهل‌بیت(ع) به همین‌جا ختم نمی‌شود. افشاریان ادامه می‌دهد: «مراسم افطاری صرفاً به مناسبت حضور خانواده‌های مستمند، ایتام و افراد بدسرپرست برنامه‌ریزی شده که قرار است در کنار افطاری با ارائه هدیه و اساب بازی به بچه‌های یتیم از آنها استقبال کنیم. در برنامه جشن رمضان، شعبده بازی و مسابقه برای شرکت‌کنندگان درافطار هم تدارک دیده‌ایم. البته همه خانواده‌های شرکت‌کننده برای حضور در این مراسم از امکانات ایاب و ذهاب بهره‌مند شده‌اند تا بتوانند در مراسم افطاری شرکت کنند. آبروداری اصل مهم ماست و تلاش می‌کنیم کرامت نیازمندان تحت پوشش این مرکز در هر شرایطی حفظ شود. »
یکی از فعالان برپایی افطاری این نکته را متذکر می‌شود که خیریه اهل‌بیت(ع) درکنار خدمات ارائه شده به مستمندان، برنامه‌های اشتغالزایی صلواتی را دنبال می‌کند، به عبارت دیگر افراد مورد نیاز با مراجعه یا معرفی افرادموثق به خیریه به دو روش از خدمات کاریابی صلواتی بهره‌مند می‌شوند. در شیوه اول اغلب با تهیه سرمایه لازم برای راه‌اندازی بساط دستفروشی یا خرید موتورسیکلت برای انجام کار پیک و... فرد مستمند به سرکارمی رود و در شیوه دوم برای وی درشرکت یا مراکز تولیدی مشاغلی چون پیک موتوری، نیروی خدماتی و یا کارگری به تناسب مهارت و توان او تهیه می‌شود. ناگفته نماند علاوه برآن اعزام ایتام تازه ازدواج کرده به مشهد مقدس با هزینه‌های ایاب و ذهاب، اقامت و پذیرایی از جمله دیگر فعالیت‌های مؤسسه خیریه است.
توزیع سحری برای نیازمندان
«حاج باقر ادیب‌زاده» از فعالان خیریه اهل‌بیت، برای اینکه از شکل‌گیری این مرکز حمایتی بگوید کتاب تاریخچه آن را ورق می‌زند و به سال‌ها قبل باز می‌گردد: «این مرکزخیریه ابتدا در شهر اصفهان به همت برخی از خیران و نظارت مرحوم آیت‌الله حاج سیدحسن امامی اصفهانی شکل گرفت. سپس با همت محمد افشاریان در تهران به فعالیت خودادامه داد. معمولاً با شروع ماه مبارک رمضان برای خانواده‌های دارای پرونده در مرکز خیریه اقلام غذایی در حدود ۱۵۰ هزار تومان تهیه و توزیع می‌شود. برخی ازخیران با کمک‌های اهدایی خود شرایطی را فراهم کرده‌اند که هنگام سحر قریب به ۴۰۰ پرس غذا بین ساکنان محله امامزاده یحیی ازطریق حسینیه امام حسن مجتبی(ع) توزیع می‌شود. هرشب یک نفربانی تهیه و توزیع این اقلام غذایی بین مستمندان محله یاد شده است، بنابراین هنگام سحر مقابل حسینیه غلغله است. البته در جمکران نیز گاهی بین ۴ تا ۵ وعده غذا بین زائران توزیع می‌شود. »
گلریزان به سبک امروزی
«سیدمهدی طاهری» عضو اتحادیه مواد شیمیایی خیابان ناصرخسرو نیز به‌عنوان هیئت امنای خیریه درباره مراسم گلریزان در بین هیئت‌های مذهبی می‌گوید: «گلریزان معمولاً به دو شیوه مختلف در بین بازاریان تهران اجرا می‌شود. در شیوه اول، اگر یکی از بازاریان متعهد و منصف به علت مشکلات کارگاهی دچار خسارت مالی شود و سرمایه خود را ازدست بدهد، به همت افراد مطلع بازار و با همیاری اغلب بازاریان مبالغی جمع‌آوری می‌شود و به‌عنوان سرمایه در اختیار او قرار می‌گیرد تا به قول معروف کار و بارش دوباره جان بگیرد. اما در شیوه دوم معمولاً وجوهی برای تأمین مواد غذایی، کمک مالی، تأمین جهیزیه و یا هزینه درمان از سوی خیران بازار از کسبه مورد وثوق جمع‌آوری شده و با نظارت آنها توزیع می‌شود. حالا وقت آن رسیده که مهمانان خیریه اهل‌بیت(ع) کم‌کم در صندلی‌های سالن پذیرایی جای بگیرند. بچه‌ها فارغ از فضای ضیافت افطاری تنها به هدایا و اسباب‌بازی‌های‌ریز و درشت خود دلخوشند و درفضای سالن با ماشین کوکی وسایر اسباب‌بازی‌ها، شادی و خنده خود را با همسن و سال‌هایشان شریک می‌شوند. با هر خنده‌ای که روی لب بچه‌ها می‌نشیند، بانیان این مراسم افطاری و گلریزان هم در شادی آنها شریک می‌شوند و لبخند رضایت روی صورتشان نقش می‌بندد.
روایت رئیس سابق فدراسیون کشتی از مراسم گلریزان:
گلریزان بامنش جوانمردی و پهلوانی زنده است
«محمدرضا طالقانی» دم در ایستاده و با مهمانانش خوش و بش می‌کند. کم نیستند آنهایی که از جنوب شهر راه درازی را گز کرده‌اند تا مهمان سفره افطاری رئیس سابق فدراسیون کشتی باشند. بچه‌محله گذر مستوفی به رسم هر سال برنامه‌های مفصلی را برای مدعوین هیئت‌اش تدارک می‌بیند. او گهگاه در ماشینی را باز می‌کند و بسته‌های غذا را به افراد نیازمند می‌دهد.
طالقانی ما را پا به پای خاطراتش به تهرانی می‌برد که پهلوانان رسم جوانمردی را در حق نیازمندان به جا می‌آوردند: «در قدیم عده‌ای از مردم وضع معیشت خوبی نداشتند، از سویی هم به خاطر آبروداری تکدی‌گری نمی‌کردند. از این‌رو باباشمل‌ها، لوطی‌ها، پهلوانان، عیاران و مشتی‌های محله دورهم جمع می‌شدند و بعدازشناسایی چنین افرادی در زورخانه مقادیری پول نقد تهیه کرده و بین آنها تقسیم می‌کردند. با این شیوه مستمندان می‌توانستند مایحتاج روزمره زندگی‌شان را تأمین کنند. این شیوه سنتی کار حسنه‌ای بود چون آبروی افراد نیازمند به نحوی حفظ می‌شد. این رسم نیکو فقط به محله خاصی تعلق نداشت و درتمامی محله‌های قدیمی پایتخت این رسم سنتی را جوانمردان در طول ماه مبارک رمضان و مناسبت‌های مذهبی اجرا می‌کردند.»
کشتی‌گیر قدیمی گذر مستوفی از نخستین تجربه شرکت در مراسم گلریزان برایمان می‌گوید: «از نوجوانی تجربه حضور در جمع جوانمردانی را داشته‌ام که دست به خیر بوده‌اند و به همین خاطر با شیوه کمک آنها به مستمندان آشنایی دارم. بعدها خودم‌بانی برخی از مراسم سنتی گلریزان بوده‌ام. ۳۰ سال پیش به همراه «حاج ناصر ضرغام» از ورزشکاران قدیمی ایران در زورخانه شهید فهمیده مراسم گلریزان بزرگی را شاهد بودم. بنابراین هرجا که برنامه گلریزان باشد محمدرضا طالقانی را هم می‌توانید گوشه‌ای از مراسم ببینید.»
طالقانی در پاسخ به این سؤال ما که چرا در ماه مبارک رمضان این سنت حسنه بیشتر برپا می‌شود می‌گوید: «در ماه مبارک رمضان تجربه گرسنگی افراد شرایط را برای همدردی و دستگیری از مستمندان تقویت می‌کند. اما برپایی مراسم گلریزان فقط به ماه مبارک رمضان ختم نمی‌شود و درطول سال به تناسب تقاضای نیازمندان این رسم اجرا می‌شود. در ماه محرم هم چون مردم مشغول برپایی مراسم عزاداری هستند شاید این سنت تاحدودی کمرنگ اجرا شود.»
رئیس سابق فدراسیون ورزش‌های زورخانه‌ای با این جمله که: «هر جا منش پهلوانی و جوانمردی حاکم است آیین گلریزان در قالب و اشکال مختلف اجرا می‌شود.» می‌خواهد از سنتی بگوید که در گذر سال‌ها هنوز زنده مانده و در محله‌های تهران به‌ویژه در منطقه ۱۲ اجرا می‌شود.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۲ در تاریخ ۱۳۹۳/۰۵/۰۴
نظر شما